6 nguyên nhân gây bất ổn thị trường vàng

, trong những năm gần đây, giá vàng thế giới liên tục biến động theo chiều hướng tăng cao đã làm tăng tình trạng đầu cơ, tích trữ vàng của người dân và doanh nghiệp.

Thứ hai, tình hình kinh tế vĩ mô chưa ổn định, lạm phát cao đã làm cho niềm tin của người dân vào giá trị đồng Việt Nam giảm sút, tâm lý mua, nắm giữ vàng gia tăng.

Thứ ba, việc vàng miếng SJC chiếm thị phần lớn (tới trên 90%) tạo lợi thế độc quyền tự nhiên, dẫn đến mỗi khi giá vàng biến động, tình trạng khan hiếm vàng SJC làm cho thị trường biến động mạnh hơn.

Thứ tư, do sự thiếu thống nhất trong các quy định về chức năng quản lý Nhà nước đối với hoạt động kinh doanh vàng. Theo quy định tại Điều 5 Luật NHNN năm 1997, NHNN có chức năng quản lý hoạt động kinh doanh vàng. Tuy nhiên, theo quy định tại Nghị định 174, NHNN chỉ được giao quản lý một số hoạt động kinh doanh vàng có liên quan tới điều hành chính sách tiền tệ như: Xuất, nhập khẩu vàng nguyên liệu, sản xuất vàng miếng. Các hoạt động kinh doanh vàng khác như sản xuất, mua bán vàng trang sức mỹ nghệ, mua bán vàng miếng được coi là hoạt động kinh doanh bình thường giống như các loại hàng hoá khác. Các tổ chức, cá nhân có nhu cầu kinh doanh vàng chỉ cần thực hiện đăng ký kinh doanh và hoạt động kinh doanh theo Luật Doanh nghiệp, Luật Thương mại. Sở Kế hoạch và Đầu tư thực hiện cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh; việc kiểm tra, kiểm soát hoạt động kinh doanh vàng trên thị trường do Bộ Công thương chịu trách nhiệm. Trong khi đó, theo Pháp lệnh Ngoại hối năm 2005, NHNN được giao là cơ quan quản lý hoạt động xuất nhập khẩu vàng nguyên liệu dưới dạng khối, thỏi, hạt, miếng. Đồng thời đưa vàng trên tài khoản ở nước ngoài vào khái niệm ngoại hối. Như vậy, chức năng quản lý của NHNN đối với hoạt động quản lý kinh doanh vàng theo Luật NHNN, Pháp lệnh ngoại hối cũng như các Nghị định của Chính phủ còn phân tán, chưa rõ ràng.

“Chính sự phân tán trong quản lý nhà nước này đã tạo ra nhiều kẽ hở trong quản lý, gây nên những tác động bất lợi khi thị trường có biến động”-NHNN khẳng định.

Thứ năm, do những bất cập trong quy định tại Nghị định 174. Nghị định 174 được ban hành từ năm 1999 trong bối cảnh thị trường vàng tương đối ổn định, do đó, về cơ bản, các quy định của Nghị định 174 khá thông thoáng. Trong giai đoạn đó, các quy định tại Nghị định 174 đã tạo điều kiện để hoạt động sản xuất, gia công vàng miếng, vàng trang sức phát triển, đáp ứng nhu cầu của người dân trong nước. Tuy nhiên, từ năm 2007, thị trường vàng đã có những thay đổi lớn, giá vàng thế giới biến động rất mạnh theo chiều hướng tăng, các quy định này đã không còn phù hợp với thực tế, từ đó đã gây nên những tác động tiêu cực tới thị trường.

Cụ thể, về hoạt động sản xuất vàng miếng, theo Nghị định 174, NHNN cấp giấy phép sản xuất vàng miếng cho các doanh nghiệp kinh doanh vàng đáp ứng đủ các điều kiện theo quy định. Hiện nay, có 8 doanh nghiệp kinh doanh vàng và tổ chức tín dụng (TCTD) được NHNN cấp phép sản xuất vàng miếng. Hoạt động sản xuất vàng miếng của các doanh nghiệp và TCTD đã tạo ra lượng vàng miếng cần thiết đáp ứng nhu cầu mua bán của thị trường. Tuy nhiên, trên thực tế đã xảy ra tình trạng khi nhu cầu mua bán vàng miếng của thị trường tăng lên, có hiện tượng liên kết để làm giá, đầu cơ trên thị trường

Về hoạt động mua bán vàng miếng, Nghị định 174 không có quy định về mua bán vàng miếng, do đó, vàng miếng được lưu thông rộng rãi, mua bán tại hầu hết các cửa hàng vàng trong cả nước, dần dần trở thành phương tiện thanh toán và khó quản lý.

Về hoạt động sản xuất, gia công, mua bán vàng trang sức, mỹ nghệ, Nghị định 174 quy định một số điều kiện đối với tổ chức, cá nhân sản xuất, gia công vàng trang sức mỹ nghệ. Tuy nhiên, trên thực tế không có bất kỳ một quy định cụ thể nào về các nội dung này của các Bộ, ngành chức năng. Trong khi đó, theo Nghị định 59 của Chính phủ quy định chi tiết Luật Thương mại về hàng hoá, dịch vụ cấm kinh doanh, hạn chế kinh doanh và kinh doanh có điều kiện, hoạt động mua bán, sản xuất gia công vàng trang sức mỹ nghệ là ngành nghề kinh doanh có điều kiện nhưng không cần cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh. Tổ chức, cá nhân muốn tham gia chỉ cần đăng ký kinh doanh tại Sở Kế hoạch Đầu tư trên địa bàn và hoạt động trên cơ sở Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh. Hoạt động kinh doanh này thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Thương mại và Luật Doanh nghiệp. Ngoài ra, hoạt động xuất, nhập khẩu vàng trang sức, mỹ nghệ cũng không có quy định điều phối và kiểm soát. Nghị định 174 không quy định trách nhiệm của doanh nghiệp sản xuất, gia công và mua bán vàng trang sức, mỹ nghệ và chưa thể hiện vai trò quản lý của các cơ quan quản lý nhà nước đối với các đối tượng này, do đó dẫn tới tình trạng một số doanh nghiệp sản xuất và mua bán vàng trang sức, mỹ nghệ đã không đảm bảo chất lượng sản phẩm và làm hàng giả, hàng nhái các đơn vị uy tín, thậm chí một số doanh nghiệp kinh doanh vàng đã lợi dụng thực hiện các hoạt động thu đổi ngoại tệ trái phép, liên kết để đầu cơ trên thị trường.

Thứ sáu, do những bất cập trong quy định về huy động và cho vay vốn bằng vàng. Trước đây, hoạt động huy động và cho vay vốn bằng vàng của TCTD được thực hiện theo Quyết định 432 của NHNN. Trong thời gian đầu, hoạt động này đã có tác dụng huy động số vàng tích trữ trong dân để phục vụ phát triển kinh tế và làm nguyên liệu để chế tác hàng trang sức, mỹ nghệ kinh doanh và xuất khẩu.

Tuy nhiên, trong những năm gần đây, khi thị trường vàng quốc tế và trong nước có những biến động mạnh, các TCTD đã thực hiện cho vay vàng đối với cá nhân, mua bán vàng miếng quy mô lớn trên thị trường làm gia tăng đầu cơ, thị trường ngầm về vàng diễn biến phức tạp, tăng nhập lậu vàng, ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường tiền tệ, ngoại hối và tỷ giá. Trước các tác động tiêu cực của hoạt động này, trong năm 2010 và năm 2011, NHNN đã ban hành các thông tư nhằm hạn chế, tiếp đó là chấm dứt hoạt động huy động và cho vay vốn bằng vàng của TCTD.

Để khắc phục các bất cập trong quản lý hoạt động kinh doanh vàng, việc ban hành Nghị định mới về quản lý hoạt động kinh doanh vàng là cần thiết. Sau một thời gian soạn thảo và lấy ý kiến, cuối cùng Ngân hàng Nhà nước đã hoàn thiện và vừa chính thức trình Chính phủ dự thảo Nghị định về quản lý hoạt động kinh doanh vàng. Dự thảo Nghị định được xây dựng theo hướng tổ chức lại thị trường vàng thông qua việc NHNN quản lý chặt chẽ và can thiệp mạnh vào thị trường vàng nhằm ngăn ngừa hoạt động đầu cơ vàng, hạn chế kinh doanh vàng miếng nhưng vẫn đảm bảo quyền tích trữ vàng, mua bán vàng của người dân. NHNN cho rằng, việc thực hiện nghiêm các biện pháp tại dự thảo Nghị định sẽ giúp thị trường vàng bình ổn, qua đó từng bước hạn chế tình trạng "vàng hóa”, hạn chế ảnh hưởng của thị trường vàng đến việc điều hành chính sách tiền tệ, tỷ giá của NHNN.