Đình Kim Liên toả bóng

Trong hàng loạt các địa danh, di tích đặc trưng cho Thăng Long - Hà Nội ta không thể không kể đến Tứ Trấn của Kinh thành. Thăng Long xưa được cấu tạo trong ranh giới địa lý bốn mặt xác định là bốn trấn - bốn công trình đã được xếp hạng di tích văn hoá. Đó là: Phía Bắc có Trấn Vũ; Nam: Kim Liên; Đông: Bạch Mã và Tây: Linh Lang. Đình Kim Liên - di tích Văn hoá - Kiến trúc thuộc làng Kim Liên, phường Phương Liên, quận Đống Đa ngày nay.

Đình Kim Liên được lập nên để thờ thần Cao Sơn. Năm 1510, niên hiệu Hồng Thuận thứ III, ngôi đình được xây cất, trước có tên gọi: "Cao Sơn Đại Vương Từ", nghĩa là đền thờ Cao Sơn Đại Vương. Do đình đặt tại làng Kim Liên và chính do người dân làng Kim Liên có công tạo dựng, gìn giữ nên sau này ta thường gọi là đình Kim Liên. Đình Kim Liên nằm trên một gò đồi cao. Mặt tiền của đình quay về hướng Nam.

Đình gồm có phía trước là Phương đình (nếu là đền chùa thì gọi là Tam quan), tiếp đến là đền thờ Hậu. Hậu cung thờ Cao Sơn Đại Vương và hai vị Nữ thần cùng phối hưởng trong ban thờ. Phương đình có kiến trúc không cầu kỳ. Bước qua mười một bậc xây từ sân lên là một cửa chính rộng 2 mét, cao 2,5 mét. Tiếp đó 1,2 mét cũng là một cửa chính kích thước như thế và hai cửa phụ hai bên, mỗi cửa rộng 1 mét, cao 2 mét. Mái Phương đình lợp bằng ngói mũi, đỉnh nóc phía hai hồi là hai con sư tử đá được gắn vững chãi có hướng chầu vào nhau.

Hậu cung và Đại bái diện tích khoảng 50 m2 cũng kết cấu vì kèo gỗ, chạm trổ, trên là mái lợp ngói. Long ngai thờ Thành hoàng Cao Sơn Đại Vương được chạm khắc tinh sảo, sơn son thiếp vàng sáng đẹp lộng lẫy. Ngai bệ hình vuông chế theo kiểu "chân quỳ, dạ cá". Hoa dây được chạm thủng, đường nét uốn lượn uyển chuyển. Thâm cung trang nghiêm, ánh sáng hắt từ các ô cửa, vòm mái vừa đủ cho ta cảm giác mờ ảo linh thiêng…

Tương truyền, Cao Sơn Đại Vương là con trai Lạc Long Quân và bà Âu Cơ. Ông đã theo cha lên núi Tản Viên (Sơn Tây) lập nghiệp. Đến thời Lê Trung Hưng, Thần Cao Sơn có công tích lớn ngầm giúp Lê Tương Dực dẹp nhiễu nhương. Tháng 11 năm Kỷ Mão (1509) Lê Tương Dực lánh nạn vào Tây Đô (Thanh Hoá dấy binh khởi nghĩa, khôi phục sự nghiệp Vua Cao Tổ, cứu vớt ức triệu dân lành (Văn bia đình Kim Liên ghi).

Được bà Trương Lạc Diện - vợ vua Lê Thánh Tông giúp đỡ nên ba vị Đại thần: Nguyễn Bá Lân, Nguyễn Hoàng Dụ, Nguyễn Văn Lữ dốc lòng thờ vua, tiêu diệt kẻ hung bạo. Ba vị đại thần này một lần đến Phụng Hoá (thuộc Nho Quan, Ninh Bình hiện nay) trong rừng sâu âm u, họ đã gặp một ngôi đền cổ có đại tự đề: "Cao Sơn Đại Vương". Linh cảm thế nào cả ba cùng khấn cầu xin thần giúp đỡ. Quả nhiên, sự ứng nghiệm cùng với tài ba xuất chúng của mình, mười ngày sau họ đã nhấn chìm được một cuộc bạo loạn. Vua Lê Tương Dực biết được sự việc, ông đền ơn bằng cách thức cho xây lại đền thờ khang trang hơn. Và tấm bia "Cao Sơn Đại Vương -Thần Từ Bi Minh" là được chuyển từ Phụng Hoá về dựng tại đình Kim Liên hiện nay, với ước nguyện mong thần Cao Sơn - vị Thần thiêng liêng - góp sức bảo vệ phía Nam kinh thành Thăng Long (Trấn Nam Phương).

Trước đây, đình Kim Liên có diện tích rộng khoảng 3 mẫu Bắc Bộ, Đồng Lầm là tên gọi của hồ Ba Mẫu ngày xưa thuộc quần thể làng Kim Liên. Đồng Lầm có nghề nhuộm vải nâu non và nghề ướp sen nổi tiếng Kinh kỳ. Ca dao Việt Nam đã có câu:

"Đồng Lầm có vải nâu non

Có hồ cá rộng, có con sông dài"

Đình mang uy danh của thần Cao Sơn nên lễ hội rất náo nhiệt, lễ hội chính vào ngày 16 tháng 3 âm lịch hàng năm (ngày sinh của Thần), sau giỗ tổ Hùng Vương. Ngoài lễ chính còn các lễ Sóc Vọng hàng tháng, lễ Kỳ An và lễ hoá vào ngày 12 tháng 8. Những ngày này rất tưng bừng. Các nơi rước kiệu tối đó về Kim Liên là Phương Liệt, Đình Đại (Bạch Mai). Hội làng Kim Liên có nhiều trò chơi truyền thống như: Chọi chim, thi nấu ăn trên thuyền, thả vịt, đi bập bềnh trên cầu… Lễ thi nấu ăn chỉ chọn các cô gái đẹp có tài, có đức mới được dự thi. Lễ vật cúng tiến cũng thể hiện tài chế biến, sự khéo léo, của người Hà Nội xưa. Cỗ bày bảy tầng do những người có tuổi cùng "giáp" trong làng làm như: xôi gấc, gìo chả, bánh cốm, bánh xu xê, gà luộc cả con… được xếp thành hình các tích cổ của Việt Nam và Trung Quốc như Phật Bà Quan Âm, Quan Công, Trương Phi…

Đình Kim Liên được dân làng Kim Liên và các vùng lân cận góp công góp của. Cũng không thể không kể đến một số lượng tiền không nhỏ của nhiều nhà hảo tâm cúng tiến để xây dựng, tôn tạo nên ngày càng bề thế. Thế nhưng đình Kim Liên cũng như bao danh lam khác đâu tránh khỏi những luân trầm của thời gian. Trong hai cuộc chiến tranh chống Pháp, chống Mỹ của dân tộc, đình đã bị tàn phá nghiêm trọng. Một số đồ thờ cúng bị hư hại, mất mát, thất lạc. Từ khi được Nhà nước xếp hạng Di tích Văn hoá - Kiến trúc hợp với tâm nguyện của nhân dân, đình Kim Liên mới được chú ý tu bổ. Bước đầu là bằng tiền công đức.

Năm 1999, Ban Quản lý đình đã cho sửa sang cổng phụ phía ngoài và xây dựng hai dãy nhà cấp 4 hai bên để làm nơi tiếp khách, nơi ở cho những người trông coi, kho tàng, tuy chưa khang trang nhưng đã gọn gàng sạch sẽ. Và cũng theo Ban Quản từ cho biết: Sau những văn bản lập trình duyệt về quy hoạch, trùng tu, tôn tạo đã được Bộ Văn hoá - Thông tin phê duyệt tổng thể. Việc thực hiện dự án từng bước được khởi động. Với số lượng vốn đầu tư 900 triệu đồng, dịp đó chỉ đủ để Công ty sửa chữa, tôn tạo của Bộ Văn hoá - Thông tin làm được phần vỏ của hạng mục nhà Hậu cung và Đại bái, thấm gì so với dự kiến nâng cấp xứng đáng để kỷ niệm 990 năm Thăng Long - Hà Nội?

Các hạng mục khác theo kế hoạch sẽ thực hiện tiếp, nhưng từ thời gian ấy đến nay vẫn "án binh bất động", chưa kể đến một số còn tiếp tục xuống cấp. Việc sửa chữa chỉnh chu, sắm sang thêm nội thất trong nhà Hậu cung và Đại bái của đình tiếp tục được huy động lòng hảo tâm công đức của bà con xa gần. Hôm nay, vào trong những hạng mục này ta thấy uy nghiêm, lộng lẫy bởi những hoành phi, câu đối, án thư, đỉnh nến, kiệu vàng, hạc đồng… trị giá gần cả tỷ đồng.

Ngoài ra, nhà thờ Mẫu phía sau Hậu cung cũng được hoàn thành tháng 8 năm 2003 với giá trị gần cả 200 triệu đồng đều do công sức đóng góp của nhân dân. Đáng trân trọng biết bao những tâm linh luôn hướng về nguồn cội, những ước nguyện luôn khát khao gìn giữ nét đẹp của văn hoá, lịch sử, kiến trúc do cha ông để lại. Thế nhưng, những năm tháng này mỗi khi đến đình Kim Liên ta không thể thoát khỏi những ám ảnh đau lòng trước một số không gian bị xâm hại và thu hẹp. Một số hạng mục đã xuống cấp đến mức không thể nhận ra. Diện tích khu đình bị lấn chiếm thu hẹp nay chỉ còn 1/3 diện tích trước đây. Đáng chú ý là một số di tích được coi là linh hồn của quần thể, nay đã không còn nữa. Đơn cử như hai cái ao nằm ở phía tả, hữu Hậu cung.

Truyền thuyết và lịch sử coi hai cái ao là hai mắt Rồng thì bây giờ cả hai mắt Rồng này được thay bằng các ngôi nhà dân cao 4,5 tầng che lấp cả không gian vốn thoáng đãng và nghiêm trang của đình. Trước cửa đình, xưa có một cái ao rộng khoảng gần 400 m2 (gọi là miệng Rồng) thì nay đã được san lấp, lát gạch bê tông làm hè phố. Duy chỉ có phía tả cửa đình là còn lại một cái giếng đường kính khoảng 30 m, xưa gọi là giếng Ngọc (truyền thuyết coi giếng này là viên ngọc để Rồng ngậm).

Mặc dù giếng Ngọc đã được xây tường bao xung quanh nhưng rác rưởi của các hộ dân mặc sức đổ xuống khiến rất hôi thối. Giếng vẫn có nước nhưng màu nước xanh bẩn, nhớt nhát. Và cám cảnh thay khi ta đọc được một biển cắm trên di tích (không biết của Ban Quản từ hay cơ quan Văn hoá) kêu gọi khẩn thiết như sau: "Đây là giếng Ngọc - mắt Rồng. Di tích lịch đã được xếp hạng. Chúng tôi tha thiết thỉnh cầu quý vị và các cháu thiếu nhi xin đừng vứt rác, phế thải, than xỉ, gạch ngói vào giếng. Chúng ta cùng nhau bảo vệ di tích này. Xin chân thành cảm ơn". Sẽ rất thiết sót nếu ta không tới quan sát Văn bia phía Đông đình. Văn bia "Cao Sơn Đại Vương - Thần Từ Bi Minh" dựng bằng tấm đá đen rất lớn, bên cây si có gốc to cả chục người ôm không xuể. Rễ si thả bóng xuống che nửa phần văn bia càng tôn thêm sự cổ kính.

Thế nhưng cảnh quan linh thiêng này bị các nhà dân lấn chiếm, phải đến tận tấm cổng bằng gỗ đơn sơ (cách 1-2 mét) mới nhận ra nhà bia. Ban Quản từ còn cung cấp: Theo chỉ giới đỏ đã được xác định bằng các cột mốc bê tông (Thành phố quy định cho đình Kim Liên quản lý) thì còn có 9 hộ dân lấn chiếm mà nhiều năm nay vẫn chưa giải toả được. Trong đó số nằm sát Văn bia là 4 hộ, cạnh giếng Ngọc: 4 hộ và khu ao miệng Rồng: 1 hộ. Họ mặc sức kinh doanh các nghề để kiếm sống thì nghĩ chi đến cảnh quan của đình, khiến khu đất đình Kim Liên bây giờ là hình đa giác không thể đếm nổi các cạnh - một ông cụ nói vui như thế!

Càng gần đến lễ kỷ niệm 1000 năm thăng Long - Đông Đô - Hà Nội, thủ đô ta càng sôi động các mặt, trong đó việc trùng tu, tôn tạo xây cất, lắp đặt mới những công trình, tượng đài, di tích được đặc biệt chú ý. Bên cạnh nhiều dự án lớn đang chuyển động với cấp độ cao, chắc chắn còn nhiều dự án đang thai nghén, khảo sát hoặc đang ở trên bàn các vị có chức trách phê duyệt. Ấy là chuyện thường người ta hằng gặp và đầu phải lúc nào: cũng "mát mái xuôi chèo". Đình Kim Liên rất vui vì mới đây thôi, Bộ Văn hoá - Thông tin lại cử các chuyên gia xuống xác minh, đo đạc để thực hiện tiếp những dự án trùng tu, khôi phục các hạng mục như: Phương đình, nhà Tảo mạt, nhà Bia, Ao giếng, Sân vườn… và bàn bạc giải toả các nhà dân lấn chiếm.

Tin rằng, trong một thời gian không xa, với dự án cần vốn không nhiều này, với trách nhiệm cùng nỗ lực của các cấp chính quyyền, các cấp quản lý văn hoá Nhà nước và nhân dân, đình Kim Liên sẽ được nâng cấp khang trang xứng với tầm Tứ Trấn. Sẽ mãi mãi là nơi thờ phụng vị thần Cao Sơn Đại Vương linh kính - một di tích Văn hoá - Kiến trúc mang đậm bản sắc văn hoá dân tộc Việt Nam. Và mãi còn là nơi sau những vất vả mưu sinh thường nhật, ta có thể tới đây tĩnh tâm mà ngẫm ngợi, mà mong chờ và phấn đấu cho những gì tốt đẹp, nhân văn…

Theo VOV