Các hồ chứa ngoại thành: “Khát vọng” hồi sinh

Bài 1: Đua nhau “xẻ thịt” đất hồ

Chẳng phải đến tận bây, khi giá đất lên cao, người ta mới tìm đủ mọi cách để lấn chiếm đất hồ. Và cũng không riêng gì khu vực nội thành, tại khu vực ngoại thành, nhất là các địa phương thuộc Hà Tây (cũ) cách đây khoảng chục năm, tình trạng lấn chiếm đất hồ đã diễn ra lúc thì âm ỉ, lúc thì rầm rộ với nhiều chiêu thức khác nhau được khai triển.

Thuê máy xúc để lấp hồ

Trên địa bàn huyện Chương Mỹ có 3 hồ chứa lớn, gồm: Miễu (diện tích 17 ha, dung tích 2,5 triệu m3 nước); Đồng Sương (diện tích 203 ha, dung tích 10 triệu m3 nước) và Văn Sơn (diện tích 167 ha, dung tích 7 triệu m3 nước). Cách đây 8- 9 năm, do khu vực này có cảnh quan đẹp, hơn nữa khi đường Hồ Chính Minh được triển khai xây dựng, giao thông thuận lợi hơn, nên các hồ chứa trên địa bàn huyện ngày một thêm có “giá”… Điều đó lý giải tại sao những năm gần đây, các hộ dân sinh sống quanh các hồ đã bằng mọi cách để lấn chiếm đất hồ.

Cuối tháng 3 này, có mặt tại hồ Đồng Sương thuộc địa phận xã Trần Phú (Chương Mỹ), chúng tôi vẫn còn thấy dấu tích của công trình xây dựng trên diện tích khoảng 1.000 m2 ngay tại khu vực cửa tràn. Theo ông Nguyễn Nguyễn Văn Tuấn, trạm trưởng trạm thủy sản (Công ty Thủy lợi Sông Đáy), đây là công trình vi phạm trong năm 2009, nhưng đã bị chính quyền địa phương cưỡng chế, giải tỏa. Tuy nhiên, điều làm chúng tôi thắc mắc là việc giải tỏa công trình này xem ra còn chưa triệt để. Bởi vẫn còn các hàng cột xây bằng gạch ba banh khá vững chắc, cây trồng lâu năm vẫn xanh tươi và được quy hoạch thật đẹp mắt như chỉ chờ có cơ hội là biến thành cơ ngơi khang trang, không cần phải mất công, mất sức đầu tư nhiều.

Song, tại eo Hóc Quốc (hồ Đồng Sương), chúng tôi còn ngỡ ngàng hơn khi được chứng kiến cảnh người dân ngang nhiên dùng máy ủi, máy xúc để lấp hồ trước “thanh thiên bạch nhật”. Nếu không được biết trước, chắc ai cũng nghĩ đó là công trình thủy lợi của nhà nước đang được đơn vị có chức năng thi công, bởi bên cạnh các máy móc, còn có cả chục người tham gia vào việc đào đắp bờ, xây kè, trồng cỏ… Phải cho đến khi thấy chúng tôi giơ máy chụp hình, cũng như gọi điện cho chính quyền địa phương thì mọi người và máy móc mới ngừng công việc và tạm giải tán.

Ông Tuấn cho biết, đây là khu vực giáp ranh giữa xã Trần Phú và xã Thành Lập (Lương Sơn, Hòa Bình)… nên tình hình lấp đất lấn chiếm lòng hồ diễn ra rất phức tạp. Trên thực tế, tại khu vực này cơ quan chức năng đã rất nhiều lần tiến hành cưỡng chế, giải tỏa vi phạm, trong đó lần giải tỏa lớn nhất là vào năm 2004 với diện tích lấn chiếm lên đến cả chục nghìn m2. Lần tái vi phạm này có diện tích khoảng 5.000m2, xảy ra vào ngày 15-3 vừa qua…

Được biết, khi phát hiện vi phạm, Công ty Thủy lợi sông Đáy (đơn vị được giao quản lý hồ) đã tiến hành lập biên bản vi phạm, yêu cầu dừng ngay việc san lấp trái phép, nhưng chủ máy đều là những người làm thuê. Trong khi đó vì là khu vực giáp ranh với tỉnh bạn, nên Công ty gặp rất nhiều khó khăn khi phối hợp với chính quyền xã Thành Lập (Lương Sơn) để ngăn chặn, cũng như xử lý vi phạm.

Tắc trách trong xử lý vi phạm

Hiện nay, tại khu vực ngoại thành Hà Nội có hơn 90 hồ chứa lớn, nhỏ và số vụ lấn chiếm, vi phạm lên đến hàng nghìn vụ, chủ yếu tập trung tại các hồ lớn. Chỉ tính riêng tại 3 hồ chứa trên địa bàn huyện Chương Mỹ, tính đến năm 2009, số vụ vi phạm đã là 230 vụ. Trong đó có 125 vụ ở hồ Văn Sơn; 97 vụ ở hồ Đồng Sương. Theo ông Nguyễn Văn Đệ, Phó Giám đốc Công ty Thủy lợi sông Đáy, số vụ vi phạm lấn chiếm lòng hồ cần phải giải tỏa ngay là 7 vụ. Mặc dù Công ty đã có báo cáo và đề nghị UBND huyện Chương Mỹ có biện pháp giải tỏa các vi phạm trên, nhưng đến nay vẫn chưa hề có động tĩnh gì. Qua tìm hiểu được biết, gần chục năm qua, trên địa bàn huyện Chương Mỹ chỉ có một đợt giải tỏa vi phạm các hồ chứa vào năm 2003, khi mà tỉnh Hà Tây (cũ) tổ chức đồng loạt ra quân giải tỏa vi phạm các công trình thủy lợi.

Theo ông Đệ, với quyền hạn và trách nhiệm của mình, khi phát hiện các trường hợp vi phạm, lấn chiếm hồ chứa, Công ty chỉ có thể phối hợp với chính quyền địa phương lập biên bản. Tuy nhiên, hầu hết các trường hợp vi phạm bị lập biên bản đều không có người ký, vì các chủ vi phạm không có mặt tại hiện trường, người có mặt lại chỉ là người làm thuê.

Theo ông Nghiêm Xuân Đông, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi Hà Nội, theo quy định của Pháp lệnh khai thác và bảo vệ công trình thủy lợi, phần đất trong hành lang bảo vệ của các hồ chứa (phần đất này được tính từ cao trình đập trở xuống lòng hồ) đều bị nghiêm cấm xây dựng các công trình kiến trúc. Nhưng hiện nay, ở không ít hồ chứa ngoại thành, phần đất trong hành lang bảo vệ hồ đang bị vi phạm hết sức nghiêm trọng, qua nhiều năm vẫn chưa được chính quyền các địa phương xử lý giải tỏa.

Đáng lo ngại hơn, thời gian gần đây, tình trạng tái vi phạm, cũng như vi phạm mới đang có chiều hướng gia tăng, với nhiều thủ đoạn tinh vi, phức tạp hơn trước. Bởi trên thực tế, không ít người có tiền trong khu vực nội thành sẵn sàng bỏ ra hàng trăm triệu đồng để mua đất ven hồ tại ngoại thành, cho dù đó là đất lấn chiếm trái phép. Vì thế, các hộ dân sinh sống cạnh hồ chỉ cần bỏ ra vài triệu đồng, thậm chí là vài chục triệu đồng để thuê máy xúc, thuê nhân công lấp đất, lấn hồ thành công là họ đã có thể có trong tay hàng trăm triệu đồng.

Đang tồn tại một nghịch lý là các đơn vị quản lý hồ chứa chỉ có trách nhiệm phát hiện, báo cáo và phối hợp cùng chính quyền địa phương lập biên bản các trường hợp vi phạm, còn việc xử lý vi phạm lại phụ thuộc vào chính quyền địa phương. Trong khi đó, việc xử lý vi phạm ngay từ ban đầu của không ít chính quyền cấp xã còn thiếu kiên quyết, thậm chí là tắc trách. Do đó, hậu quả tất yếu là chỉ sau một thời gian ngắn, hầu hết các trường hợp vi phạm đã thuộc thẩm quyền giải quyết của cấp trên. Bởi vậy, vi phạm cũ chưa được giải quyết dứt điểm, thì đã phát sinh vi phạm mới. Và như vậy, mỗi ngày qua đi các hồ ngoại thành lại đối mặt với nguy cơ bị thu hẹp.