Gia đình - điểm tựa bền vững

Trong bối cảnh xã hội ngày càng phát triển và thay đổi nhanh chóng, gia đình trở thành chốn bình yên, nơi nuôi dưỡng tình cảm, truyền đạt giá trị đạo đức và hỗ trợ tinh thần cho mỗi cá nhân.

Gia đình - “trường học” đầu tiên và suốt đời

Theo dữ liệu từ Tổng cục Thống kê Việt Nam (2024), có tới 85,3% người được khảo sát khẳng định “gia đình là yếu tố ảnh hưởng lớn nhất đến nhân cách của một người”, bỏ xa các yếu tố như nhà trường (7,5%), bạn bè (4,2%) hay mạng xã hội (3%). Những con số này cho thấy gia đình không chỉ là nơi nuôi dưỡng thể chất, mà còn là môi trường đầu tiên và quan trọng nhất trong việc hình thành đạo đức, nhân cách và kỹ năng sống - những giá trị mà nhà trường hay xã hội khó có thể thay thế hoàn toàn.

Tuy nhiên, trong đời sống hiện đại, gia đình đang đối mặt với nhiều thách thức. Cấu trúc gia đình dần thu hẹp, tỉ lệ ly hôn gia tăng, khoảng cách thế hệ ngày càng rõ rệt.

Báo cáo của Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới (2023) cho biết, tỉ lệ ly hôn ở Việt Nam chiếm tới 31% số vụ kết hôn, cao nhất ở nhóm tuổi từ 25 - 35. Hơn 60% các gia đình trẻ ở đô thị không còn duy trì được bữa cơm chung hằng ngày do nhịp sống bận rộn và lệch pha trong sinh hoạt. Trong nhiều trường hợp, sự gắn bó giữa các thành viên bị thay thế bởi màn hình điện thoại thông minh. Trẻ em dù sống cùng cha mẹ nhưng vẫn cảm thấy cô đơn, thiếu sự lắng nghe và thấu hiểu - một nguy cơ âm thầm nhưng dai dẳng của xã hội hiện đại.

TS Bùi Văn Niên, giảng viên Trường Đại học Đại Nam, nhấn mạnh: “Gia đình không chỉ là nơi sinh thành, mà còn là “trường học” đầu tiên - nơi trẻ học cách yêu thương, ứng xử, kiểm soát cảm xúc và hình thành nhân cách”.

Theo ông, điều đáng lo ngại hiện nay là nhiều gia đình đang rơi vào tình trạng “vắng mặt cảm xúc”. Sự thiếu gắn kết và quan tâm trong chính không gian thân thuộc này tạo ra khoảng trống lớn trong quá trình phát triển tâm lý và nhân cách của trẻ - mà hệ quả xã hội sẽ phải gánh chịu về sau.

Ông cảnh báo: “Nếu gia đình - “trường học suốt đời” của mỗi con người - đánh mất vai trò giáo dục và nuôi dưỡng tinh thần, thì các giá trị đạo đức và văn hóa truyền thống sẽ dần mai một. Vì vậy, việc gìn giữ, phục hồi và phát huy vai trò của gia đình không chỉ là trách nhiệm riêng của từng mái ấm, mà còn là chiến lược cấp thiết của toàn xã hội trong hành trình xây dựng nền tảng con người vững chắc cho tương lai”.

Cần chính sách hỗ trợ gắn kết gia đình

Gia đình là nền tảng của xã hội, nhưng trong guồng quay của hiện đại hóa và sự bùng nổ của công nghệ số, mối liên kết giữa các thành viên đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Việc duy trì cấu trúc và chức năng của gia đình không thể chỉ dựa vào nỗ lực cá nhân, mà đòi hỏi sự chung tay của chính sách, doanh nghiệp và toàn cộng đồng.

Khảo sát của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO, 2023) cho thấy, chỉ khoảng 42% doanh nghiệp tại Việt Nam có chính sách hỗ trợ người lao động cân bằng giữa công việc và cuộc sống gia đình - như chế độ nghỉ phép chăm sóc gia đình, lịch làm việc linh hoạt hay hỗ trợ gửi trẻ. Trong khi đó, nhiều quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc đã sớm áp dụng mô hình “giờ làm việc linh hoạt vì gia đình”, không chỉ giúp giảm căng thẳng, tăng năng suất lao động mà còn góp phần cải thiện sức khỏe tinh thần và duy trì sự gắn kết trong các gia đình hiện đại.

TS Bùi Văn Niên nhấn mạnh, chính sách công cần đặt gia đình ở vị trí trung tâm, thúc đẩy các giá trị tích cực thay vì vô tình làm xói mòn chúng. Ông cho rằng, mỗi đô thị nên thiết kế các không gian cộng đồng dành riêng cho gia đình - từ hoạt động thể thao, đọc sách đến tư vấn tâm lý hôn nhân.

“Đầu tư cho gia đình chính là đầu tư cho phát triển bền vững, là “phòng tuyến mềm” để ngăn chặn những đổ vỡ xã hội về lâu dài” - ông khẳng định.

Tuy nhiên, không chỉ chính sách, những hành động giản dị trong từng mái ấm cũng đóng vai trò thiết yếu trong việc gắn kết các thành viên. Việc duy trì bữa cơm chung, cùng nhau đi du lịch, hay đơn giản là dành thời gian trò chuyện mỗi tối sẽ giúp con trẻ cảm nhận được sự yêu thương và lắng nghe.

Chia sẻ kinh nghiệm thực tế, anh Lê Trung Dũng (34 tuổi, kỹ sư công nghệ, quận Hoàn Kiếm) cho biết: “Gia đình tôi có quy tắc “giờ không công nghệ” từ 19h - 21h mỗi tối. Mọi người để điện thoại bên ngoài phòng khách, cùng chơi cờ, vẽ tranh hoặc kể chuyện. Ban đầu hơi gượng gạo, nhưng sau vài tháng, con tôi bắt đầu háo hức chờ đến giờ “offline” để được gần bố mẹ hơn”.

Có thể thấy, dù cuộc sống ngày càng gấp gáp, đô thị ngày một mở rộng và con người ngày càng bận rộn, gia đình vẫn luôn là chốn thiêng liêng, không gì có thể thay thế. Mỗi bữa cơm chung, mỗi cái ôm động viên, mỗi phút giây sẻ chia đều là “liều thuốc tinh thần” quý giá, giúp con người mạnh mẽ hơn trước những áp lực của thế giới bên ngoài.

PGS.TS Trịnh Hòa Bình, chuyên gia tâm lý học, khẳng định: “Gia đình vẫn luôn là nền tảng vững chắc của xã hội. Tuy nhiên, trong bối cảnh xã hội Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ về kinh tế và văn hóa, cách con người ứng xử với gia đình và cộng đồng cũng đang nảy sinh nhiều vấn đề đáng lo ngại, đòi hỏi sự quan tâm và giải pháp từ cả cá nhân lẫn toàn xã hội”.

Chuyên gia Trịnh Hòa Bình phân tích, hiện nay, các gia đình đang phải đối mặt với sự suy giảm các chức năng truyền thống như chức năng sinh sản, giáo dục, kinh tế và chăm sóc, bảo vệ các thành viên. Thách thức lớn nhất hiện nay là duy trì và khôi phục vị thế vốn có của gia đình trong đời sống xã hội. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với các chính sách xã hội và giáo dục, cần vừa củng cố các giá trị truyền thống, vừa linh hoạt thích ứng với những biến đổi của xã hội hiện đại. Gia đình không chỉ đơn thuần là nơi sinh ra và nuôi dưỡng thế hệ trẻ mà còn là môi trường giáo dục đầu tiên và quan trọng nhất, góp phần hình thành nhân cách và chuẩn mực đạo đức cho mỗi cá nhân.

“Ngoài ra, trong bối cảnh kinh tế phát triển nhanh chóng, áp lực công việc ngày càng lớn khiến thời gian dành cho gia đình giảm sút, làm suy yếu các mối quan hệ trong gia đình. Điều này dễ dẫn đến sự cô lập về cảm xúc và mất cân bằng trong việc chăm sóc, chia sẻ giữa các thế hệ, góp phần làm suy giảm chức năng tình cảm của gia đình. Do đó, để giữ vững vai trò nền tảng của gia đình, xã hội cần tạo điều kiện để các gia đình tiếp cận dễ dàng hơn với các dịch vụ hỗ trợ về giáo dục, y tế, tâm lý, đồng thời xây dựng những chương trình nâng cao nhận thức về trách nhiệm và giá trị của gia đình trong đời sống hiện đại. Bên cạnh đó, mỗi thành viên cũng cần chủ động duy trì và phát huy những truyền thống tốt đẹp, xây dựng các mối quan hệ gắn bó bền chặt, tạo nên một môi trường an toàn, yêu thương để phát triển toàn diện” - chuyên gia Trịnh Hòa Bình nhấn mạnh.

Trong bối cảnh công nghệ phát triển như vũ bão, con người dễ bị cuốn vào guồng quay của hiện đại hóa, đôi khi quên mất những giá trị tinh thần nền tảng mà gia đình mang lại. Dù các thiết bị thông minh có thể thay thế nhiều công việc hay hình thức giao tiếp, không gì có thể thay thế được sự quan tâm, chia sẻ, yêu thương và thấu hiểu chân thành giữa các thành viên trong gia đình. Đó là “sợi dây vô hình” nhưng vô cùng bền chặt, giúp mỗi cá nhân cảm nhận được tình yêu thương, sự che chở và luôn có một chốn để trở về.

Đặc biệt, trong kỷ nguyên số và trí tuệ nhân tạo, việc gìn giữ và vun đắp các mối quan hệ gia đình càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Đây không chỉ là trách nhiệm của mỗi cá nhân mà còn là sứ mệnh chung của toàn xã hội, nhằm xây dựng một tương lai bền vững, nơi con người vẫn giữ được bản sắc và cá tính riêng của mình.