Freetown, Sierra Leone: Bài học về phát triển bền vững cho các quốc gia nghèo

Drone và hàng triệu cây xanh

Sierra Leone là một quốc gia nhỏ ở Tây Phi, nằm bên bờ Đại Tây Dương, giáp Guinea ở phía bắc và đông bắc, giáp Liberia ở phía đông nam. Dù giàu tài nguyên, Sierra Leone vẫn là một trong những nước nghèo nhất thế giới, với khoảng 60% dân số sống dưới mức nghèo khổ.

Sierra Leone đã mất gần 1/3 độ che phủ rừng từ năm 2001 - 2021. Điều này tạo nên cuộc khủng hoảng môi trường nghiêm trọng, biến mùa mưa của Free-town thành những trận lũ lụt chết người. Để đối phó, Thị trưởng Yvonne Aki-Sawyerr đã khởi động kế hoạch “Freetown the Treetown” vào năm 2020, một kế hoạch táo bạo nhằm trồng 5 triệu cây xanh trước năm 2030. Điều khiến sáng kiến này mang tính cách mạng không chỉ ở quy mô mà còn ở cách thực hiện.

Thành phố sử dụng drone để lập bản đồ vùng đất bị suy thoái và bắn các hạt giống có thể phân hủy sinh học xuống đất ở độ sâu tối ưu, một phương pháp đã làm tăng tỉ lệ sống sót của cây con lên mức đáng kinh ngạc: 82% - cao hơn nhiều so với trồng bằng tay truyền thống. Hơn 1,2 triệu cây đã bén rễ trên 13 lưu vực quan trọng, đặc biệt là cây ngập mặn ổn định bờ sông và cây ăn quả nhằm tăng cường an ninh lương thực. Phụ nữ địa phương, được tổ chức thành các hợp tác xã lâm nghiệp, được trả công để chăm sóc cây con. Điều này đảm bảo việc trồng cây sẽ mang lại lợi ích kinh tế trực tiếp cho các cộng đồng thiệt thòi.

Điểm thông minh nhất của dự án là việc theo dõi tín chỉ carbon bằng công nghệ blockchain. Mỗi cây được đăng ký kỹ thuật số, cho phép các công ty như Net-flix, Shell... bù đắp lượng khí thải bằng cách tài trợ cho các khu rừng đô thị của Freetown. Nguồn thu này được dùng cho việc chăm sóc sức khỏe và giáo dục của cộng đồng địa phương, tạo ra một vòng lặp tự duy trì của hành động vì khí hậu và tác động xã hội. Dữ liệu ban đầu cho thấy các khu vực được trồng rừng lại đã giúp giảm khoảng 40% thiệt hại do lũ lụt. Đây thực sự là một phép màu cho thành phố - nơi lở đất từng chôn vùi cả khu phố.

Liên hợp quốc đánh giá sáng kiến này là một ví dụ điển hình về hành động khí hậu do địa phương dẫn dắt, giúp tăng cường khả năng phục hồi đô thị, tạo cơ hội kinh tế và huy động tài chính khí hậu thông qua thị trường carbon.

Còn Viện Phát triển Bền vững Quốc tế (IISD) nhận định rằng chương trình không chỉ giúp khôi phục rừng mà còn tạo ra từ 15.000 đến 20.000 việc làm xanh trực tiếp cho các cộng đồng dễ bị tổn thương do biến đổi khí hậu đến năm 2050.

Giải “bài toán” rác thải và nước sạch sinh hoạt

Mỗi ngày, Freetown thải ra môi trường hơn 500 tấn chất thải các loại, phần lớn bị đổ bất hợp pháp vào đường thủy. Nhưng đến năm 2026, số rác đó sẽ trở thành nguồn cung cấp điện được kỳ vọng nhất của thành phố. Một nhà máy năng lượng từ chất thải có công suất 30MW, hiện đang được phát triển, sẽ đốt 365.000 tấn rác mỗi năm, chuyển đổi nó thành 236,5 gigawatt giờ điện - đủ để cung cấp năng lượng cho 3,3 triệu người và cắt giảm 94.000 tấn CO2 mỗi năm.

Kế hoạch này không chỉ giúp tạo ra nguồn năng lượng sạch hơn mà còn giải quyết một vấn đề xã hội quan trọng tại Freetown. Những người nhặt rác của Freetown cũng như ở nhiều thành phố châu Phi khác, từ lâu bị kỳ thị, đang được chính thức hóa vào chuỗi cung ứng. Họ sẽ kiếm được mức lương xứng đáng với việc phân loại và vận chuyển vật liệu tái chế. Sản phẩm phụ của nhà máy - tro đã tiệt trùng - sẽ được tái sử dụng thành vật liệu xây dựng, đóng kín vòng lặp chất thải hoàn toàn. Nếu thành công, mô hình này có thể lan rộng khắp Tây Phi, nơi có nhiều bãi rác lộ thiên là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh.

Năm 2021, chỉ 35% cư dân Freetown có nguồn nước đáng tin cậy. Nhiều người dân phải sử dụng nước trong các giếng bị ô nhiễm, gây ra các đợt bùng phát dịch tả. Một dự án cơ sở hạ tầng vừa hoàn thành đã thay đổi điều đó - dự án sửa chữa 16.000 điểm nước và lắp đặt 2.000 mét đường ống mới để mang nước sạch đến 250.000 người. Người dân cũng có trách nhiệm tham gia vào việc tái thiết hệ thống nước này thông qua việc trả một phần phí nhỏ qua tiền di động.

Sự ủng hộ của người dân đã giúp Freetown đạt được hiệu quả rõ rệt. Các ca bệnh do nước đã giảm 60% ở các khu phố có hệ thống nước sạch được kết nối. Và phụ nữ - những người từng dành hàng giờ để xách nước - giờ đây tái đầu tư thời gian đó vào kinh doanh và giáo dục.

So với các thành phố sáng tạo giàu có với những dự án mang tính đột phá công nghệ, Freetown không có nhiều tiền, nhưng họ có ba nguyên tắc vàng: Công nghệ đơn giản, hiệu quả cao (drone, blockchain), trao quyền cho người dân (tạo việc làm, không viện trợ suông), minh bạch tuyệt đối (mọi đồng tiền đều được theo dõi). Freetown đã trồng được 1,2 triệu cây, sắp có nhà máy điện từ rác, và cung cấp nước sạch cho 250.000 người. Họ chứng minh rằng: Giải pháp tốt không phải là thứ đắt nhất, mà là thứ phù hợp nhất.