Đầu năm mua muối cầu may

Hồ Gươm luôn là điểm đến của người Hà Nội mỗi dịp lễ đặc biệt. Ðêm 30 Tết, Hồ Gươm lại càng chật cứng người đến tận hưởng giờ phút cuối năm và đón giao thừa. Trong dòng người như nêm ấy bà Phạm Ánh Tuyết, Nghệ nhân tri thức ẩm thực dân gian, cũng có mặt như một thói quen của gia đình bà mỗi khi Tết đến, xuân về. Và cũng là một thói quen thường niên khi bà không quên mua về một chút muối, chiếc bật lửa và một chai nước nhỏ sau khi đón giao thừa ở Bờ Hồ. “Dù là cuộc sống no đủ hay thiếu thốn thì không thể không có hạt muối. Từ xưa ông bà cha mẹ đã luôn nhắc nhở con cháu đầu năm mua muối để lấy điều may mắn, vun đắp tình cảm mặn mà để hướng tới một năm mới an vui, tốt lành” - bà Ánh Tuyết chia sẻ.

Ngược dòng thời gian từ những năm 2000 trở về trước, sáng sớm mùng 1 và cả những ngày đầu năm mới, khi thành phố còn im ắng, vắng lặng sau một đêm giao thừa náo nhiệt, trên phố đã thấy những người phụ nữ chở muối đi bán. Tiếng rao âm vang cả con phố: “Ai mua muối nào!”. Chiếc xe đạp nhỏ cũ kỹ với thúng muối nặng trĩu phía sau cùng chị hàng muối luồn lách qua các ngõ phố. Chốc chốc, chị lại dừng xuống khi nghe tiếng ai đó gọi mua muối, rồi nhanh tay xúc một bát muối “có ngọn” thật đầy để bán cho khách. Người mua kẻ bán hỉ hả, vui vẻ trao hàng trao tiền, không ai mặc cả lên xuống như thường ngày. Người bán cảm thấy vui vì bán được hàng và hơn thế là mang cái may mắn, mặn mà tới cho mọi người. Người mua lại càng vui hơn bởi ý nghĩ “Ðầu năm mua muối” như ông bà truyền lại với ước vọng tình cảm gia đình sẽ luôn đậm đà, khăng khít như vị mặn của hạt muối.

Trong đời sống hằng ngày của đồng bào Bắc Bộ, muối có một vị trí rất quan trọng và chỉ đứng sau gạo. Người xưa quan niệm muối là thứ mặn, chống xú uế, xua đuổi tà ma và đem lại nhiều may mắn trong gia đình. Mua muối đầu năm cũng có ý nghĩa trong văn hóa ẩm thực, văn hóa tình cảm, nó mang lại sự đậm đà cho các mối quan hệ gia đình, sự hòa thuận giữa vợ chồng, con cái. Song, đi liền với quan niệm “Ðầu năm mua muối” là lời nhắc “Cuối năm mua vôi”. Theo các nhà xã hội học, câu trước ngoài ý nghĩa đem lại sự gắn kết gia đình còn mang hàm ý nhắc nhở con cháu ăn dè, hà tiện để rồi “cuối năm” dư dả để “mua vôi”. Ý của vế “mua vôi” được hiểu là thu vén, chắt chiu để dựng nhà, dựng cửa vào dịp cuối năm. “Cuối năm mua vôi” là để quét tường, dọn nhà sạch sẽ đón năm mới, nó còn bao hàm ý nghĩa xóa đi những điều không may mắn, những sai lầm, thất bát của năm cũ và bắt đầu lại từ năm mới với nhiều hy vọng tốt lành, may mắn hơn.

Trở lại câu chuyện của những người bán muối sáng mùng 1 Tết. Ở thành phố bây giờ người người vẫn giữ tục lệ mua muối đầu năm, chỉ có điều giờ đây người ta không mua cả bát muối “có ngọn” như ngày trước mà thay bằng những túi muối nhỏ xinh. Ðêm 30 Tết, rồi sáng mùng một không khó để mua chút muối mang về nhà. Ðể phù hợp với cuộc sống hiện đại người bán muối chỉ gói một chút muối tượng trưng vào trong chiếc túi nilon dán kín và đặt trong một chiếc túi bóng kính màu đỏ, miệng túi thút dây cũng màu đỏ rất đẹp mắt. Không chỉ có muối, trong chiếc túi màu đỏ đó còn có một chiếc bật lửa hay bao diêm tượng trưng cho sự may mắn, ấm áp. Cũng có người bán còn cầu kỳ cho thêm một gói gạo nho nhỏ trong túi nilon dán kín với hàm ý cầu mong sự no đủ suốt cả năm mới. Chỉ với mươi ngàn đồng mọi người đã có thể mua được những chiếc túi màu đỏ nhỏ xinh chứa đựng bao điều may mắn, no đủ, đậm đà, ấm áp… cho một khởi đầu mới thật suôn sẻ, thuận lợi. Những túi muối may mắn như thế được bán ở các tụ điểm đông người, nơi đình, chùa… để ai ai cũng có thể mua điều may mắn cho mình vào năm mới. Nhiều người đã cẩn thận treo túi muối nhỏ xinh đỏ rực trên chiếc xe ô-tô đi lại hằng ngày của mình, trong nơi thờ tự hay đặt tại bàn làm việc để mỗi khi nhìn vào lại thấy thêm vững vàng và có động lực phấn đấu. Những niềm tin tưởng như vô định ấy hẳn đã tiếp sức cho mỗi người trên bước đường đời đầy gian khó. Nó cũng cho thấy một tục lệ đẹp rất đáng trân trọng đã được lưu giữ và truyền lại tới hôm nay và mai sau.