Tiền trường đầu năm học: Vẫn “nóng” chuyện lạm thu

Khác với các năm trước, các khoản tiền đầu năm học được nhiều trường "chẻ" ra, thu làm nhiều đợt từ trước buổi họp phụ huynh. Sức "nóng" của các buổi họp năm nay đã có chiều hướng giảm, song vẫn có nơi phụ huynh chưa thể dứt mối lo tiền trường.

Vẫn thu gộp, thu nhiều và thu sai

Theo Văn bản số 8568/SGD& ĐT-KHTC của Sở GD-ĐT Hà Nội về việc thực hiện các khoản thu khác ngoài học phí trong các cơ sở giáo dục công lập từ năm học 2012-2013 thì các nhà trường không được thu gộp vào đầu năm học; các khoản thu phải được thông báo công khai bằng văn bản tới từng cha mẹ HS. Đây là năm thứ hai quy định này được áp dụng thống nhất trên toàn thành phố, song không mấy nơi thực hiện đúng. Khi được hỏi về các khoản thu ngay sau cuộc họp, nhiều phụ huynh cho biết không nhớ cụ thể mà chỉ nhớ tổng số tiền phải đóng, vì chỉ nghe cô giáo đọc. Chị Nguyễn Minh Ngọc, phụ huynh HS Trường THPT Trung Văn, phải đóng hơn 3 triệu đồng, trong đó có hơn 600 nghìn tiền học tăng cường, số còn lại là quỹ lớp, đồng phục…

Từ năm học trước, Hà Nội đã ban hành danh mục và mức trần của 4 khoản thu thỏa thuận được phép triển khai trong nhà trường (gồm bán trú, 2 buổi/ngày, học phẩm, nước uống) song vẫn có nơi, số thu thỏa thuận lên tới cả chục khoản và đều thu gộp ngay từ đầu năm học. Trường THCS Thượng Lâm (huyện Mỹ Đức) triển khai các khoản thu như tiền photocopy 30 nghìn đồng/HS/học kỳ, khám bệnh - 20 nghìn đồng/HS, gửi xe - 100 nghìn đồng/HS, vệ sinh - 250 nghìn đồng/HS/năm, ngoài ra là tiền điện, tiền nước, tiền quỹ lớp…, tổng cộng hơn 2 triệu đồng/HS.

Phụ huynh Trường THPT Thạch Bàn phản ánh phải đóng gần 3 triệu đồng, trong đó riêng đồng phục là gần 2 triệu đồng để may 2 bộ đồng phục mùa hè, một bộ thể thao và một áo vest. Đây là khoản thu khiến nhiều phụ huynh bức xúc nhất, cả về mức thu lẫn hình thức triển khai. Điều đáng nói là sau khi có phản ánh của phụ huynh về việc này, lãnh đạo Sở GD-ĐT đã yêu cầu nhà trường thực hiện đúng quy định về may đồng phục (không bắt buộc phải mua tại trường, thiết kế phù hợp…) và phải trả lại tiền cho phụ huynh, song, theo phản ánh của phụ huynh, nhà trường nói đã may xong đồng phục cho HS nên không thể trả lại tiền.

Một trong những khoản thu dễ bị phàn nàn nhất là quỹ phụ huynh. Để tránh tình trạng mỗi lớp thực hiện một mức thu khác nhau, nhiều quận, huyện đã ban hành quy định khung hoặc mức trần (phổ biến khoảng từ 100.000 đến 200.000 đồng/HS/ năm). Tuy nhiên, theo khảo sát của phóng viên, mỗi nơi thực hiện một kiểu. Phụ huynh Trường THCS Đống Đa (quận Đống Đa) đóng quỹ lớp 450 nghìn đồng/HS, quỹ trường 350 nghìn đồng/HS. Trường Tiểu học Vạn Phúc (Ba Đình) đóng 450 nghìn đồng cho cả quỹ lớp, quỹ trường. Phụ huynh HS Trường Tiểu học Sài Đồng (quận Long Biên) chỉ phải đóng quỹ trường 100 nghìn đồng, 40% số đó được trích lại để chi cho hoạt động của lớp. Phụ huynh Trường Tiểu học Trần Quốc Toản (quận Hoàn Kiếm) cho biết việc đóng quỹ là tùy tâm, mỗi người một phong bì và không phải ghi tên…

"Nhẹ tay", khó xóa lạm thu

Công khai, minh bạch là yêu cầu bắt buộc mà các nhà trường phải thực hiện trong việc triển khai công tác thu - chi. Thế nhưng, thực tế cho thấy khâu thực hiện chưa nghiêm túc. Chỉ riêng quy định: "Phải thông báo công khai bằng văn bản về các khoản thu và không được thu gộp nhiều khoản vào đầu năm học" cũng khiến các cấp quản lý đau đầu. Căn nguyên của nỗi bức xúc chủ yếu là do cách thức các nhà trường triển khai thu dưới danh nghĩa thỏa thuận hoặc tự nguyện. Đó là sự không rõ ràng trong việc dự trù mức thu, nội dung chi từng khoản, là cách yêu cầu đóng góp “tự nguyện” mà như ép buộc của một số trường.

Việc quyết định mức thu thế nào, triển khai ra sao cho hợp lý, phù hợp với điều kiện của người dân trên địa bàn cũng là điều cần cân nhắc để tạo sự đồng thuận, thế nhưng, dường như các trường chưa thực sự quan tâm thực hiện. Việc may đồng phục là com-lê với giá hơn 1 tạ thóc cho HS tiểu học được các cấp quản lý kịp thời "tuýt còi" hồi đầu năm học, tưởng đã là bài học đối với các trường khác, vậy mà vẫn có nơi vi phạm.

Một trong những lý do cơ bản khiến tình trạng lạm thu trở thành "căn bệnh" khó chữa là sự hạn chế trong xử lý sai phạm. Năm nào ngành GD-ĐT cũng "ra quân" kiểm tra, thanh tra để chấn chỉnh tình trạng lạm thu, số lượng đoàn thanh, kiểm tra năm sau nhiều hơn năm trước, diện giám sát cũng ngày càng mở rộng, song hiệu quả chưa như mong muốn. Theo quy định, hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm cao nhất về các khoản thu - chi tại đơn vị mình, thế nhưng, khi có sai phạm thì ngoài hình thức nhắc nhở, phê bình, trả lại tiền thu sai cho phụ huynh, đến nay chưa có hiệu trưởng nào bị kỷ luật với hình thức đủ sức răn đe. Có lẽ bởi thế mà vẫn có trường cố tình núp dưới danh nghĩa phụ huynh thỏa thuận hoặc tự nguyện để lạm thu, bị tố giác thì trả lại tiền là xong chuyện.

Bà Phạm Thị Hồng Nga, Phó Giám đốc Sở GD-ĐT Hà Nội cho biết, năm nay Hà Nội sẽ kiên quyết xử lý mạnh tay với các trường hợp vi phạm về thu - chi. Theo đó, việc xử lý sai phạm sẽ không chỉ là trả lại tiền cho phụ huynh, mà còn áp dụng quy định hiện hành của Luật công chức, nghề giáo…

Theo TS Nguyễn Tùng Lâm, Chủ tịch Hội Tâm lý giáo dục Hà Nội, ngoài việc áp dụng chế tài mạnh đối với các sai phạm thì việc xây dựng mô hình hội đồng giám sát của cộng đồng ở trường học có thể giúp giải quyết cơ bản tình trạng lạm thu hiện nay. Việc xây dựng mô hình này dựa trên Pháp lệnh số 34/2007 quy định về quyền dân chủ của người dân, cho phép người dân được quyền quyết định trực tiếp, quyền giám sát các nguồn lực của nhân dân đóng góp cho nhà trường. Mô hình này sẽ được áp dụng thí điểm tại 5 trường tại Hà Nội ngay từ năm học này, được ngành GD-ĐT kỳ vọng góp phần làm cho đề tài về các khoản thu đầu năm bớt "nóng".