58 năm ASEAN: Thành tựu và thách thức

Khi ra đời vào năm 1967, ASEAN chỉ có 5 thành viên là Thái Lan, Singapore, Malaysia, Indonesia và Philippines. Thành viên thứ 6 là Brunei. Năm 1995, Việt Nam tham gia ASEAN. Rồi ASEAN kết nạp thêm Lào, Campuchia và Myanmar.

Sau 58 năm, ASEAN trở thành hiệp hội của hầu hết quốc gia trong khu vực này, đúng với cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng của tên gọi chính thức của ASEAN. Đấy là thành tựu phát triển của ASEAN biểu hiện ra bên ngoài rõ nét nhất và cũng có thể dễ dàng nhận thấy nhất. Điều này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với tương lai của ASEAN, vì nay là thời của thế giới toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, thời của liên kết và hợp tác khu vực, châu lục và thế giới. Nếu ASEAN không thành công trong liên kết và hợp tác khu vực ở Đông Nam Á thì làm sao có thể vươn tầm quan hệ hợp tác và liên kết với thế giới ở bên ngoài khu vực Đông Nam Á?

Chỉ khi trở thành tổ chức liên kết và hợp tác của tất cả các quốc gia Đông Nam Á, ASEAN mới có thể thực sự trở thành hạt nhân với vai trò dẫn dắt tiến trình hợp tác, liên kết và nhất thể hóa khu vực Đông Nam Á; đồng thời, trở thành chỗ dựa cho các quốc gia trong khu vực kiến tạo nên sự phát triển kinh tế - xã hội thịnh vượng trong quốc gia cũng như hội nhập quốc tế thành công. Trở thành hiệp hội liên kết và hợp tác của tất cả các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á, ASEAN mới thực sự "chính danh" để có thể "ngôn thuận" khi đại diện cho các quốc gia trong khu vực để rồi dần gây dựng và tăng cường được vị thế, vai trò và ảnh hưởng cho ASEAN trên thế giới. Thành tựu này đã giúp ASEAN khắc phục được sự phân tuyến về ý thức hệ chính trị giữa các nước thành viên. Và một điểm đáng ghi nhận khác là không để cho sự khác biệt về ý thức hệ chính trị giữa các quốc gia thành viên cản trở sự phát triển chung của ASEAN.

Trong 58 năm qua, ASEAN đã đạt được nhiều thành quả rất to lớn và quan trọng về hợp tác và liên kết khu vực trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt về liên kết kinh tế và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ở các quốc gia thành viên. ASEAN đã trở thành một khối kinh tế với mức độ tăng trưởng hằng năm mạnh mẽ và năng động, đã trở thành khối thương mại lớn thứ ba trên thế giới và là một trong những khu vực trên thế giới hấp dẫn nhất đối với đầu tư quốc tế.

Trước đấy và cả trong gần 6 thập kỷ vừa qua, ở khu vực Đông Nam Á tồn tại dai dẳng nhiều vấn đề nhức nhối và nan giải liên quan trực tiếp đến hòa bình, an ninh và ổn định, hợp tác và phát triển, thậm chí cả chiến tranh và xung đột quân sự.

Sau 58 năm, ASEAN đã phát triển và lớn mạnh từ một hiệp hội trở thành một cộng đồng thực sự. Dấu mốc lịch sử là sự ra đời của Cộng đồng ASEAN vào năm 2015 với ba trụ cột là Cộng đồng chính

trị - an ninh, Cộng đồng kinh tế và Cộng đồng văn hóa - xã hội. Cộng đồng này là tiền đề không thể thiếu, là nền tảng vững chắc và là khuôn khổ thuận lợi cho sự hình thành bản sắc chung cho ASEAN. Nó giúp củng cố "Con đường ASEAN" và xác lập "Trách nhiệm chung" của các thành viên đối với ASEAN, đối với sự phát triển hiện tại và tương lai chung của ASEAN.

Nhờ thành công với việc phát triển trở thành hiệp hội liên kết và hợp tác của tất cả các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á, ASEAN đã dần trở thành trung tâm của tiến trình hợp tác và liên kết khu vực Đông Á, trở thành một trong những tâm điểm của mọi tiến trình đang diễn ra ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Trong quá trình phát triển 58 năm qua, ASEAN có những dấu mốc lịch sử trên nhiều phương diện khác nhau. Một trong số đó là sự tham gia của Việt Nam vào ASEAN năm 1995. Từ khi ra đời cho tới thời điểm Việt Nam chính thức tham gia ASEAN, hiệp hội này có mối quan hệ đầy phức tạp và trắc trở với Việt Nam. Cho nên việc ASEAN nhất trí mời Việt Nam tham gia hiệp hội với tư cách là thành viên chính thức là nhận thức và quyết sách thức thời của ASEAN.

Thành quả đạt được sau 58 năm là bệ phóng và tạo tiền đề thuận lợi cho ASEAN kiến tạo tương lai, vươn tới những mục tiêu phát triển cao xa đã đề ra. Nhưng cũng dễ nhận thấy thách thức mà ASEAN đang phải đối diện rất lớn, khó khăn mà ASEAN phải vượt qua rất nhiều; những vấn đề mà ASEAN phải giải quyết rất phức tạp, cả nội sinh lẫn ngoại sinh.

ASEAN coi đồng thuận giữa các thành viên là nguyên tắc hoạt động và bản chất của "Con đường ASEAN" hay "Phương cách ASEAN". Tuy nhiên, trong không ít trường hợp cụ thể, việc có được và duy trì sự đồng thuận quan điểm, thống nhất nhận thức và phối hợp hành động giữa các nước thành viên lại rất khó khăn, thậm chí còn có khi không khả thi. Tình trạng này cản bước tiến chung của ASEAN. Nguyên do ở chỗ vẫn còn xung khắc và cọ xát lợi ích giữa lợi ích chung của ASEAN với lợi ích riêng của thành viên nào đấy...

ASEAN ở khu vực địa chính trị rất nhạy cảm trong chính trị thế giới. ASEAN được các đối tác trên thế giới tranh thủ nhưng cũng còn là đối tượng bị các đối tác trên thế giới cạnh tranh lẫn nhau. Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương nay đã trở thành khu vực được các đối tác bên ngoài, đặc biệt các đối tác lớn, tăng cường hiện diện trực tiếp, gây dựng lợi ích chiến lược trước mắt cũng như lâu dài, gây dựng vai trò và ảnh hưởng, kiến tạo những mạng lưới các mối quan hệ hợp tác và liên kết, liên thủ và liên minh. ASEAN chiếm vị trí của một trung tâm ở khu vực này, có nhiều thuận lợi nhưng cũng phải đối diện không ít tình huống khó xử trước những vấn đề phát sinh liên tục của chính trị thế giới và quan hệ quốc tế.

Sau 58 năm, ASEAN nay cần đặc biệt coi trọng và phải nhanh chóng đạt được tiến triển thực chất trong việc tăng cường hợp tác và liên kết theo chiều sâu, phải hạ quyết tâm cao độ để thực hiện thành công mục tiêu lớn "Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045".