Đom đóm

Tôi vẫn còn nhớ ngày xưa, lúc chúng tôi còn bé tẹo, ban đêm, đứa nhỏ nào ương ngạnh khóc la không chịu ngủ, liền bị người lớn ẳm ra chỉ bầy đom đóm bay ngang hù nhát, vỗ về. Đứa trẻ nào cũng sợ sệt bởi lời đồn rằng ban đêm chỗ nào có bầy đom đóm là chỗ ấy có ma. Đến lúc thiếu thời, đêm xuống , tôi thường cùng lũ bạn thân trong xóm hí hửng rủ nhau đi bắt đom đóm đem về thả vào bình thuỷ tinh, rồi ngây dại mĩm cười nhìn chúng tỏa sáng - những tia sáng li ti mà thật quyến rũ - dẫu không hiểu tại sao, cho đến khi mi mắt trĩu nặng chìm vào giấc ngủ, bình đom đóm vẫn để cạnh bên như “vật bất ly thân”.

Đom đóm thường hội tụ nhiều nhất trên các mặt ao hồ, bụi cây rậm, hay các luỹ tre làng, các nhánh bần ven sông. Đó là một trong những đặc trưng của miền quê. Ánh sáng đom đóm không phải là thứ ánh sáng của lửa, cũng chẳng phải ánh sáng của chất lân tinh. Cho đến nay, ánh sáng đom đóm vẫn còn là hiện tượng kỳ diệu của thiên nhiên. Đó mới chỉ là một thứ ánh sáng hoàn toàn, sáng mà không nóng, “lãnh quang” mà xưa nay các nhà khoa học chưa lý giải ra được. Ánh sáng nhấp nháy phát ra từ bụng đom đóm có tác dụng như là những dấu hiệu tìm nhau của con đực và con cái.

Thữ bắt một con đom đóm cho vào lòng bàn tay rồi ngắm sẽ thấy các cơ quan phát sáng nằm ở phần cuối bụng. Cơ quan phát sáng của loài đom đóm gồm hai lớp bằng thịt chồng lên nhau. Lớp dưới là những tế bào thuỷ tinh thể phản chiếu ánh sáng như những tấm gương, lớp trên bao phủ bằng những hạn sạt nhỏ li ti. Từ những hạt sạn nhỏ này ánh sáng sẽ được phát ra. Nằm theo những hạt đó là bộ phận cuối thần kinh hệ, thêm vào đấy là những mạch hô hấp. Cứ khi nào tia sáng sắp loé lên là lúc những mạch mở ra cho dưởng khí lọt vào làm cho những hạt sáng lên bập bùng như ta từng thổi than vậy. Nếu bạn tách những hạt sáng ra khỏi thân con đom đóm như các em nhỏ hay tò mò, rồi cho vào ống đựng đầy dưỡng khí thuần khiết, ánh sáng đó sẽ kéo dài liên tục một khoảng thời gian, các chất gì đó là tất cả bí mật của thứ ánh sáng “đêm khuya lập loè”.

Đom đóm không chỉ là thú vui riêng của tuổi thơ. Mà còn là một điều gì đó mang ý nghĩa của sự cống hiến cao thượng. Theo sự tích mà mẹ hằng kể cho lũ chúng tôi nghe, ngày xửa ngày xưa có một anh học trò nghèo đến nỗi về đêm không có tiền mua dầu để thắp. Chàng vẫn tìm mọi cách trau dồi kinh sử cho đến lúc đậu Trạng nguyên. Khi lìa đời, hồn xác của chàng trở về với cỏ cây. “Hủ thảo hoá vi hình”, cỏ mục hoá thành con đom đóm để ban ánh sáng cho những cậu học trò nghèo hiếu học... Ngày thơ bé ấy, tôi cũng đã gửi những ước mơ của mình theo ánh sáng diệu ký của bầy đóm đóm...

Bây giờ, ở giữa phố thị phồn hoa, có những đêm rong xe dưới ánh sáng chan hòa của những ngọn đèn điện, tôi vẫn nhớ bấy đom đóm lập loè thời thơ ấu và vẫn mong một đêm hè nào đó, những con đom đóm lập loè ấy sẽ xuât hiện trên những ngọn cây dọc những con phố, như hồn quê thức dậy sau một giấc ngủ yên bình.    

Vnn