Chống ô nhiễm không khí ở Hà Nội: Phải quyết liệt và đồng bộ:Môi trường không thể là lực cản cho phát triển bền vững

Việc chất lượng không khí thường xuyên ở mức xấu, rất xấu trong nhiều thời điểm, đã không còn là điều bất thường. Trong bối cảnh Hà Nội đang nỗ lực vươn lên trở thành một đô thị thông minh, “cuộc chiến” chống ô nhiễm không khí càng đòi hỏi những hành động quyết liệt, đồng bộ và hiệu quả hơn bao giờ hết...

Nhức nhối ô nhiễm không khí

Tại cuộc họp “Xây dựng Chỉ thị xử lý ô nhiễm môi trường tại các điểm nóng, đặc biệt là ở hai đô thị lớn là Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh”, do Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì vào ngày 21-5 vừa qua, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy nhận định, dù đã có nhiều chỉ đạo từ Trung ương, nhưng ô nhiễm không khí ở nhiều nơi vẫn diễn biến phức tạp, thậm chí có xu hướng gia tăng.

Đáng lo ngại, vào một số thời điểm, chỉ số chất lượng không khí (AQI) tại Hà Nội đã vượt ngưỡng an toàn, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng. Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, vào mùa đông và mùa xuân, chỉ số AQI tại Hà Nội thường xuyên ở mức xấu (151 - 200), rất xấu (201 - 300), và có thời điểm tiệm cận mức nguy hại (trên 300). Đặc biệt, nồng độ bụi mịn PM2.5 thường xuyên vượt ngưỡng quy chuẩn do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo.

Theo TS Hoàng Dương Tùng (Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam), nguyên nhân gây ô nhiễm không khí tại Hà Nội mang tính tổng hợp, bắt nguồn từ nhiều nguồn khác nhau, trong đó nổi bật là ba nhóm chính: Giao thông, công nghiệp và hoạt động xây dựng. Hiện nay, Hà Nội có gần 7 triệu xe máy và khoảng 1,1 triệu xe ô tô - đây là lượng phương tiện đốt nhiên liệu lớn và là nguyên nhân hàng đầu gây ô nhiễm không khí. Trong khi đó, hệ thống hạ tầng giao thông còn hạn chế, thường xuyên xảy ra ùn tắc, đặc biệt vào giờ cao điểm, khiến khí thải từ các phương tiện bị tích tụ, làm suy giảm chất lượng không khí nghiêm trọng.

Bên cạnh đó, hoạt động công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp vẫn diễn ra rải rác ở các huyện và các làng nghề truyền thống như Phú Xuyên, Thường Tín, Hoài Đức, Đông Anh, Gia Lâm... Nhiều cơ sở sản xuất tại đây chưa đầu tư hệ thống xử lý khí thải, vẫn sử dụng các loại nhiên liệu rắn như than, củi gây phát tán bụi, khí độc hại ra môi trường.

Ngoài ra, quá trình đô thị hóa phát triển "nóng" kéo theo sự gia tăng các công trình xây dựng. Việc thi công thiếu che chắn, vận chuyển vật liệu không đúng quy chuẩn đã làm phát tán bụi ra không khí. Thêm vào đó, tình trạng đốt rác thải và phụ phẩm nông nghiệp tự phát tại các khu vực ngoại thành vẫn diễn ra phổ biến, tạo ra các làn khói đen, âm thầm bao phủ không gian sống và làm gia tăng mức độ ô nhiễm.

Bên cạnh các nguyên nhân chủ quan, đặc điểm thời tiết và địa hình của Hà Nội cũng góp phần tích tụ ô nhiễm không khí. Theo các chuyên gia môi trường, thành phố Hà Nội nằm trong vùng trũng, có khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa. Vào mùa đông và đầu xuân, hiện tượng nghịch nhiệt thường xuyên xảy ra, lớp không khí lạnh phía dưới bị "nén" lại do lớp không khí ấm phía trên, khiến các chất ô nhiễm không thể phát tán và tích tụ nhiều ngày trong không gian đô thị. Hệ quả là hiện tượng sương mù quang hóa và ô nhiễm thứ cấp từ các phản ứng hóa học giữa khí thải và ánh sáng mặt trời gia tăng, làm chất lượng không khí càng xấu đi...

Hành động quyết liệt, đồng bộ và liên ngành

Tại hội thảo khoa học “Thực trạng và giải pháp xử lý các vấn đề cấp bách trong công tác bảo vệ môi trường Thủ đô Hà Nội” do UBND thành phố Hà Nội phối hợp với Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tổ chức vào tháng 3-2025, Chủ tịch UBND thành phố Trần Sỹ Thanh nhấn mạnh, Hà Nội là đô thị đặc biệt, có tốc độ đô thị hóa nhanh và mức tăng dân số cơ học cao. Đồng thời, Thành phố giữ vai trò trung tâm của vùng Đồng bằng sông Hồng và có tốc độ tăng trưởng kinh tế nằm trong nhóm cao nhất cả nước. Với những đặc điểm đó, Hà Nội đang phải đối mặt với nhiều vấn đề môi trường như ô nhiễm không khí, quá tải trong xử lý chất thải rắn và nước thải...

Chính vì thế, những năm qua, công tác bảo vệ môi trường Thủ đô luôn là vấn đề trọng tâm, nhận được sự quan tâm của Trung ương và chính quyền thành phố. Đặc biệt, trong quá trình triển khai Luật Thủ đô sửa đổi năm 2024 và các quy hoạch phát triển đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, Hà Nội đã đề ra một số nhiệm vụ quan trọng, cấp bách trong giai đoạn 2025 - 2030.

Cụ thể, Thành phố đang triển khai nhiều hoạt động nhằm cải thiện chất lượng không khí như thực hiện các giải pháp hạn chế phương tiện cá nhân, tăng cường phát triển hệ thống vận tải hành khách công cộng, thúc đẩy chuyển đổi sang giao thông xanh, giám sát vệ sinh môi trường tại các công trình xây dựng. Bên cạnh đó, Hà Nội cũng đang thí điểm hiện đại hóa công tác thu gom rác thải và triển khai phân loại rác tại nguồn tại 5 quận nội thành.

Tuy nhiên, theo TS Hoàng Dương Tùng, tốc độ diễn tiến của ô nhiễm không khí hiện nay đang vượt xa năng lực ứng phó của Thành phố. Ông cảnh báo: “Nếu không có những giải pháp mạnh mẽ, đồng bộ và quyết liệt, Thủ đô sẽ đối diện với nguy cơ khủng hoảng môi trường và y tế nghiêm trọng. Hà Nội cần xác định đây là vấn đề cấp bách, đòi hỏi sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và toàn thể người dân để bảo vệ chất lượng sống và phát triển bền vững cho tương lai”.

Nhiều nhà khoa học đã đề xuất các giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ và xử lý môi trường cho Hà Nội theo hướng bền vững. Trong đó, kiểm soát khí thải từ phương tiện giao thông được xác định là ưu tiên hàng đầu, bởi đây là nguồn phát sinh tới 70% bụi mịn tại khu vực nội đô.

Để thực hiện mục tiêu này, Hà Nội cần đẩy nhanh lộ trình loại bỏ xe máy cũ nát và phương tiện không đạt tiêu chuẩn khí thải đồng thời xây dựng cơ chế thu hồi và hỗ trợ chuyển đổi sang phương tiện xanh như xe điện. Cùng với đó, việc phát triển mạnh mẽ hệ thống giao thông công cộng, bao gồm xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch, đường sắt đô thị và tăng cường kết nối liên thông giữa các loại hình là giải pháp then chốt để người dân có thể “bỏ xe máy, đi xe buýt”.

Một số giải pháp khác được đề xuất là thí điểm khu vực phát thải thấp (LEZ) và áp dụng thu phí phương tiện cơ giới cá nhân khi vào nội đô, đồng thời kết hợp với quy hoạch lại đô thị theo hướng phát triển bền vững và giảm áp lực hạ tầng.

Bên cạnh lĩnh vực giao thông, giới chuyên gia cũng nhấn mạnh đến việc cần kiểm soát chặt chẽ nguồn thải từ công nghiệp và làng nghề. Theo đó, Thành phố cần tiến hành rà soát toàn bộ cơ sở sản xuất nằm trong khu dân cư, buộc di dời hoặc chuyển đổi công nghệ sạch. Đồng thời, triển khai hệ thống quan trắc khí thải tự động tại các khu công nghiệp, kết nối dữ liệu về cơ quan quản lý để giám sát liên tục 24/7 và xử lý nghiêm vi phạm. Thành phố cũng cần hỗ trợ chuyển đổi năng lượng tại các làng nghề, khuyến khích thay thế nhiên liệu hóa thạch bằng điện, năng lượng tái tạo hoặc công nghệ đốt tuần hoàn nhằm giảm phát thải và tăng hiệu quả năng lượng.

Trong lĩnh vực xây dựng, các chuyên gia kiến nghị cần ban hành chế tài cụ thể, tăng cường kiểm tra đột xuất và xử lý nghiêm các công trình không bảo đảm yêu cầu về che chắn, phun nước chống bụi trong quá trình thi công. Đối với tình trạng đốt rác thải, rơm rạ ngoài trời, Thành phố cần áp dụng các chế tài mạnh hơn, đồng thời đẩy mạnh công tác tuyên truyền và hướng dẫn để giúp người dân, đặc biệt là nông dân, thay đổi thói quen canh tác...

Phát biểu tại một hội nghị gần đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà nhấn mạnh: “Môi trường không thể là cái giá cho tăng trưởng, và càng không thể là lực cản cho phát triển bền vững”. Ông khẳng định: “Tinh thần hành động phải quyết liệt, hiệu quả, gắn với kiểm tra, giám sát thường xuyên và quy định rõ người chịu trách nhiệm. Đã đến lúc, Thủ đô cần chuyển từ những cam kết sang hành động thực chất, quyết liệt hơn, với lộ trình rõ ràng, trách nhiệm cụ thể và sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp và người dân bởi không khí trong lành là quyền sống cơ bản của mỗi người dân, đồng thời là điều kiện tiên quyết để phát triển một đô thị văn minh, hiện đại”.