Đau ở eo lưng

Nguyên nhân gây đau lưng (còn gọi là yêu thống), theo như lời ghi trong Nam dược thần hiệu của Đại danh y Tuệ Tĩnh thì “đau lưng là bệnh của thận, thận hư thì đau lưng”. Y gia Lý Diên ngay từ năm 1575 trong Y học nhập môn cũng khẳng định “eo lưng mới bị đau hay đau đã lâu đều do thận hư”. Đau ở eo lưng còn do ở đó bị va đập như bị ngã, bị đánh gây ứ huyết. Còn một nguyên nhân được ghi trong y văn là do bị cảm tà khí: Phong, hàn, thấp.

Bị cảm tà khí, dấu hiệu đau thường đột ngột, không mang tính chất từ nhẹ đến nặng và không theo một giờ nhất định nào cả. Người bị đau eo lưng do cảm tà khí thường cả vùng lưng không thể “cựa quậy”, cứ cứng đơ như tấm phản. Bị cảm hàn tà thì đau cả eo lưng và cả vùng có xương sườn. Bắt mạch thấy bộ mạch trầm, huyền, khẩn. Dùng bài thuốc Ngũ tích tán (bạch chỉ 8 gam, xuyên khung 8 gam, bạch thược 8 gam, cam thảo 4 gam, bạch linh 8 gam, đương quy 8 gam, nhục quế 4 gam, trần bì 6 gam, ma hoàng 6 gam, hậu phác 8 gam, can khương 4 gam, cát cánh 6 gam, chỉ xác 6 gam, bán hạ 6 gam, xương truật 12 gam, sinh khương 3 lát, hành hoa 7 đến 9 củ) gia ngô thù du 6gam, đỗ trọng 12 gam, đào nhân 8 gam, sắc uống. Đau thậm tệ gia vị hắc khiên ngưu từ 6 đến 8 gam. Nếu đau mà chân tay lạnh thì dùng bài thuốc Cổ khương phụ thang (can khương 8 gam, phụ tử 8 (tám) gam), sắc uống. Đau kéo lên cả vùng vai thì dùng bài Thông khí phòng phong thang (phòng phong, khương hoạt, độc hoạt, đều 12 gam, cảo bản, mạn kinh tử, xuyên khung, đều 6 gam, cam thảo 4 gam, sắc uống), kết hợp với thủ thuật xoa, day, ấn huyệt, thủ thuật vặn lưng theo “khuất thân đạo pháp”.

Trường hợp đau ở eo lưng kéo xuống xương cụt, lan tới đỉnh đầu, cổ gáy cứng không cúi ngoảnh được, đau như bị kim châm ở tay chân dọc theo đường kinh của kinh đởm, kinh tam tiêu. Cùng với triệu chứng đau mà tay chân lạnh, sợ lạnh, không ra mồ hôi thì dùng bài thuốc Ngũ tích tán, gia đỗ trọng 8 gam, phụ tử 4 (bốn) đến 6 (sáu) gam; có mồ hôi thì dùng bài thuốc Sài hồ quế chi thang (quế chi 6 gam, hoàng cầm 6 gam, nhân sâm 6 gam, cam thảo 4 gam, bán hạ 12 gam, sinh khương 6 gam, đại táo 6 quả, sài hồ 16 gam), sắc uống.

Eo lưng đau mà có cảm giác nặng như bị đeo đá, lạnh như tiếp xúc với nước, thích được chườm nóng, đại tiểu tiện thông lợi, ăn uống bình thường, không khát nước, là do thấp tà. Dùng bài thuốc Trước thận thang (can khương, bạch linh, đều 8 gam, cam thảo 4 gam, bạch truật 6 gam), gia phụ tử 4 (bốn) gam, sắc uống lúc đói. Đến mức tiểu tiện khó khăn thì dùng bài thuốc Ngũ linh tán (bạch truật 8 gam, nhục quế 4 gam, bạch linh 12 gam, trạch tả 16 gam, trư linh 8 gam), sắc uống. Chữa triệu chứng eo lưng đau, có cảm giác nặng như đeo đá dùng bài thuốc Thanh nga hoàn (phá cố chỉ 160 gam, hồ đào nhục 320 gam, đỗ trọng 160 gam, các vị tẩm với nước muối, đồng tiện, nước gạo, rượu, 1 đêm, sấy khô, tán bột trộn với nước cháo loãng làm viên 0,03 gam, mỗi ngày uống 50 viên, lúc đói). Những ngày nắng nóng giữa mùa hạ bị cảm nhiễm cả thấp tà, thử tà hoặc “sài” cao lương mỹ vị rồi thấy eo lưng đau, người mệt mỏi, mình nặng, ngực bụng trướng đầy, chán ăn, sốt về chiều, đại tiện phân nhão, tiểu tiện vàng đỏ và có cảm giác khó đi là bị thấp nhiệt. Dùng bài thuốc Nhị sao thương bá tán (xương truật 20 gam, tẩm nước muối sao, hoàng bá 20 gam, tẩm rượu nướng), gia sài hồ 12 gam, phòng phong 8 gam, sắc uống.

Phong tà làm tổn hại thận thì đau cứng eo lưng, kéo xuống chân, không ngoảnh sang trái, sang phải, không cúi, ngửa được. Nếu kèm triệu chứng đau đầu, sốt, hơi sợ gió lạnh, ra mồ hôi, tắc mũi, đau họng, ho khạc ra đờm màu vàng, khát, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi trắng mỏng hơi vàng, mạch phù sác thì dùng bài thuốc Bại độc tán (khương hoạt, độc hoạt, sài hồ, tiền hồ, chỉ xác, cát cánh, xuyên khung, xích phục linh, nhân sâm đều 12 gam, cam thảo 4 gam, sinh khương 3 lát) gia đỗ trọng 12 gam, sắc uống lúc ấm. Nếu kèm triệu chứng sợ lạnh, sốt nhẹ, tắc mũi và chảy nước mũi, ho ngứa cổ, khớp xương đau, không khát, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch phù khẩn thì dùng bài thuốc Ngũ tích giao gia tán (tức bài thuốc Ngũ tích gia khương hoạt, độc hoạt, sài hồ, tiền hồ, nhân sâm, đều 12 gam, sao với toàn yết (bọ cạp) nóng khoảng 60o thì bỏ toàn yết) lấy thuốc sắc uống.

Người hay lo nghĩ, buồn rầu thì eo lưng đau, vùng bụng sườn có dấu hiệu đầy trướng, ậm ạch, cơ ở đó tê dại. Dùng bài thuốc Trầm hương giáng khí thang (trầm hương 8 gam, sa nhân 16 gam, cam thảo 6 gam, hương phụ 16 gam), sắc uống. Nếu ăn uống khó tiêu dùng bài thuốc Dị hương tán (thạch liên nhục, nga truật, tam lăng, ích trí nhân, đều 6 gam, thanh bì, trần bì, đều 12 gam, hậu phác 8 gam, muối 1 ít, gừng 3 lát, đại táo 3 quả), sắc uống. Người hay cáu giận thì eo lưng đau lan sang mé sườn. Dùng bài thuốc Điều can tán (bán hạ 12 gam, lạt quế, mộc qua, đương quy, xuyên khung, ngưu tất, tế tân, thạch xương bồ, toan táo nhân, đều 6 gam, sinh khương 3 lát, đại táo 3 quả), sắc uống. Người vốn hay mỏi mệt, đôi lúc có cảm giác buồn nôn, tê mỏi tay chân hoặc 1 vị trí trên cơ thể, khi đã no, say lại quan hệ tình dục mà bị đau eo lưng thì thườngkhông thể cúi về phía trước, ngửa về phía sau. Dùng bài thuốc Tứ vật nhị trần thang (bạch thược 10 gam, đương quy 8 gam, thục địa 12 gam, xuyên khung 8 gam, trần bì 8 gam, bán hạ 6 gam, bạch linh 6 gam, cam thảo 4 gam, sinh khương 3 lát), gia mạch nha, thần khúc, cát hoa, hoàng bá, cát cánh, đỗ trọng, mỗi vị 8 gam, sa nhân, nhục quế , mỗi vị 4 gam, sắc uống.

Bị ngã, bị đánh thì có đặc điểm đau eo lưng lan sang vùng bụng, đêm đau tăng. Ngưới thể trạng khoẻ, mới bị thì dùng bài thuốc Đào nhân thừa khí thang (cam thảo 6 gam, đại hoàng 12 gam, đào nhân 12 gam, quế chi 6 gam, sinh khương 3 lát, các vị thuốc này sắc xong, lọc bỏ bã, cho 6 gam mang tiêu vào đun sôi 5 phút, chia làm 3 lần uống), bị đã lâu, dùng bài thuốc Ngũ tích tán, bỏ ma hoàng gia hồi hương , mộc hương.

Đau eo lưng còn do lao động quá sức, y văn dùng chữ “Lao lực thương thận”. Thường dùng bài thuốc Hoàng kỳ kiến trung thang gia vị (bạch thược 16 gam, chích thảo 8 gam, di đường 40 gam, đại táo 4 quả, hoàng kỳ 12 gam, quế chi 8 gam, đương quy, đỗ trọng, mỗi vị 12 gam), sắc uống, chữa có hiệu quả. Người “mệt mỏi” vì suy nghĩ (lao tâm) thì dùng bài thuốc Mộng thụ thiên vương bổ tâm đơn (thục địa, bạch linh, nhân sâm, viễn chí, xương bồ, huyền sâm, bá tử nhân, cát cánh, thiên môn đông, đan sâm, toan táo nhân, mạch môn đông, cam thảo, bách bộ, ngũ vị tử, phục thần, đương quy, đỗ trọng, lượng bằng nhau, sấy khô, tán bột, trộn mật ong làm viên 12 gam, lấy giấy bạc quỳ làm áo, mỗi lần uống 1 viên), uống với nước sắc đỗ trọng. Còn chứng đau mỏi eo lưng của người có dáng lưng gù do tình dục quá mức thì dùng bài thuốc Đỗ trọng hoàn (đỗ trọng, quy bản, hoàng bá, tri mẫu, kỷ tử, đương quy, bạch thược, hoàng kỳ, cố chỉ, lượng bằng nhau, tán bột, trộn mật ong, tủy lợn làm viên 0,03 gam, mỗi lần uống 80 viên, lúc đói, để bổ tinh huyết.

Chữa đau ở eo lưng, các y gia nêu nguyên nhân chính là do thận hư nhưng lại chú tâm chữa những ảnh hưởng từ ngoại cảm, từ những yếu tố như bị tổn thương do phong, hàn, thấp tà, do va đập, do ngã, do đờm thấp, lao tâm, lao lực, do “cố” trong quan hệ tình dục. Đây là cách “ngăn giặc từ xa” để phòng thận hư vìĐông y quan niệm phương pháp chữa thận không có phép bổ (thận vô bổ pháp).

Đặng Văn Lộc