Báo chí với Nghị quyết 18-NQ/TƯ: Cơ hội tái cơ cấu và bản lĩnh người làm báo trong kỷ nguyên AI

Đó cũng là những nội dung được thảo luận sôi nổi tại phiên thảo luận thứ 10 của Diễn đàn Báo chí toàn quốc lần thứ II diễn ra vào chiều 20-6, trong khuôn khổ Hội Báo toàn quốc năm 2025.

Tái cơ cấu báo chí: Sức ép và cơ hội

Tinh thần cốt lõi của Nghị quyết 18 là tinh gọn bộ máy, tiết kiệm nhân lực, giảm chi phí, đồng thời tăng cường sức mạnh và hiệu quả hoạt động của các cơ quan báo chí. Trong bối cảnh này, nhiều cơ quan báo chí từ trung ương đến địa phương đã phải thực hiện tinh gọn, sáp nhập, thậm chí giải thể hoặc chấm dứt hoạt động. Đây là một quá trình tất yếu, đòi hỏi sự tái cơ cấu sâu rộng để thích ứng với giai đoạn phát triển mới của đất nước.

Nghị quyết 18-NQ/TƯ (Nghị quyết 18) đã đặt ra bài toán về mô hình hoạt động mới cho các cơ quan báo chí sau sáp nhập. Thực tiễn tại các địa phương và cơ quan báo chí lớn cho thấy rõ những thách thức và cơ hội đan xen.

Tại Hải Phòng, việc triển khai Nghị quyết 18 gặp nhiều khó khăn, đặc biệt khi hợp nhất hai cơ quan vốn có văn hóa, cách làm việc, thói quen và chuyên môn khác nhau như Đài Phát thanh - Truyền hình và Báo Hải Phòng. Theo Giám đốc Trung tâm Báo chí và Truyền thông thành phố Hải Phòng Phạm Văn Tuấn: Một trong những thách thức lớn nhất là thay đổi tư duy và kỹ năng làm báo của đội ngũ phóng viên.

Phóng viên từng quen với báo in nay phải thích nghi với báo hình, báo nói, báo số, phải viết cho nhiều loại hình báo chí khác nhau thay vì chỉ một nền tảng. Điều này đòi hỏi phải đào tạo lại kỹ năng, ứng dụng công nghệ số, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo để đáp ứng yêu cầu làm báo hiện đại.

Về tổ chức bộ máy, Trung tâm Báo chí và Truyền thông thành phố Hải Phòng đã tinh giản từ 21 đầu mối xuống còn 15, nhưng vẫn còn bất cập về cơ chế tài chính, chính sách lương, thưởng khi khối lượng công việc tăng nhưng thu nhập của người lao động chưa tương xứng. Mặc dù vậy, với quyết tâm đổi mới, Hải Phòng đang từng bước hoàn thiện mô hình tổ chức, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Chia sẻ về những xáo trộn sau sáp nhập, Tổng Biên tập báo Văn Hóa Nguyễn Anh Vũ cho biết: Tại Báo Văn Hóa, việc tiếp nhận 5 viên chức từ Báo điện tử Tổ Quốc là bước đi phù hợp với quy hoạch báo chí, theo đó, mỗi bộ ngành chỉ có một cơ quan báo chí. Quá trình sáp nhập cũng tạo ra một số xáo trộn về tổ chức và tâm lý, đòi hỏi sắp xếp lại bộ máy và phân công lại mảng nội dung do có sự trùng lặp.

Tuy nhiên, việc có thêm nhân sự đã gia tăng yếu tố cạnh tranh, thúc đẩy phóng viên nỗ lực nâng cao chất lượng sản phẩm. Đặc biệt, sự tham gia của đội ngũ Báo điện tử Tổ Quốc, vốn có phản ứng nhanh và kinh nghiệm nền tảng số, đã giúp cải thiện rõ rệt hoạt động đa phương tiện và mở rộng phạm vi tác nghiệp của Báo Văn Hóa vốn có thế mạnh về nội dung chuyên sâu nhưng còn chậm trong chuyển đổi số.

Nhấn mạnh tác động sâu rộng của Nghị quyết 18, Tổng Biên tập Báo Hànộimới Nguyễn Minh Đức chia sẻ, tinh thần cốt lõi của Nghị quyết 18 là tinh gọn bộ máy để tiết kiệm nhân lực, giảm chi phí, đồng thời tăng cường sức mạnh và hiệu quả hoạt động. Nhiều tòa soạn truyền thống tồn tại những “căn bệnh” như trùng lặp công việc, phân bổ phóng viên không hợp lý, quá chú trọng chuyên môn nội dung mà xem nhẹ kinh tế báo chí, truyền thông hay quản trị nhân sự. Do đó, tinh gọn phải đi kèm với tái cơ cấu tổ chức và phân bổ lại nguồn lực hợp lý.

Báo Hànộimới sau khi hợp nhất với báo Hà Tây cách đây gần 17 năm đến nay đã giảm số lượng cán bộ từ 260 người xuống còn 152 người và gần như không tuyển thêm nhân sự mới, dẫn đến tuổi trung bình của đội ngũ là 49 và thiếu hụt nghiêm trọng thế hệ kế cận. Tuy nhiên, việc sáp nhập sắp tới với các báo khác có thể khiến tổng số nhân sự tăng gấp nhiều lần, đặt ra bài toán tổ chức phức tạp hơn. Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh đang nghiên cứu mô hình tổ hợp báo chí – truyền thông hoặc tập đoàn truyền thông, một mô hình còn mới mẻ ở Việt Nam nhưng đã phổ biến ở nhiều quốc gia, và đang chờ Luật Báo chí sửa đổi để có thể triển khai.

TS. Phan Văn Kiền, Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông (Trường Đại học KHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội) nhìn nhận, Nghị quyết 18 không chỉ là yêu cầu về tinh gọn bộ máy, mà còn là cơ hội để các cơ quan báo chí nâng cao hiệu quả hoạt động. Trong đó, một đòi hỏi quan trọng là nâng cao tính đa nhiệm, nhà báo ngày nay cần có khả năng viết, chụp, quay, dựng và thậm chí dẫn chương trình. Khái niệm “tác phẩm báo chí” đang chuyển dần sang “sản phẩm báo chí”, yêu cầu kỹ năng tổng hợp và năng lực tích hợp cao hơn.

Công nghệ AI và cơ hội việc làm cho người trẻ

Song song với tái cơ cấu tổ chức, công nghệ AI đang tạo ra tác động sâu rộng đến lĩnh vực báo chí. Vấn đề AI có làm mất cơ hội việc làm của sinh viên báo chí mới ra trường hay không là một câu hỏi lớn được đặt ra.

Chuyên gia AI Phong Anh thẳng thắn nhìn nhận tình hình là đáng lo, khi AI đang giúp năng suất lao động tăng lên đáng kể, dẫn đến tòa soạn cần ít người hơn. Những công việc cơ bản mà sinh viên mới ra trường thường học việc như “bóc băng”, “soát lỗi” nay đều được máy móc đảm nhiệm, khiến việc “dẫn dắt người mới” trong các tòa soạn mờ nhạt dần. Điều này đòi hỏi sinh viên mới ra trường phải tự thân vận động nhiều hơn, có kỹ năng thực tế cao hơn.

Tuy nhiên, AI không chỉ là thách thức, mà còn là công cụ giúp tòa soạn nâng cao chất lượng và thay đổi cách vận hành. AI có thể giúp biên tập viên phản biện bài viết với những cơ sở thuyết phục, từ đó nâng cao chất lượng sản phẩm. Nhiều cơ quan báo chí đã ứng dụng AI để tạo ra các nội dung mới mẻ, sáng tạo hơn. Mỗi phóng viên tương lai sẽ có một “cố vấn AI” giúp sản phẩm có góc nhìn đa dạng, sâu sắc và giàu dữ liệu hơn... Điều quan trọng là người làm báo có sẵn sàng thay đổi tư duy, học nhanh và làm chủ công nghệ hay không.

Dù AI tác động mạnh mẽ, Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Trần Trọng Dũng nhấn mạnh, AI chỉ là công cụ, không thay thế được cảm xúc, góc nhìn và bản sắc riêng của người làm báo.

Về cơ hội việc làm, các tổng biên tập đều khẳng định nhu cầu tuyển dụng phóng viên vẫn rất lớn sau tinh gọn. Báo Văn Hóa sẽ “trải thảm đỏ” đón những người làm việc tốt, có năng lực và tâm huyết với nghề. Báo Nông thôn Ngày nay/Dân Việt cũng có nhu cầu lớn với những người có kỹ năng đa nhiệm (viết, quay, chụp, làm nội dung đa nền tảng), linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với môi trường báo chí hiện đại.

Trung tâm Báo chí và Truyền thông thành phố Hải Phòng mặc dù thừa nhân sự khối hành chính - kỹ thuật nhưng lại thiếu trầm trọng nhân sự chất lượng cao như kỹ thuật đồ họa, lập trình AI, MC dẫn chương trình. Báo Hànộimới, với đội ngũ nhân sự có tuổi đời trung bình cao, đang thiếu hụt nghiêm trọng kỹ thuật viên đồ họa, thiết kế giao diện trực tuyến, biên tập viên công nghệ, nhân sự làm kinh tế báo chí, phóng viên đa phương tiện...

Điều này cho thấy tinh gọn không đồng nghĩa với ngừng tuyển dụng. Nhu cầu về nhân sự chất lượng cao, đa năng và có khả năng thích ứng với công nghệ mới đang tăng lên.

Công tác đào tạo và trách nhiệm của người làm báo trong thời đại báo chí số

Trong bối cảnh biến động hiện nay, vai trò của các cơ sở đào tạo báo chí và ý thức trách nhiệm của chính những người làm báo trẻ trở nên rất quan trọng.

Tại diễn đàn, các đại diện từ Học viện Báo chí - Tuyên truyền và Trường Đại học KHXH&NV (Đại học Quốc gia Hà Nội) đều khẳng định: Không phải chờ đến Nghị quyết 18, việc đổi mới chương trình đào tạo báo chí mới được đặt ra, mà các cơ sở đào tạo báo chí đã chủ động đón đầu các xu hướng này từ nhiều năm nay.

Mặc dù có lo ngại về việc tinh gọn sẽ ảnh hưởng đến tuyển sinh ngành báo chí, thực tế cho thấy số lượng thí sinh đăng ký học cao học tăng cao, và số lượng hồ sơ đại học không giảm so với các năm trước. Bà Lê Thu Hà, Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông (Học viện Báo chí – Tuyên truyền) cho rằng, đây là một bước chọn lọc tự nhiên, chỉ những người thực sự yêu nghề, có đam mê và bản lĩnh mới lựa chọn học báo chí.

Về nội dung đào tạo, các trường đã đổi mới toàn diện nhằm đảm bảo sinh viên ra trường có thể thích nghi ngay với bối cảnh làm nghề mới. Trọng tâm là đào tạo kỹ năng số, tích hợp công nghệ truyền thông hiện đại, đào tạo liên ngành và rèn luyện kỹ năng mềm như giao tiếp, ứng xử, phân tích công chúng... Bên cạnh đó, yếu tố đạo đức nghề nghiệp, bản lĩnh chính trị và trách nhiệm xã hội luôn được đặc biệt nhấn mạnh, được coi là điều cốt lõi của người làm báo cách mạng Việt Nam.

Tuy nhiên, các tòa soạn hiện nay vận hành như một doanh nghiệp, cần người làm được việc ngay. Tổng Biên tập Báo Nông thôn Ngày nay/ điện tử Dân Việt Nguyễn Văn Hoài nhấn mạnh, nếu sinh viên không “bật” lên được ngay, tòa soạn buộc phải tuyển người từ báo khác về. Ông khuyến nghị các cơ sở đào tạo điều chỉnh chính sách để sinh viên được va chạm thực tế nhiều hơn.

Khẳng định vai trò định hướng tư tưởng, dư luận của báo chí, Tổng Biên tập Báo Văn Hóa Nguyễn Anh Vũ nhấn mạnh, trong cuộc cạnh tranh với tin giả, mạng xã hội, điều quan trọng hàng đầu báo chí chính thống cần giữ là sự chính xác. Về phía sinh viên, bên cạnh kiến thức và tư duy do nhà trường đào tạo, cần tự trang bị thêm kỹ năng mềm, kỹ năng làm việc nhóm và tinh thần yêu nghề. Mỗi người cần cố gắng trở thành người “không thể thay thế” ở vị trí của mình bằng cách làm tốt những việc mà cơ quan đang thực sự cần.

Nhấn mạnh đến ý nghĩa và giá trị cốt lõi của Nghị quyết 18, Tổng Biên tập Báo Hànộimới Nguyễn Minh Đức cho rằng, tinh gọn không đồng nghĩa với ngừng tuyển dụng. Ngược lại, các tòa soạn đang rất cần những người trẻ có trình độ, tinh thần cầu thị và đam mê nghề nghiệp. Chỉ những ai thực sự tâm huyết, chủ động và kiên định mới có thể vững vàng trước biến động nghề báo hiện nay.

Nghị quyết 18 theo đó là một “chất xúc tác tích cực” để báo chí Việt Nam chuyển mình mạnh mẽ trong thời đại mới. Dù đối mặt với nhiều thách thức trong quá trình tinh gọn, tái cơ cấu, và thích ứng với công nghệ AI, ngành báo chí vẫn mở ra nhiều cơ hội cho sự phát triển. Điều cốt yếu là sự đổi mới tư duy, nâng cao năng lực thích nghi, đa nhiệm, và không ngừng học hỏi của mỗi cá nhân, cùng với sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan báo chí và cơ sở đào tạo, để góp phần đưa nền báo chí cách mạng Việt Nam tiếp tục phát triển.