Đề xuất áp dụng pháp luật nước ngoài trong lĩnh vực tương trợ tư pháp về dân sự

Nguyên tắc “có đi có lại” trong quan hệ quốc tế

Quan tâm đến nguyên tắc tương trợ tư pháp về dân sự được quy định tại Điều 6 nêu trong dự án Luật, đại biểu Nguyễn Minh Tâm (Đoàn Quảng Bình) đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung thêm nguyên tắc "có đi có lại" tại điều này, bởi đây là một nguyên tắc cơ bản trong quan hệ quốc tế.

Đại biểu cho rằng, trong tờ trình không quy định trực tiếp và chặt chẽ nguyên tắc "có đi có lại", mà tiếp cận linh hoạt hơn bằng việc bổ sung trường hợp có thể từ chối thực hiện tương trợ tư pháp của nước ngoài khi có căn cứ cho rằng, nước đó không hợp tác thực hiện tương trợ tư pháp với Việt Nam (điểm a khoản 2 Điều 25).

Theo đại biểu, quy định này nhằm tạo cơ sở pháp lý cho cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam tùy từng trường hợp xem xét quyết định việc áp dụng nguyên tắc "có đi có lại" trong thực hiện tương trợ tư pháp với phía nước ngoài, với mục đích bảo đảm tối đa quyền và lợi ích của người dân, doanh nghiệp trong các vụ việc dân sự cũng như mở rộng hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này.

Về phương thức thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của Việt Nam quy định tại Điều 20, đại biểu Nguyễn Minh Tâm cho rằng, yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của Việt Nam được thực hiện theo quy định của pháp luật của nước được yêu cầu hoặc theo phương thức cụ thể mà nước được yêu cầu chấp nhận.

Vì thế, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc sửa lại như sau: “Yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự của Việt Nam được thực hiện theo điều ước quốc tế tương trợ tư pháp về dân sự mà Việt Nam và nước ngoài đã ký kết. Trường hợp chưa ký kết điều ước quốc tế về tương trợ tư pháp thì thực hiện theo quy định pháp luật của nước được yêu cầu hoặc theo phương thức cụ thể mà nước được yêu cầu chấp thuận”.

Trong khi đó, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn Đồng Tháp) quan tâm đến việc áp dụng pháp luật nước ngoài. Đại biểu cho rằng, việc áp dụng pháp luật nước ngoài vào Việt Nam trong lĩnh vực tương trợ tư pháp về dân sự là hết sức cần thiết. Trong trường hợp pháp luật nước ngoài có quy định về một vấn đề mà Việt Nam không có hoặc chưa có điều ước quốc tế, việc Việt Nam đề nghị tương trợ tư pháp sẽ khó thực hiện nếu không áp dụng quy định của họ.

“Việc thiếu cơ sở pháp lý để thực hiện các điều ước quốc tế hoặc nguyên tắc có đi có lại sẽ gây khó khăn cho các cơ quan pháp luật Việt Nam. Do đó, việc áp dụng pháp luật nước ngoài là hợp lý”, đại biểu Phạm Văn Hòa kiến nghị.

Tuy nhiên, đại biểu Phạm Văn Hòa cũng lưu ý khi áp dụng pháp luật nước ngoài cần bảo đảm tuân thủ các nguyên tắc của pháp luật Việt Nam, bao gồm tôn trọng chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của nước sở tại, Việt Nam cũng như công dân.

Thực hiện tương trợ trên môi trường điện tử

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn Bà Rịa - Vũng Tàu) quan tâm đến vấn đề triệu tập và bảo vệ người làm chứng, người giám định tại Điều 9.

Đại biểu cho biết, khoản 4 Điều 9 của dự thảo Luật cho phép người phạm tội tại Việt Nam được miễn truy tố, giam giữ nếu được triệu tập làm chứng. Quy định này tiềm ẩn rủi ro trong thực tế, dễ bị lợi dụng để hợp thức hóa các hành vi vi phạm pháp luật, như trường hợp người nước ngoài có lệnh truy nã viện cớ tham gia phiên tòa với tư cách nhân chứng để tránh bị bắt giữ.

Từ phân tích trên, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo xem xét loại trừ điểm b khoản 4 Điều 9 hoặc giới hạn miễn trừ tạm thời chỉ trong phạm vi vụ việc cụ thể đang xét xử, không áp dụng đối với các tội phạm đặc biệt nghiêm trọng hoặc hành vi vi phạm pháp luật Việt Nam có thể ảnh hưởng đến tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội.

Liên quan đến thực hiện tương trợ trên môi trường điện tử tại Điều 33, đại biểu cho rằng, mặc dù luật đề cập đến khả năng thực hiện yêu cầu tương trợ qua môi trường điện tử, nhưng chưa quy định rõ về lộ trình, phương thức xác thực, thời điểm có giá trị pháp lý và cơ chế chia sẻ dữ liệu liên ngành. Việc chuyển giao hồ sơ giấy hiện nay mất thời gian, đặc biệt với các quốc gia châu Âu đòi hỏi tính bảo mật và chứng cứ số hóa cao.

“Đề nghị cơ quan soạn thảo xem xét quy định rõ lộ trình áp dụng thực hiện tương trợ trên nền tảng số, đồng thời xác định rõ giá trị pháp lý của tài liệu điện tử được xác thực bằng chữ ký số chuyên dùng công vụ”, đại biểu kiến nghị.

Tại phiên thảo luận, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh thay mặt cơ quan chủ trì soạn thảo đã tiếp thu, giải trình làm rõ các ý kiến đại biểu Quốc hội nêu liên quan đến nguyên tắc tương trợ tư pháp về dân sự. Trong đó, dự thảo Luật áp dụng với nguyên tắc linh hoạt hơn, có thể từ chối tương trợ tư pháp về dân sự khi có căn cứ cho rằng nước đó không hợp tác tương trợ tư pháp với Việt Nam.

Bộ trưởng cho rằng, đây là cơ sở pháp lý để xem xét việc “có đi, có lại” trong việc tương trợ tư pháp về dân sự với nước ngoài nhằm bảo đảm tối đa quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp trong các vụ việc dân sự cũng như hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này. Đây cũng là một điểm mới của Luật Tương trợ tư pháp về dân sự so với quy định tương ứng Luật Tương trợ tư pháp hiện hành.

Chiều cùng ngày, các đại biểu Quốc hội thảo luận ở hội trường về kinh phí cho các cơ sở cai nghiện ma túy và chế độ, chính sách hỗ trợ cho cán bộ, công nhân, viên chức làm công tác cai nghiện ma túy; bổ sung hình thức đầu tư Dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam; Giải pháp tiếp tục triển khai công tác quy hoạch gắn với sắp xếp đơn vị hành chính trong thời gian chưa ban hành Luật Quy hoạch (sửa đổi). Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng phát biểu giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội nêu.