Cánh diều Kẻ Bá

Ông Nguyễn Văn Mai, một trong những nghệ nhân tại làng diều Bá Giang.

(HNM) - Hằng năm, cứ đến ngày rằm tháng Ba âm lịch, làng Bá Giang (xưa gọi là Kẻ Bá, nay thuộc xã Hồng Hà, huyện Đan Phượng) lại mở hội thả diều. Phần thưởng chỉ là một chút lộc thánh nhưng hội năm nào cũng đông vui.

Mang diều về dự hội, ai nấy cốt để lấy tiếng và thỏa niềm đam mê khi cánh diều lên cao, tiếng sáo vang xa. Ngày càng có ảnh hưởng, hội thả diều Kẻ Bá năm nay còn có hơn 50 nghệ nhân làm diều, thả diều từ Hạ Mỗ, Tân Hội, Liên Hà, Đức Thượng… cùng huyện tới tham dự. Những cánh diều được chọn dự hội phải có sải cánh dài 2m và cặp sáo thường là cho tiếng chuông - tiếng ốc hay tiếng ốc - tiếng còi.

Hội diều Kẻ Bá có một truyền thống đẹp đẽ, lâu dài. Các cụ cao tuổi kể rằng, xưa các tiên nữ thường xuống chơi dưới hạ giới. Nhưng rồi trời và đất cứ xa nhau dần, những cuộc “giao lưu” của tiên nữ không còn nữa. Nhớ mong kỷ niệm đẹp, con người ở trần gian làm ra những cánh diều để mang tiếng sáo của mình lên trời mong gặp các tiên nữ, tiếp tục cuộc trùng phùng trong mơ.

Đó là chuyện kể. Nhưng Bá Giang còn một sự tích đẹp về Nguyễn Cả, một người con của quê hương từng giúp Đinh Tiên Hoàng dẹp loạn 12 sứ quân. Giang sơn thu về một mối, Đinh Tiên Hoàng lên ngôi Hoàng đế, Nguyễn Cả được phong là Tổng súy Thượng tế Đại tướng quân. Họ hàng nhờ thế được quý hiển, dân làng được vẻ vang. Nguyễn Cả vinh quy bái tổ, mở hội khao quân, khao dân. Trong ngày vui của quê hương, mọi người được chiêm ngưỡng những cánh diều tầng cao, tầng thấp chấp chới trong gió xuân. Tiếng sáo được coi là linh hồn của mỗi cánh diều, vi vu hòa trong tiếng chiêng, tiếng trống rộn rã xóm làng. Đêm thanh vắng, tiếng sáo đổ những hồi trầm ấm, khi gió mạnh đổ hồi thúc giục, khi gió nhẹ phấn chấn reo vui…

Khi Nguyễn Cả hóa, dân làng tôn Ngài làm Thành hoàng, lập đền thờ và lấy ngày ấy mở hội làng. Triều đình phong kiến sắc phong đền thờ Nguyễn Cả, trong đền còn đôi câu đối:

Sinh tiền tích trữ Đinh triều soái

Hóa hậu linh chiêu Bá ấp thôn

Dịch nghĩa:

Khi sống triều Đinh lừng tướng giỏi

Hóa rồi ấp Bá rạng thần thiêng

Sự tích này cho thấy, vùng đất và cánh diều bay liệng trên vùng trời Kẻ Bá cũng đã có tới hơn 1000 năm tuổi.

Hội thi diều Bá Giang. Ảnh: Viết Thành Hội làng Bá Giang nức tiếng xa gần, gần đến kỳ càng được chuẩn bị náo nức, không chỉ sở tại mà còn quanh vùng. Bởi vì đến hội, sau phần tế lễ, rước bánh dày là hội thả diều vô cùng hấp dẫn.

Hội thi thả diều được tổ chức trước cửa đền thờ Đại tướng quân Nguyễn Cả bên sông Hồng. Con đê chạy giữa một bên là cánh bãi rau màu tốt tươi, một bên là đồng lúa xanh mượt mà. Bắt đầu là lễ trình diều của tất cả các tay chơi. Khi những cánh diều bay lên, mọi người dù đứng trên đê hay ở các làng Bá Giang, Bồng Lai, Tiên Tân… xã Hồng Hà hoặc những làng bên kia sông Hồng thuộc huyện Yên Lạc (Vĩnh Phúc) đều có thể thấy chúng lượn tưng bừng ở lưng trời Kẻ Bá, văng vẳng tiếng sáo hòa vào mây gió. Một cảnh tượng thật khó quên.

Ngày rằm tháng Ba, Bá Giang vào hội, nhưng trước đó rất lâu, hằng tuần, hằng tháng, có khi cả năm, người ta đã rục rịch làm diều. Có rất nhiều công đoạn, đòi hỏi sự sành sỏi, chuyên nghiệp của người tham gia: người chọn tre làm khung, vót dây; người tìm gỗ vàng tâm khoét sáo. Mọi việc đều công phu, tỷ mỷ. Người Kẻ Bá chọn tre đực già, đủ dài rồi phơi nắng cho khô vót làm khung. Cánh diều xa xưa được dán bằng vải Cát Bá, một loại vải mềm, bền và chắc để khi no gió diều không bị bục. Người làm diều tìm mua quả cây cậy giã ra, đun lên làm keo dán. Dây thả diều làm bằng loại tre bánh tẻ, đốt dài. Tre được pha rồi chẻ thành từng chiếc lạt không quá dầy cũng không quá mỏng. Lạt tre ấy được nối với nhau, cuộn tròn xếp vào nồi ba mươi rồi đem luộc trong nước pha muối một ngày một đêm cho thật dẻo, thật chắc, đủ sức giữ diều.

Bộ sáo diều thì thực là kỳ công. Người làm sáo chọn những ống tre cái, gõ có tiếng vang, tốt nhất là ống của những cây tre “chiết sóc”, tức cây tre già chết đứng trong bụi, thân đã ngả màu cánh gián, chẻ ra thấy lòng đỏ au, đặc quánh. Người Kẻ Bá xưa còn dùng nan tre vót nhẵn đan thành ống, đun sơn gắn với miệng sáo, khoét bằng gỗ vàng tâm. Người khoét sáo cũng khéo tay. Hai bên đầu sáo được khoét giống như hàm én, riêng đoạn giữa khoét tròn, rồi bịt hai đầu, đút gỗ vào tâm cho nhẹ, bên ngoài lấy sơn ta dán chặt lại.

Đến dự hội diều làng Bá Giang có nhiều “khách sang” mang theo chuyện lạ, tích lạ. Cụ Chiêm có thâm niên chơi diều, làm diều ở Đức Thượng cho biết còn giữ một bộ sáo diều do một tiên sinh khiếm thị chế. Khiếm thị nhưng sành sỏi bằng mấy người sáng. Gần cả cuộc đời chơi diều, đã làm tới cả chục bộ sáo diều, mà cụ Chiêm chưa gặp “con” nào hay hơn bộ sáo diều gần trăm tuổi này. Để có được bộ sáo diều được dân làng khen hay phải có năng khiếu trời ban, lại vừa trải nhiều mùa chơi, mỗi mùa lại đúc rút kinh nghiệm mà hoàn thiện để đọ tài cao thấp cùng chúng bạn trong hội diều.

Ngoài cuộc hội, người Kẻ Bá cùng bạn chơi các làng quê ở Đan Phượng thường đợi những đêm trăng để thả diều. Những đêm hè trăng thanh gió mát, tiếng sáo mang những tâm sự của con người hòa quyện… tưởng như một dàn nhạc đang hòa tấu ở lưng trời. Bao năm tháng, bao đời người rồi, Kẻ Bá cũng như các làng quê quanh vùng, ở đôi bờ sông Hồng chờ đợi, mong muốn những đêm trời cao gió cả để phóng diều lên, nghe tiếng sáo từ trên trời cao vọng về.

Mấy năm nay, xã Hồng Hà đều mở hội thả diều. Giải nhất thường thuộc về các tay diều Bá Giang. Dân làng còn nức tiếng các cụ Thìn Ngọ, Hồng Nhâm, Văn Bồi… với những con diều bay cao, không chao đảo và có tiếng sáo hay. Ngày hội văn hóa của huyện Đan Phượng lần thứ nhất, xã Hồng Hà cử 10 tay diều lên dự, để lại những ấn tượng lạ cho người hàng huyện.

Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội đang đến gần, dân làng Kẻ Bá đang náo nức chờ góp mặt bằng ngày hội thả diều đón mừng. Ước vọng của họ vừa đơn giản vừa đem lại nét lạ lùng: vùng trời bãi sông Hồng cạnh làng Bá Giang, trước cửa đền thờ Nguyễn Cả sẽ là nơi trình diễn thả diều. Ngoài những cánh diều của Bá Giang, Đan Phượng, Hà Tây (cũ) còn có những cánh diều của các vùng Đông Anh, Sóc Sơn… Xa hơn nữa, họ mong được đua tài vào ngày rằm tháng Ba âm lịch hằng năm. Một sinh hoạt như thế vừa giàu truyền thống mà lại rất hiện đại.

BÙI DỰ

- - - - - - - -

Về cuộc thi viết “Cả nước hướng tới 1000 năm Thăng Long - Hà Nội”

Cuộc thi còn hai chu kỳ chấm giải vào tháng 10-2009 và 2010, với 1 giải nhất 10 triệu đồng, 2 giải nhì mỗi giải 5 triệu đồng, 3 giải ba mỗi giải 3 triệu đồng, 10 giải khuyến khích mỗi giải 1 triệu đồng. Chủ đề: Truyền thống Thăng Long - Hà Nội, kỷ niệm sâu sắc qua các thời kỳ, khuyến khích giai đoạn hiện tại, với những con người, sự kiện mới tiêu biểu cho sự nghiệp CNH-HĐH. Để nâng cao chất lượng, BTC quyết định điều chỉnh dung lượng bài dự thi: dài nhất được 2 kỳ, mỗi kỳ 2.000 từ; dùng cả những bài nêu vấn đề nhưng có hệ thống, không sa vào vụ việc cụ thể.

Địa chỉ thư điện tử: thi1000nam@hanoimoi.com.vn. Phông chữ VnArial. Rất mong sự hưởng ứng của bạn viết xa gần.

BTC