“Đốc-tờ” Isei

Tiến sĩ nhận lương… 1 yên/năm

Tiến sĩ Isei là tình nguyện viên cao cấp đầu tiên trong lĩnh vực an toàn mỏ do Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) cử sang Việt Nam làm việc. Vậy cơ duyên nào đưa ông đến với ngành mỏ Việt Nam? - Tiến sĩ Isei cho biết: "Tôi sinh năm 1943, khi công nghệ khai thác mỏ ở Nhật Bản chỉ mới bắt đầu. Thời điểm đó tại Nhật Bản hay xảy ra tai nạn hầm mỏ gây chết người. Tôi còn nhớ vụ tai nạn vào cuối những năm 60 của thế kỷ XX khiến hơn 450 người chết. Đây là tai nạn hầm mỏ không chỉ lớn nhất ở Nhật Bản mà lớn nhất thế giới. Khi tôi vào năm thứ 4 đại học, tại Nhật Bản xảy ra ba vụ tai nạn lớn về hầm mỏ. Tôi được Chính phủ Nhật Bản đề nghị tham gia nhóm nghiên cứu về hầm mỏ của Viện Nghiên cứu năng lượng và môi trường, với đề tài nghiên cứu liên quan đến nổ khí ga và nổ trong hầm mỏ".

Từ khi tốt nghiệp đại học năm 1966 đến năm 2001, ông Isei miệt mài nghiên cứu về an toàn và cháy nổ khí mỏ. Ông đã đi hơn 40 quốc gia trên thế giới và trực tiếp hỗ trợ nghiên cứu, giảng dạy về an toàn mỏ tại 25 nước. Nhớ lại thời kỳ đầu gắn bó với Việt Nam, Tiến sĩ Isei kể: "Năm 2001, Chính phủ Nhật đề nghị tôi đảm nhận cương vị Cố vấn trưởng dự án Trung tâm Quản lý an toàn khí mỏ Việt Nam tại Quảng Ninh và hỗ trợ xây dựng, lắp đặt, đưa vào vận hành Phòng Nghiên cứu an toàn mỏ. Tôi làm việc tại đây trong 5 năm (2001-2006) và tham gia gây dựng Trung tâm An toàn mỏ hiện nay từ những ngày đầu". Đây là trung tâm nghiên cứu về an toàn mỏ duy nhất của Việt Nam do Chính phủ Nhật Bản hỗ trợ thông qua JICA và hoạt động từ năm 2001 đến nay".

Sau khi kết thúc nhiệm kỳ trở về Nhật Bản năm 2006, Tiến sĩ Isei vẫn thường xuyên tư vấn qua điện thoại và thư điện tử cho các đồng nghiệp ở Trung tâm An toàn mỏ mỗi khi có sự cố. Những năm sau đó, thi thoảng ông tự bỏ tiền mua vé máy bay sang Việt Nam để tư vấn về an toàn mỏ và theo dõi sự phát triển của Trung tâm. Có lúc vợ ông nói: "Hay ông phải lòng ai đó ở Việt Nam rồi?" - "Đúng là tôi phải lòng, nhưng mà là phải lòng Việt Nam chứ chẳng có cô nào cả" - ông Isei cười vui chia sẻ.

Sau khi nghỉ hưu, Tiến sĩ Isei vẫn mong muốn có cơ hội trở lại Việt Nam để hỗ trợ các đồng nghiệp. Được biết JICA bắt đầu chương trình tuyển tình nguyện viên cao cấp sang Việt Nam làm việc, Tiến sĩ Isei đã đề nghị được tham gia và cuối cùng mong muốn đó đã trở thành hiện thực. "Chúng tôi thường nói đùa rằng, Tiến sĩ Isei nổi tiếng nhất ở Nhật Bản về an toàn hầm mỏ mà lại sang Việt Nam làm việc chỉ với 1 yên/năm" - Phó Giám đốc Trung tâm Phạm Xuân Thanh cho biết.

Một nhà khoa học tận tụy

Tiến sĩ Isei cho biết, trước năm 2001, khi Trung tâm chưa thành lập, sản lượng khai thác than của Việt Nam chỉ đạt 10 triệu tấn/năm. Đến nay con số này đã tăng lên 40 triệu tấn/năm, số vụ tai nạn hầm mỏ cũng giảm đáng kể. Từ năm 2006 đến nay, Việt Nam đã kiểm soát tốt vấn đề nổ khí mỏ và hạn chế rất nhiều nguy cơ có thể dẫn đến cháy nổ khí mỏ. Thế nhưng, tai nạn hầm mỏ vẫn là thách thức lớn với những người làm việc trong lĩnh vực này. Tiến sĩ Isei so sánh, ở Australia, sản lượng khai thác than gấp 5 lần Việt Nam nhưng năm 2012 không xảy ra tai nạn hầm mỏ nào, trong khi tại Việt Nam có 28 người chết vì tai nạn hầm mỏ. "Nếu so sánh tỷ lệ người làm việc trong lĩnh vực hầm mỏ với số người chết, tỷ lệ này không kém so với số người chết vì tai nạn giao thông, tính trên tổng số người tham gia giao thông ở Việt Nam. Đó là một trong những lý do khiến tôi muốn sang Việt Nam để giúp các đồng nghiệp ở Trung tâm nhằm giảm tai nạn và tăng cường an toàn mỏ" - Tiến sĩ Isei nhấn mạnh.

Với vai trò tình nguyện viên cao cấp, Tiến sĩ Isei giúp lắp đặt và vận hành phòng thí nghiệm nghiên cứu cháy nổ khí, phòng thử nghiệm các thiết bị điện phòng nổ, củng cố các kỹ thuật phát hiện sớm nguy cơ và phòng chống cháy tự nhiên của than hay còn gọi là than tự cháy tại Trung tâm. Ông cũng tư vấn các phương pháp quản lý an toàn, kỹ thuật tại hiện trường... đề phòng cháy nổ tự nhiên và các tai nạn khác diễn ra tại các hầm khai thác than. Tiến sĩ Isei cho rằng, kiểm soát an toàn mỏ rất quan trọng, giúp ngăn chặn tai nạn cho các thợ mỏ.

Là người trực tiếp làm việc với Tiến sĩ Isei từ những ngày đầu khi Trung tâm thành lập, ông Phạm Xuân Thanh luôn thán phục phong cách làm việc khoa học, tỉ mỉ, cẩn thận đến từng chi tiết của nhà khoa học đến từ Nhật Bản này. Ông Thanh cho biết, trước khi bắt tay triển khai bất cứ công việc gì, Tiến sĩ Isei đều lên kế hoạch trước một cách cẩn thận, khoa học, có mục đích, chuẩn bị nội dung, thời gian cụ thể và dựa vào chương trình đó để thực hiện. Luôn có trong tay một cuốn sổ, Tiến sĩ Isei thường ghi lại các thông tin, dữ liệu để sau đó có thể tập hợp, so sánh, đối chiếu và nghiên cứu. Điều này không phải đồng nghiệp nào ở Trung tâm cũng làm được. Ông Thanh đánh giá: "Làm việc với các chuyên gia mới thấy sự hiểu biết của chúng ta còn thấp và hạn chế".

70 tuổi, mỗi ngày đi bộ 10.000 bước

Lần đầu đến Việt Nam năm 1997 để tổ chức một hội thảo tại Quảng Ninh về an toàn mỏ, Tiến sĩ Isei chia sẻ: Khi đó tôi chưa thực sự ấn tượng về Việt Nam. Thế nhưng càng ở lâu, tôi càng thấy mình gắn bó với Việt Nam, đặc biệt là các món ăn và được ngồi nhâm nhi vài chén rượu với đồng nghiệp. Chia sẻ lý do chọn Việt Nam chứ không phải quốc gia nào khác để làm tình nguyện, Tiến sĩ Isei nói: "Trong số hơn 40 quốc gia mà tôi đã đặt chân đến, có 3 nơi tôi thích nhất. Một là Canada, lãnh thổ nước ngoài đầu tiên tôi tới. Thứ hai là Hungary, nơi tôi đã có thời gian nghiên cứu và giảng dạy về an toàn mỏ trong 5 năm. Và quốc gia thứ ba là Việt Nam, nơi tôi đã dành đến gần 10 năm trong cuộc đời".

Tiến sĩ Isei cho biết, ở Nhật Bản ông còn mẹ già 94 tuổi cùng vợ và hai người con. Cả gia đình rất yêu Việt Nam, vợ ông đã sang Việt Nam 10 lần, mẹ ông cũng đến Việt Nam 3 lần.

"Đốc-tờ Isei có đến 80% là người Việt Nam rồi!" - ông Thanh nói về Tiến sĩ Isei. Món ăn gì của người Việt ông cũng thích, món gì cũng thấy ngon, từ trứng vịt lộn, tiết canh, đến món thịt chó mắm tôm. Không chỉ là gương sáng về kỷ luật làm việc, Tiến sĩ Isei còn khiến cả Trung tâm khâm phục về tinh thần thể thao và kỷ luật cá nhân. Cứ đúng 5h sáng, ông thức dậy và xuống sân khu tập thể Trung tâm để đi bộ, trong tay cầm theo thiết bị đo nhịp tim và đếm bước chân. Chương trình thể dục buổi sáng của Tiến sĩ Isei chỉ dừng lại khi thiết bị kêu bíp bíp báo số bước chân đã đến 10.000 nhịp. Ông Thanh kể thêm: Tôi sinh ra ở đất phật Yên Tử, song có lẽ đến nay cũng chỉ tự trèo lên đến đỉnh Yên Tử được 4 lần. Nhưng vào dịp Tết âm lịch nào, Tiến sĩ Isei cũng leo bộ lên đỉnh Yên Tử. "Có năm, Tiến sĩ trèo đỉnh Yên Tử đến 4 lần, bởi ông tìm thấy sự thanh tịnh trong tâm hồn. Đó là sự gương mẫu của một người thầy" - ông Thanh nhận định.

Tháng 9-2014 tới, Tiến sĩ Isei sẽ kết thúc nhiệm kỳ tình nguyện tại Việt Nam. Có một điều mà ông chưa hài lòng là vốn tiếng Việt của mình, dù đã ở Việt Nam gần một thập niên. "Tôi đã già mà tiếng Việt phát âm khó quá, nên đến giờ vốn từ của tôi cũng chỉ đủ dùng để đi chợ và mặc cả thôi" - ông cười. Dù không giao tiếp được bằng tiếng Việt, nhưng hình ảnh thân thiện của Tiến sĩ Isei đã và sẽ khiến những cán bộ và nhân viên Trung tâm nhớ mãi.