Béo "quả táo" nguy hiểm hơn "quả lê"

Hà Nội, TP HCM là nơi có tỉ lệ người thừa cân, béo phì cao nhất, đặc biệt ở nhóm cán bộ công chức với 11% thừa cân, béo phì.

Chế độ ăn dư thừa

Nguyên nhân đầu tiên của béo phì là do chế độ ăn uống dư thừa vượt quá nhu cầu, hoặc do nếp sống làm việc tĩnh tại ít tiêu hao năng lượng. Có đến 60-80% béo phì là do dinh dưỡng, các rối loạn chuyển hóa trong cơ thể thông qua hệ thống thần kinh, các tuyến nội tiết như tuyến yên, tuyến thượng thận, tuyến giáp trạng. Vào cơ thể, các chất protein, lipit, glucid đều có thể chuyển thành chất béo dự trữ, nhất là người ăn nhiều thịt, nhiều mỡ, quá thừa chất bột, đường, đồ ngọt. Chỉ cần ăn dư 70 calo mỗi ngày sẽ bị tăng cân mà không biết (nhất là khi ăn những thức ăn giàu năng lượng) bởi số calo rất nhỏ.

Ngoài ra, việc giảm hoạt động thể lực, thích sống tĩnh tại, xem tivi, đọc báo, làm việc bằng máy tính, nói chuyện qua điện thoại, lái xe cũng là nguyên nhân béo phì. Những người hoạt động thể lực nhiều thường ăn thức ăn giàu năng lượng, nhưng vì lý do nào đó, họ thay đổi lối sống, mức hoạt động nhưng vẫn giữ thói quen ăn nhiều cũng dễ trở nên béo phì.

Riêng với cán bộ công chức, sở dĩ lực lượng này có tỉ lệ thừa cân, béo phì cao là do thời gian ngồi văn phòng nhiều, thời gian dành cho các hoạt động thể lực ít. Tiến sĩ Nguyễn Công Khẩn, Cục trưởng Cụ VSATTP (Bộ Y tế- nguyên Viện trưởng Viện dinh dưỡng Quốc gia) đã tóm lược các nguyên nhân chính khiến giới công chức văn phòng ngày càng béo phì là: Cách thay đổi chế độ ăn, lối sống và phương thức làm việc. Do công việc quá bận rộn nên công chức thường sử dụng thức ăn nhanh, những món ăn có quá nhiều thức ăn động vật, lạm dụng rượu, bia, chưa kể bữa ăn giàu chất béo, ăn vặt nhiều, thường xuyên tiệc tùng... Công chức văn phòng còn làm việc nhiều với máy tính, ít vận động nên càng dễ bị thừa cân, béo phì. Nhóm người sử dụng xe máy, ôtô có tỷ lệ thừa cân, béo phì cao gấp 1,7 lần những người đi lại bằng xe đạp hay đi bộ.

Béo kéo theo nhiều bệnh

Có hai kiểu béo là béo đàn ông và béo đàn bà. Béo đàn ông có hình dáng giống quả táo, béo "trung tâm" do mỡ tập trung quanh eo lưng. Béo đàn bà là kiểu béo hình quả lê do mỡ tập trung ở phần háng (béo phần thấp). Trong đó, kiểu béo đàn ông có nhiều nguy cơ đe dọa đối với sức khỏe bệnh tật hơn bởi béo phì không chỉ thừa cân nặng, mà còn tăng cả tỉ lệ mỡ của cơ thể, đặc biệt là các bệnh mạn tính không lây như mạch vành, đái tháo đường không phụ thuộc insulin, rối loạn lipid máu, tăng tỷ lệ bệnh tim mạch, tăng huyết áp (do mạch vành), tiểu đường, rối loạn dạ dày ruột, sỏi mật, rối loạn chuyển hoá, bệnh viêm khớp xương mạn tính, gout...

Phụ nữ béo bụng còn gây bất thường về rụng trứng, tăng nội tiết tố nam và hormone nhạy cảm với tế bào ác tính. Ở phụ nữ mãn kinh nếu béo phì thì các nguy cơ ung thư vú, tử cung tăng lên, sau thời kỳ tiền mãn kinh còn bị đau khớp gối và nhiều hậu quả cơ học. Nam giới béo phì liên quan tới sự tăng các testosterol, estradiol, dẫn tới rối loạn hormone giới tính, bệnh ung thư thận, ung thư tuyến tiền liệt...

Sự tích lũy mỡ trong ổ bụng còn liên quan tới tăng glucose máu và kháng insulin... của bệnh đái tháo đường, làm bệnh sỏi mật tăng gấp 3 - 4 lần và càng tăng cao khi có mỡ nhiều quanh bụng, gây nhiễm khuẩn đường mật, viêm túi mật.

65-75% người tắc nghẽn thở trong khi ngủ là bị béo phì, mà nguyên nhân do béo tập trung phần cổ, gây chít hẹp sự lưu thông của khí và khó thở khi ngủ về đêm, buồn ngủ ban ngày, đau đầu buổi sáng, tăng huyết áp phổi, thậm chí giảm dịch não thất phải. Tuổi trẻ béo phì hay bị ảnh hưởng các biến chứng về mặt giải phẫu. Nghiêm trọng đó là bệnh Blount (một xương dị dạng do phát triển quá mạnh xương chày), có các bất thường nhỏ như đánh mạnh đầu gối là dễ bị bong gân mắt cá chân.

Bên cạnh theo dõi chỉ số khối cơ thể, cũng cần chú ý tỷ số vòng bụng/vòng mông. Khi tỷ số quá 0,9 ở nam giới và 0,8 ở nữ giới thì các nguy cơ tăng huyết áp, bệnh tim mạch, bệnh đái đường... đều tăng lên rõ rệt.