Báo chí kiến tạo xã hội nhân văn: Làm chủ sáng tạo như một phương thức giữ gìn đạo đức nghề nghiệp

Nhà báo Bình Nguyên Trang (Báo Nhân Dân):
Bạn đọc vẫn cần những tác phẩm có sự rung động, những thôi thúc từ trái tim người viết

Báo chí đang trong một bối cảnh rất nhiều thử thách. Giờ đây, trí tuệ nhân tạo có thể tham gia vào hầu hết các công đoạn của báo chí, từ tổng hợp, phân tích dữ liệu đến kết nối, lập đề cương, tạo ra các sản phẩm theo xu hướng cá nhân hóa. Báo chí trở nên thông minh hơn, đa dạng cách tiếp cận độc giả hơn. Để tồn tại, các mô hình báo chí truyền thống đang thay đổi cách vận hành và tương tác dựa trên các công cụ mới. Với tình hình như vậy, vai trò và vị trí của nhà báo nằm ở đâu? Liệu rằng máy móc, công nghệ có thể thay thế hoàn toàn nhà báo trong việc đưa thông tin cũng như kiến tạo các giá trị tích cực đến với bạn đọc?

Tôi cho rằng, báo chí hay bất kỳ lĩnh vực nào cũng vậy, yếu tố con người luôn là trung tâm. Nhà báo trong tình hình báo chí hôm nay trước tiên phải tự nâng cao trình độ nghiệp vụ, bằng cách sử dụng thành thạo các kỹ năng công nghệ, trí tuệ nhân tạo, biến công nghệ thành những trợ lý đắc lực cho công việc của mình. Tuy nhiên, nhà báo phải làm chủ cách sáng tạo nội dung, như một phương thức giữ gìn đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm xã hội. Khi AI có thể giúp hoàn chỉnh các nội dung thông thường thì việc đưa các nội dung một cách độc đáo, giàu tính sáng tạo, đậm dấu ấn lao động của nhà báo là một vấn đề mang tính thách thức. Lao động của nhà báo hôm nay có thể “nhàn hơn” trong việc tìm kiếm thông tin, dữ liệu, nhưng yêu cầu cao hơn trong việc trình bày chính kiến, truyền tải thông điệp, định hướng bạn đọc. Tính nhân văn, tính xây dựng của báo chí vẫn luôn là yếu tố cốt lõi và điều này thì không một máy móc hay trí tuệ nhân tạo nào có thể thay thế được. Bạn đọc vẫn luôn cần thưởng thức những tác phẩm báo chí mà ở đó, người ta cảm nhận được sự rung động, giọt mồ hôi của người viết, những thôi thúc tích cực từ trái tim người viết. Thực tế tình trạng thông tin giả cũng như các thông tin na ná nhau trên báo chí và mạng xã hội đang tiềm ẩn nhiều rủi ro và ảnh hưởng không tốt đến sự tiếp nhận của bạn đọc. Nhà báo với vai trò trung tâm trong dòng chảy thông tin phải phát huy nhiều hơn tính sáng tạo và bản lĩnh, có khả năng dẫn dắt bạn đọc quay trở lại đồng hành với những giá trị cốt lõi, đẩy lùi tiêu cực để cùng nhau kiến tạo một xã hội tốt đẹp.

TS Lê Vũ Điệp, giảng viên khoa Truyền thông và Văn hóa đối ngoại, Học viện Ngoại giao:
Công nghệ phát triển đến đâu thì báo chí vẫn phải hướng đến con người

Trước hết, tôi đồng tình với quan điểm của nhiều nhà báo và chuyên gia báo chí trên thế giới gần đây khi nói về khái niệm “báo chí nhân văn”, “tin tức kiến tạo”..., đặc biệt trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo đang làm thay đổi sâu sắc nhiều mặt của đời sống, trong đó có lĩnh vực báo chí. Mục tiêu hướng đến con người là điều không thể phủ nhận, cho dù công nghệ có phát triển đến đâu.

Xin chia sẻ hai trải nghiệm của tôi trong giảng dạy để làm rõ nhận định này. Thứ nhất, các chương trình đào tạo báo chí hiện nay đang cố gắng ứng dụng công nghệ về báo chí dữ liệu, giúp nhà báo sử dụng tốt nhất công cụ về dữ liệu và lọc dữ liệu. Nhiều học phần liên quan kỹ năng khai thác các công cụ xử lý dữ liệu trên các nền tảng (hữu dụng như social listening - công cụ nắm bắt dư luận xã hội) đã được bổ sung trong chương trình đào tạo. Từ đây, các nhà báo có thêm cơ sở trong việc đưa ra đánh giá, phân tích, nhận định sâu sắc khi tác nghiệp. Đáng nói, không chỉ đánh giá, phân tích, các nhà báo có thể đưa ra dự báo, dự đoán xu thế vấn đề, sự kiện trong tương lai - một yếu tố quan trọng trong bối cảnh tràn ngập thông tin khó kiểm soát.

Thứ hai, công tác đào tạo về báo chí hiện nay cũng rất chú tâm đến ứng dụng công nghệ vào quá trình thực hành sản xuất tác phẩm của báo chí sao cho nhanh chóng, thuận tiện hơn. Công nghệ đã tham gia vào mọi công đoạn của quy trình sản xuất báo chí, tiết kiệm thời gian cho nhà báo, giúp họ có điều kiện tập trung vào đào sâu nội dung, tạo ra các giá trị lớn hơn cho cộng đồng.

Rõ ràng, dù công nghệ có phát triển đến đâu, mục tiêu cuối cùng vẫn là giúp nhà báo nắm bắt và chủ động trong quá trình sáng tạo, phục vụ tốt hơn nhu cầu của bạn đọc. Hiện nay, các tòa soạn trên thế giới vẫn không ngừng thử nghiệm các gói tin tức mới đưa người dùng vào các trải nghiệm tương tác khác nhau. Có mô hình chia nhỏ các phần theo từng chủ đề, có thể không theo trình tự nhất định để người tiếp nhận có toàn quyền lựa chọn phân đoạn thông tin theo nhu cầu. Có mô hình lại tạo ra rất nhiều tương tác giữa người tiếp nhận và bối cảnh câu chuyện. Tác phẩm báo chí đa phương tiện của The Guardian như “Firestorm: The story of the bushfire at Dunalley” (Bão lửa: Câu chuyện về trận cháy rừng ở Dunalley) mô tả lại hành trình làm thế nào một gia đình có thể trốn dưới nước trong ngày ngọn lửa tàn phá thị trấn của họ... là một ví dụ về báo chí hiện đại kết hợp các mô hình tin tức, nhằm đến gần hơn với công chúng mà vẫn cho nhà báo dư địa làm chủ quá trình sáng tạo của mình.