Đáp án chuẩn cho bài toán giao thông đô thị

Với Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, đề án đề ra mục tiêu đến năm 2020, vận tải hành khách công cộng (VTHKCC) sẽ trở thành "xương sống", đáp ứng 20-25% nhu cầu đi lại của người dân để có thể hạn chế phương tiện giao thông cá nhân. Đây là một thách thức lớn, song các chuyên gia cũng khẳng định, thực hiện thành công đề án này có ý nghĩa quyết định đến việc giải bài toán quá tải và ùn tắc giao thông tại các đô thị.

Phương tiện cá nhân đáp ứng 90% nhu cầu đi lại

Trong 10 năm qua, tốc độ đô thị hóa nhanh và việc di dân tự do không kiểm soát tại các đô thị đã dẫn tới sự gia tăng nhanh chóng số lượng phương tiện cơ giới cá nhân. Đây là nguyên nhân chính gây ra tình trạng ùn tắc giao thông, cản trở quá trình phát triển KT-XH tại các đô thị. Kết cấu hạ tầng giao thông đô thị phát triển chưa tương ứng với sự phát triển của phương tiện tại các thành phố, khả năng đáp ứng nhu cầu đi lại của người dân bằng phương tiện VTHKCC chưa cao, dẫn đến tình trạng ùn tắc giao thông ngày càng trở nên nghiêm trọng, đặc biệt tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh.

Theo Bộ GTVT, về tốc độ tăng trưởng phương tiện, giai đoạn 2002-2012, tại Hà Nội xe con tăng bình quân 17,23%/năm, xe máy tăng bình quân 11,02%/năm; tại TP Hồ Chí Minh xe con tăng 14,88%/năm, xe máy tăng 9,79%/năm. Về hoạt động VTHKCC, đến nay các thành phố đều chưa có hệ thống đường sắt đô thị, mới chỉ có xe buýt. Tuy nhiên, xe buýt mới đáp ứng 9-10% nhu cầu đi lại của người dân. Bên cạnh xe buýt, hoạt động vận tải khách bằng xe taxi cũng phát triển nhanh, nhưng cũng chỉ đáp ứng 1-2% tổng nhu cầu đi lại ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh.

Ông Đỗ Lê Mười, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Phát triển GTVT nhận định, dù cơ sở hạ tầng có được cải thiện, song với tỷ lệ vận tải cá nhân chiếm khoảng 90% nhu cầu thì Hà Nội và TP Hồ Chí Minh sẽ hoàn toàn bế tắc trong lời giải bài toán giao thông đô thị. Tương lai điều này cũng sẽ diễn ra ở Hải Phòng, Đà Nẵng và Cần Thơ, do đó, việc Bộ GTVT xây dựng đề án với những mục tiêu tổng thể và giải pháp đồng bộ là việc làm cấp thiết.

Mục tiêu hợp lý

Theo đề án của Bộ GTVT, đến năm 2020 tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, VTHKCC đảm nhận 20-25% (trong đó xe buýt 10-15%, đường sắt đô thị 4-5%, taxi 2-3%); vận tải cá nhân chiếm 75-80%. Hai thành phố phải bố trí tỷ lệ quỹ đất hợp lý dành cho giao thông đô thị, trong đó quỹ đất cho giao thông tĩnh 5-7%, quỹ đất dành cho người đi bộ ở mức 2%. Để thực hiện được các mục tiêu này, nhóm giải pháp cơ bản đầu tiên chính là ưu tiên phát triển VTHKCC với việc đẩy nhanh tiến độ đầu tư phát triển mạng lưới xe buýt; đầu tư các điểm trung chuyển bảo đảm kết nối giữa các tuyến xe buýt với các tuyến VTCC khối lượng lớn và taxi; đầu tư phát triển trung tâm quản lý và điều hành vận tải công cộng để quản lý toàn bộ các phương thức vận tải công cộng trong đô thị, bảo đảm khả năng quản lý; đẩy nhanh tiến độ đầu tư phát triển hệ thống đường sắt đô thị theo quy hoạch đã được phê duyệt. Nhóm giải pháp thứ hai là tăng cường quản lý, kiểm soát sử dụng phương tiện cá nhân; áp dụng nhiều mức thu phí trông giữ phương tiện cơ giới theo hướng giảm dần từ trung tâm ra bên ngoài, tăng dần theo mật độ giao thông…

TS Đinh Thị Thanh Bình - Viện trưởng Viện Quy hoạch và quản lý GTVT (Trường Đại học GTVT Hà Nội) cho rằng, ngưỡng 25% lưu lượng đi lại bằng phương tiện công cộng là hài hòa. Việc hạn chế phương tiện cá nhân là cần thiết, song nên bám theo tiến độ tăng trưởng của VTHKCC. Tiến độ xây dựng đường sắt đô thị đang rất chậm, trong khi chờ hình thành vẫn rất cần phát triển buýt nhanh (BRT) thành mạng lưới chạy trên các trục chính và Vành đai 3 trở ra, Vành đai 2 nếu có thể. Ngoài ra, cần thiết kế các điểm trung chuyển giữa BRT với buýt thường và xe khách, nhà ga… và bố trí lại mạng lưới buýt thường thành một hệ thống liên thông liên kết nhằm tăng cường năng lực cho hệ thống buýt thường vốn đã đạt đến năng lực tối đa trên các hành lang vận tải chính của Thủ đô.

Theo ông Đỗ Lê Mười, mục tiêu trong đề án mà Bộ GTVT đưa ra là tương đối hợp lý và có tính thực tế. Hiện nay, xe buýt đã đảm nhiệm 8-10% lưu lượng ở Hà Nội và 7-8% ở TP Hồ Chí Minh. Để đạt 10-15% vào năm 2020, các thành phố đang rà soát sắp xếp lại luồng tuyến, bố trí lại phương tiện, tăng mức độ xã hội hóa và tự chủ hạch toán kinh doanh của doanh nghiệp. Từng thành phố bắt buộc phải tuân theo lộ trình quy hoạch phát triển vận tải buýt đã được phê duyệt. Phải khẳng định là mục tiêu này rất khó, nhưng có tính chất quyết định đến việc giải bài toán giao thông đô thị, vì đến năm 2016, VTHKCC ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh cũng vẫn chỉ trông chờ vào xe buýt. Vì thế phải rất quyết liệt để thực hiện bằng được mục tiêu này, trong đó phải đẩy mạnh cả BRT và đề ra được chính sách đột phá phát triển tàu điện trên cao thành một mạng lưới hoạt động hiệu quả.