Đề xuất một số giải pháp phát triển kinh tế - xã hội Thủ đô giai đoạn 2025-2030

Do đó, Hà Nội trong 5 năm tới cần xác định rõ chiến lược trong bối cảnh mới khi cả nước chỉ còn 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh.

Với truyền thống lịch sử anh hùng và là vùng đất “địa linh nhân kiệt”, Thủ đô Hà Nội không chỉ là niềm tự hào riêng của người Hà Nội, mà còn là niềm tự hào chung của cả nước. Quan điểm “Hà Nội vì cả nước, cùng cả nước” cho thấy, cần tăng cường phối hợp giữa Hà Nội với Trung ương, các địa phương và quốc tế để thúc đẩy phát triển bền vững và lan tỏa vì lợi ích chung.

Theo quan điểm của tôi, Thủ đô Hà Nội trong 5 năm tới cần xác định rõ chiến lược trong bối cảnh mới Thủ đô Hà Nội trong 34 tỉnh, thành phố.

Do đó, theo tôi, chiến lược Thủ đô theo các hướng sau: (1). Quy hoạch, phát triển hạ tầng đô thị, cải tạo đô thị xanh, cải tạo môi trường sống xanh cho Hà Nội nhằm phát triển du lịch văn hoá - ẩm thực, hội chợ - triển lãm quốc tế. (2). Định hướng Hà Nội thành Thành phố Thông minh (Smart City) với hạ tầng số, dữ liệu mở, Thành phố điện tử. (3). Phát triển các ngành dịch vụ chất lượng cao: Tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, logistics. (4). Phát triển các vùng cung ứng thực phẩm nông sản sạch cho toàn vùng Thủ đô. (5). Phát triển Hà Nội thành trung tâm giáo dục đào tạo chất lượng cao của cả nước, trở thành nơi ươm mầm đổi mới sáng tạo, vườn ươm khởi nghiệp. (6). Xây dựng thủ đô thanh lịch văn minh.

Để thực hiện các hướng chiến lược nêu trên, Hà Nội cần cụ thể hóa bằng các mục tiêu, giải pháp tương ứng.

Thứ nhất, đối với nhóm vấn đề “Quy hoạch, phát triển hạ tầng đô thị với phát triển thương mại, bất động sản xanh”; trước hết về công tác quy hoạch, quản lý và phát triển đô thị, Thành phố cần tiếp tục nâng cao chất lượng công tác quy hoạch, đảm bảo đồng bộ giữa quy hoạch chung, quy hoạch phân khu và quy hoạch hạ tầng xã hội. Đồng thời, cần tăng cường giám sát việc thực hiện quy hoạch, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Hà Nội muốn phát triển có tầm vị thế trên thế giới và đặc biệt vị thế trong cả nước, trong giai đoạn tới Hà Nội cần xác định phát triển nội lực từ điều kiện tự nhiên, từ yếu tố lịch sử văn hoá nhằm thu hút du lịch, thu hút đầu tư công nghệ.

Giải pháp trong quy hoạch đô thị để Hà Nội trở thành điểm nhấn là: (1). Phát triển theo mô hình “đa trung tâm - mô hình đô thị xanh”: Hà Nội không chỉ tập trung vào một trung tâm chính mà hình thành nhiều vùng chức năng (Khu trung tâm phố cổ, Trung tâm Hòa Lạc, Đông Anh, Gia Lâm - Long Biên ….). (2). Định danh các khu vực Hành chính, Công nghệ - Tài chính. Rà soát, điều chỉnh quy hoạch chung và phân khu đô thị theo hướng tăng diện tích cây xanh, mặt nước, không gian công cộng, gắn môi trường đô thị với thiên nhiên. Có thể đẩy mạnh phương châm phát triển đô thị Hà Nội theo mô hình Thành phố trong công viên - Thành phố trong vườn. Để làm được điều này, trong năm năm tới, đối với đô thị trung tâm, cần đẩy mạnh đầu tư cải tạo hệ thống thoát nước, ngăn không cho nước thải sinh hoạt chảy vào các dòng sông quanh thành phố, làm sống lại các dòng sông; cải tạo hệ thống các công viên trong thành phố.

Đối với đô thị mới trong quy hoạch và điều chỉnh quy hoạch, cần dành tối thiểu 40-50% diện tích cho cây xanh, mặt nước, công viên; áp dụng quy chuẩn “Green Plot Ratio” - tỷ lệ cây xanh bắt buộc trên diện tích xây dựng; thiết kế đô thị chú trọng kết nối sinh thái, như “green link”, hành lang sinh học giữa các khu vực.

Hà Nội nên tiên phong xây dựng chứng chỉ xanh cho các công trình xây dựng và cải tạo về: Hiệu suất năng lượng; tiết kiệm nước; vật liệu bền vững; khả năng thông gió, giảm phát thải; quản lý nước - rác thải.

Để thực hiện điều này, cần xây dựng chính sách khuyến khích và bắt buộc, cụ thể như bổ sung xây dựng và áp dụng luật xanh: Hạn chế phương tiện cá nhân, bắt buộc xử lý nước thải, năng lượng sạch. Chính phủ và Thủ đô cũng cần hỗ trợ công trình xanh bằng miễn, giảm thuế cho công trình đạt chuẩn.

Thứ hai, về “Định hướng Hà Nội thành Thành phố Thông minh (Smart City) với hạ tầng số, dữ liệu mở, Thành phố điện tử”, trong bối cảnh phát triển công nghệ hiện nay, Hà Nội phải là thành phố đi trước đón đầu ứng dụng khoa học công nghệ trong quản lý thành phố. Do đó, Hà Nội cần mạnh dạn định hướng xây dựng “Super Smart Society” – Xã hội thông minh siêu kết nối (Society 4.0). Mục tiêu không chỉ là ứng dụng công nghệ mà là giải quyết các thách thức xã hội như già hóa dân số, ô nhiễm, giao thông, dịch vụ công.

Vậy Hà Nội của chúng ta cần làm gì? Hà Nội cần đầu tư hạ tầng số đồng bộ: Phát triển mạng 5G, trung tâm dữ liệu (data center), cảm biến IoT, kết nối toàn đô thị; tất cả hệ thống điện, nước, giao thông đều có nền tảng dữ liệu số hóa và kiểm soát tự động. Hà Nội cần xây dựng dữ liệu mở và quản trị số: Xây dựng trung tâm dữ liệu vùng, chia sẻ dữ liệu công khai; xây dựng nền tảng dữ liệu mở dùng chung giữa chính phủ - doanh nghiệp - người dân. Người dân có thể truy cập dữ liệu công cộng (thời tiết, an ninh, y tế, giao thông…) để ứng dụng vào đời sống.

Hà Nội cần phát triển Dịch vụ công số - Thành phố điện tử: Tất cả thủ tục hành chính được số hóa: Đăng ký cư trú, thuế, bảo hiểm, y tế, cấp phép… thực hiện qua Internet; xây dựng thành phố không giấy tờ (paperless). Hà Nội cũng cần quản lý đô thị bằng AI, IoT: Áp dụng AI trong điều phối giao thông, năng lượng, quản lý rác, xử lý sự cố khẩn cấp; Camera AI giúp nhận diện vi phạm giao thông, sự cố môi trường. Và Hà Nội cần thúc đẩy Công dân số - Dân chủ số: Người dân được trang bị hệ thống nhận diện công dân điện tử; các ứng dụng phản ánh kiến nghị, lấy ý kiến công dân đều được thực hiện trên app điện thoại.

Thứ ba về "Phát triển các ngành dịch vụ chất lượng cao: Tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, logistics", trong thời gian tới, Hà Nội cần xác định dịch vụ là trụ cột chính của nền kinh tế tri thức và giá trị gia tăng cao. Mô hình tăng trưởng dựa trên “dịch vụ cao cấp, nhân lực tinh gọn, công nghệ dẫn đầu”. Tập trung xây dựng môi trường đầu tư, pháp lý và hạ tầng đẳng cấp toàn cầu để thu hút doanh nghiệp dịch vụ tài chính, logistics, công nghệ.

Để thực hiện được điều này, đối với lĩnh vực tài chính - ngân hàng - chứng khoán, Hà Nội nên tiếp thu kinh nghiệm của Thủ đô các nước trong khu vực thông qua chính sách thu hút các tập đoàn, ngân hàng tài chính lớn trên thế giới phát triển mở địa điểm tại Hà Nội để trở thành trung tâm tài chính toàn cầu (theo Global Financial Centres Index). Đầu tư vào tự động hóa giao dịch, trung tâm dữ liệu tài chính, và Fintech sáng tạo. Hiện nay, các trường đại học trên địa bàn Hà Nội có nhiều sinh viên trong khối kinh tế được đào tạo nhân lực tài chính quốc tế với chuẩn CFA, FRM, Actuary…. nên đủ đáp ứng cho nhân sự cho các tập đoàn tài chính. Đây là tiền đề phát triển Fintech, ngân hàng số, sandbox pháp lý cho thử nghiệm công nghệ tài chính mới. Hà Nội có thể xây dựng khu tài chính đặc thù (Tây Hồ Tây, Long Biên…) hoặc thử nghiệm sandbox tại Hà Nội cho ngân hàng số - bảo hiểm số.

Về “Logistics - Hậu cần thông minh”, Hà Nội có thể phát triển cụm logistics tại Gia Lâm, Sóc Sơn, Phú Xuyên. Hà Nội mặc dù không có cảng biển, song khoảng cách từ các cảng biển của một số thành phố đến Hà Nội đặc biệt là Hải Phòng là không quá xa nên có đủ điều kiện để xây dựng Hà Nội là trung tâm trung chuyển hàng hóa lớn của cả nước và Đông Nam Á. Hà Nội có thể đầu tư mạnh vào cảng tự động hóa (Tuas Mega Port), hệ thống logistics thông minh, kết nối AI và robot. Hà Nội nên thúc đẩy mạng lưới logistics xanh, khuyến khích sử dụng phương tiện sạch, tiết kiệm nhiên liệu; đồng thời có thể áp dụng blockchain, dữ liệu lớn, IoT trong quản lý chuỗi cung ứng và vận tải.

Thứ tư, đối với “Phát triển các vùng cung ứng thực phẩm nông sản sạch cho toàn vùng Thủ đô”, Hà Nội cần xác định nông nghiệp đô thị và cận đô thị là một phần thiết yếu trong bảo đảm an ninh lương thực đô thị. Trên cơ sở đó, tổ chức hệ thống sản xuất - phân phối theo mô hình: Vùng nông nghiệp vệ tinh → Trung tâm sơ chế - kiểm định → chợ đầu mối - siêu thị - trường học - bệnh viện.

Muốn làm được điều này, trước hết ở mảng “Phát triển nông nghiệp sạch - công nghệ cao vùng cận đô thị”, Hà Nội có thể phát triển vùng nông nghiệp sạch theo tiêu chuẩn GAP, JAS tại Sơn Tây, Ba Vì, Phú Xuyên… đồng thời, mở rộng mạng lưới vùng nông nghiệp sạch tại các tỉnh Ninh Bình, Hưng Yên, Hải Phòng, Quảng Ninh… Hà Nội có thể áp dụng công nghệ nhà kính, thủy canh, khí canh, IoT để tăng năng suất, giảm hóa chất. Sản phẩm được dán mã truy xuất nguồn gốc QR-code, minh bạch toàn bộ chuỗi cung ứng.

Về “Xây dựng trung tâm sơ chế - logistics nông sản”, Hà Nội có thể thiết lập hệ thống trung tâm logistics lạnh, kho mát, phân loại - đóng gói tự động. Rút ngắn thời gian từ nông trại đến bàn ăn còn <24 giờ, bảo đảm độ tươi ngon và an toàn. Chính quyền hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng kho lạnh dùng chung, giảm chi phí.

Về “Kết nối tiêu thụ với đô thị bằng mạng lưới phân phối hiện đại”, Hà Nội có thể phát triển hệ thống chợ đầu mối hiện đại (tương tự chợ Toyosu tại Tokyo) bảo đảm kiểm tra dư lượng hóa chất - vi sinh 100%. Thành phố có thể thúc đẩy hợp tác với hệ thống siêu thị, nhà hàng, bếp ăn công cộng, trường học, bệnh viện; thúc đẩy tiêu dùng thực phẩm sạch thông qua giáo dục cộng đồng, nhãn hiệu vùng miền.

Hà Nội cũng cần đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số - minh bạch hóa chuỗi cung ứng thông qua các mô hình như áp dụng truy xuất nguồn gốc điện tử, blockchain trong chuỗi cung ứng thực phẩm; cung cấp thông tin đến người tiêu dùng về quy trình canh tác, nhật ký nông trại, vận chuyển… Sử dụng nền tảng nông nghiệp số (AgriTech) kết nối trực tiếp giữa nông dân và khách hàng.

Ngoài ra, Hà Nội có thể tăng cường liên kết vùng - chính quyền - doanh nghiệp - hợp tác xã; trong đó, chính quyền địa phương hỗ trợ kỹ thuật, vốn, tiêu chuẩn; doanh nghiệp làm thị trường; hợp tác xã lo sản xuất. Mô hình “6 chiều giá trị”: Sản xuất - Sơ chế - Phân phối - Tiêu dùng - Giáo dục - Tái chế cần được vận dụng gắn với xây dựng hệ sinh thái chuỗi giá trị khép kín, tận dụng phụ phẩm làm phân hữu cơ, năng lượng.

Thứ năm, về “Phát triển Hà Nội thành trung tâm giáo dục - đào tạo chất lượng cao của cả nước, trở thành nơi ươm mầm đổi mới sáng tạo, vườn ươm khởi nghiệp”, Hà Nội cần xác định yếu tố con người là trọng tâm trong chiến lược phát triển, coi trọng nguồn lực con người là nguyên khí cho Thủ đô và quốc gia.

Trên cơ sở đó, thành phố xác định giáo dục đại học và nghiên cứu khoa học là nền tảng cho phát triển quốc gia, hỗ trợ đổi mới công nghiệp và công nghệ; triển khai mô hình gắn kết “Trường đại học - Viện nghiên cứu - Doanh nghiệp - Chính phủ” (Triple Helix); hình thành phát triển Hà Nội trở thành thành phố sáng tạo.

Để thực hiện được nội dung trên, trước hết, Hà Nội phải phát triển đại học - trung tâm nghiên cứu đẳng cấp trong cả nước và khu vực: Tập trung phát triển các đại học hàng đầu, như: Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Kinh tế quốc dân, Đại học Y Hà Nội, Đại học Bách Khoa mở vườn ươm, trung tâm đổi mới sáng tạo. Xây dựng mô hình “Campus mở” - sinh viên, nhà khoa học, startup cùng sử dụng cơ sở vật chất nghiên cứu. Liên kết đào tạo với các trường quốc tế, cấp bằng đôi, chương trình đổi mới học tập đa ngữ - đa nền tảng.

Thành phố cũng nên tập trung ươm mầm đổi mới sáng tạo ngay trong trường đại học. Mỗi đại học lớn đều cần đầu tư trung tâm Innovation Hub, trung tâm nghiên cứu ứng dụng, kết nối doanh nghiệp. Khuyến khích sinh viên nghiên cứu, sáng tạo, lập nhóm startup trong trường học. Trường hỗ trợ phòng lab, mentor, tài trợ ý tưởng - tạo ra.

Hà Nội cũng nên sớm hình thành chuỗi vườn ươm liên kết với Đại học - Viện nghiên cứu, hỗ trợ từ ý tưởng đến gọi vốn. Xây dựng Liên kết Hà Nội - doanh nghiệp - đại học. Tạo ra các vườn ươm công nghệ hoạt động dưới các mô hình tư - công hợp tác. Xây dựng các vườn ươm tại Hòa Lạc, Đông Anh, Long Biên. Thành phố có thể cấp quỹ tài trợ đổi mới sáng tạo và khung pháp lý Sandbox.

Hà Nội cần phát triển khu đô thị sáng tạo - tri thức; xây dựng mô hình “Thành phố đại học - sáng tạo” tại Hòa Lạc; tạo lập môi trường đào tạo Tập trung tiết kiệm quỹ đất, hạn chế sinh viên trong nội đô, là nơi thử nghiệm công nghệ và AI. Hà Nội cũng nên tạo lập Thành phố kết nối các trường đại học với doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghệ xanh, vật liệu, năng lượng. Mô hình “Campus tích hợp thành phố” - đại học trở thành lõi của đô thị sáng tạo, có hệ sinh thái sống - học - nghiên cứu - làm việc liền mạch.

Thứ sáu, về định hướng chiến lược “Xây dựng Thủ đô thanh lịch, văn minh”, Hà Nội nên coi trọng vấn đề này trong phát triển kinh tế - xã hội. Trong đó, Hà Nội không chỉ phát triển đô thị, hạ tầng - kinh tế, mà còn về văn hóa - nếp sống - đạo đức công dân. Thành phố có thể triển khai thực hiện trên cơ sở triết lý: “Văn minh hiện đại dựa trên nền tảng truyền thống kỷ cương”. Hà Nội trong tương lai phải là nơi giao hòa giữa công nghệ - trật tự - lễ nghĩa - thẩm mĩ đô thị.

Giải pháp cho vấn đề này trước hết là phải chú trọng giáo dục nếp sống văn minh từ nhỏ. Ngay từ mẫu giáo, học sinh Thủ đô phải được dạy kỹ năng giữ gìn vệ sinh công cộng; ứng xử nơi công cộng (xếp hàng, không ồn ào); dọn dẹp lớp học, nhà vệ sinh - hình thành thói quen tự giác; giáo dục công dân được lồng ghép trong chương trình học phổ thông.

Đồng thời, Hà Nội phải xây dựng không gian đô thị thanh lịch - ngăn nắp: Vỉa hè sạch, không bán hàng rong; mỗi khu phố có quy hoạch kiến trúc - cây xanh - biển hiệu thống nhất, hài hòa; dây điện, cáp ngầm hóa 90% để tạo mĩ quan; không có quảng cáo rối mắt, lộn xộn trên đường phố.

Hà Nội phải bảo đảm “Luật pháp nghiêm minh - ý thức tự giác” để tiến tới không cần nhiều cảnh sát, nhưng người dân tuân thủ nghiêm luật về giao thông, trật tự, vệ sinh. Thành phố phải xây dựng các chế tài mạnh để đối trị với các hành vi phá hoại môi trường, xả rác bừa bãi, gây ồn ào nơi công cộng. Hà Nội cần làm sao để văn hóa “xin lỗi và chịu trách nhiệm” ăn sâu trong tâm thức người dân.

Hà Nội cần phát triển hệ thống quản lý đô thị đồng bộ - thông minh. Mỗi xã cần có hội đồng công dân, tổ dân phố hoạt động thực chất bằng việc xây dựng văn hóa người dân tự giác - chính quyền hỗ trợ, trong đó, tăng cường vai trò tổ dân phố, phát động phong trào “phường văn minh”. Các tổ dân phố làm việc với chính quyền về giữ gìn nếp sống, phong trào thanh lịch. Chính quyền số giúp quản lý nhanh phản ánh của người dân về rác, tiếng ồn, hạ tầng hỏng… Quy hoạch điểm kinh doanh cố định, gọn gàng, đảm bảo trật tự - an toàn, hạn chế tối đa hoặc bỏ không bán hàng rong tràn lan

Sau cùng, Hà Nội phải làm sao để gắn kết giữa truyền thống và hiện đại. Trong đó, tập trung vào duy trì nếp sống truyền thống tại khu dân cư: Lễ hội địa phương, quy tắc ngõ xóm. Mỗi cư dân là “đại sứ của sự lịch thiệp” - không gây ảnh hưởng đến người khác là quy chuẩn sống. Toàn thành phố, mỗi cộng đồng và mỗi cá nhân đều có ý thức tôn vinh truyền thống, lễ nghi, tôn trọng lẫn nhau; gắn kết di sản - lễ hội - ứng xử văn hóa thành tiêu chí thanh lịch.