Sửng sốt cao nguyên đá (tiếp theo)

Đường qua dốc đá cheo leo

Tới Cổng trời Quản Bạ, Hà Giang đã mở đất xây dựng một “Điểm dừng chân Cổng trời Quản Bạ” rộng khoảng 2ha, với đầy đủ dịch vụ đỗ để xe, ăn uống, giải khát, vệ sinh cùng thông tin hướng dẫn. Từ ngôi nhà bát giác dựng trên một ngọn núi cao phải leo 100 bậc xây từ nhà chờ lên, có thể ngắm bốn bề Cổng trời. Đó là thị trấn Tam Sơn chi chít nhà ngói mới cao thấp lô xô. Ngay dưới chân ngôi nhà bát giác là đôi gò đồi mang tên Vú Tiên cỏ mượt mà xanh nõn. Gọi là Vú Tiên âu cũng là cõi mộng mơ lãng mạn của người Hà Giang. Cứ mỗi điểm giáp ranh hai huyện của cao nguyên đá, người ta đã dựng xây lên một khối hộp biển bê tông lớn cỡ bốn mét vuông, ba mặt hộp thiết kế đẹp, cao ngang tầm tay với. Tỷ như đến Quản Bạ, ta gặp ngay hộp biển như thế, hai hàng trên ghi chữ Việt “Quản Bạ xin kính chào quý khách”, và hàng dưới là chữ Anh “Welcome to Quan ba”. y là khi khách đến. Mặt kia hộp biển là “Chúc may mắn. Hẹn sớm gặp lại”, chữ Anh là “Good luck. Soon see you again”. Ấy là khi khách rời địa hạt huyện lỵ vừa ở. Đến các huyện Yên Minh, Đồng Văn, Mèo Vạc, khách du lịch đều gặp chiếc hộp biển “chào” và “hẹn gặp lại”. Nó như là đại sứ của lòng thân thiện và hiếu khách nơi miền cao nguyên đá.

Dọc đường huyện Quản Bạ, đồi núi đá ít - đất nhiều, đặc trưng nhất giống cây trồng là sa mu, mọc dày cao vút, cùng giống với tùng bách ngay thẳng giữa trời. Nhưng đến Yên Minh thì đá nhiều - đất ít. Hai bên đường không có cây cao mà là vách núi cao. Gặp chỗ thấp là lau, là tầm vông ở tầm trên, tầm dưới là kim ngân và mộc miên mùa này trổ hoa trắng và vàng cứ thản nhiên đung đưa theo chiều gió. Tới Đồng Văn, Mèo Vạc lại chỉ thấy đá và đá, lất phất những mảng cỏ xanh sống tầm gửi. Được điểm màu đỏ tiết của hoa mào gà mọc hoang và bông trắng của sậy. Người cựu chiến sĩ biên phòng nói giống sậy ở đây là sậy đặc biệt. Người ta lạng thân sậy sấy tẩm để làm dăm kèn khèn bè. “Thế ư?”. Anh nói thêm: “Còn đưa về

Hà Nội bán để làm dăm kèn cla-ri-nét và kèn ô-boa”. Đến đây thì cả tay điêu khắc và cô bác sĩ của WHO cùng cười, không hiểu là thấy tiềm năng kinh tế của cao nguyên đá đáng ngưỡng mộ, hay là phục tài tán của cựu lính biên phòng?

Quản Bạ, Yên Minh, Đồng Văn, Mèo Vạc mỗi huyện có một trung tâm hành chính là thị trấn. Mỗi xã lại có một thị tứ. Thị trấn, thị tứ đã được xây dựng và mở rộng khang trang, còn đang tiếp tục mở. Dọc hai bên các phố toàn thị trấn rực đỏ sắc cờ. Cột cờ dựng kiên cố trước mỗi nhà mặt phố. Cờ treo quanh năm chứ không chỉ ngày lễ tết. Kể cũng lạ. Các cửa hàng dịch vụ mặt phố kinh doanh hàng tiêu dùng, hàng ăn, ken dày không thua kém thị trấn dưới đồng bằng. Muốn cắt tóc, gội đầu, massage kiếm quán không khó. Nhà nghỉ ba bốn tầng thừa đủ không “cháy phòng”. Chúng tôi đến Mèo Vạc vào 7 giờ tối đặt chỗ dễ luôn. Chủ nhà nghỉ nói, làm nhà nghỉ quy mô lớn ngay lúc này là để dành phòng cho cả những năm sau nữa. Tầm nhìn xa. Cạnh nhà nghỉ chúng tôi ở đã có khách sạn ba sao. Điều đáng quan tâm nhất là viễn thông. Các trạm BTS đặt trên đỉnh núi cao, đặt dưới thung sâu đã đem lại cho hai chiếc điện thoại di động trong túi quần tôi, một của mạng Vinaphone và một của mạng Viettel cột sóng luôn đầy ắp dù ở bất cứ điểm nào dọc hành trình trên cao nguyên đá.

Đừng chậm chân trước khi quá muộn!

Có lẽ ẩm thực và đồ dệt sợi lanh màu sắc sặc sỡ ở các chợ huyện Cao nguyên đá Đồng Văn làm du khách thích thú nhất. Những chú lợn Mán bé như lợn bột xiên bằng trục sắt được quay tròn trên ngọn lửa than hoa rực đỏ. Mỡ lợn chảy nhỏ giọt xuống lớp than xì xèo bốc khói thơm lừng xao động những cánh mũi. Một góc chợ là các hàng bán thắng cố. Những chiếc chảo to đùng sôi xình xịch đặc ngầu phủ tạng của trâu và bò cứ gọi là tạp pí lù. Mỗi khi bà chủ quán mở vung múc thắng cố cho thực khách là khói phả bay cuồn cuộn nhạt nhòa một góc quán. Thắng cố, thức nhắm cho uống rượu ngô, với người vùng cao là hết ý cuộc đời. Phiên chợ vào lúc sắp trưa là lúc các ghế băng các quán chật cứng người ăn, ăn như một thói quen xuống chợ.

Dọc hành trình, nhiều quãng đường đang được gia cố thêm cho vững chãi. Vài cây cầu qua sông Niệm được làm mới thay cho cầu cũ không còn đủ chịu tải trọng và tần suất xe qua. Những công trình văn hóa bắt đầu được dựng lên như một biểu tượng văn hóa các dân tộc vùng cao. Ví như bức tượng đài chiếc khèn bè cao bốn lần chiều cao người, dựng ở Bản Cắm. Cột cờ trên đỉnh Lũng Cú mang phiên bản kiến trúc cột cờ Hà Nội, xung quanh là phù điêu những chiếc trống đồng Ngọc Lũ văn hóa Việt. Đánh dấu đất Việt nơi biên ải. Quãng giữa đường bậc thang leo lên cột cờ, người ta trưng bày một hộp kính, trong đó có mẫu hóa thạch cổ triệu năm của một sinh vật (con bọ). Cạnh bên là tấm bia đá khắc đề từ thuyết minh một thời kì biến động địa chất tại nơi đây.

Ở xã Sà Phìn, huyện Đồng Văn có một di tích Dinh Vương được xếp hạng nổi tiếng “Kiến trúc nghệ thuật nhà Vương”. Dinh Vương nằm dưới thung sâu bên cạnh chợ Sà Phìn. Dinh Vương đây là nhà của Vua Mèo Vương Chính Đức. Giống như Vua Tày Vi Văn Định, Thổ Ty châu Hoàng A Tưởng (Bắc Hà). Mỗi dân tộc một vua một vùng cứ.

Theo cô Nông Thị Duyên, giới thiệu viên trong ban quản lí di tích, thì Vương Chính Đức được vua Khải Định phong chức Bang tá cai quản cả khu Đồng Văn và ban tặng bức trướng “Biên Chinh Khả Phong”.

Dinh Vương xây dựng trên mảnh đất đắc địa “Rồng chầu Hổ phục”. Tọa lạc trên khu đất có 700 cây sa mộc bao quanh mà nay nó đã trăm tuổi. Dinh Vương xây vào năm 1914. Do một kíp thợ Tứ Xuyên Trung Quốc 200 người sang làm, với chi phí quyết toán tới 15 vạn đồng bạc trắng. Dinh Vương làm toàn bằng gỗ thông. Ngói ống. Đá xanh. Đá kê chân cột đẽo gọt hình quả anh túc (quả thuốc phiện) to như chiếc vò sành. Nhà chia ba lớp: tiền sinh, trung sinh, hậu sinh. Giữa bốn dãy nhà gỗ hai tầng khép kín là một sân rộng. Cổng vào dinh có đôi câu đối:

“Gia tích thiện Hiền nhân xuất nhập”
“Môn phong lưu Quý khách vãng lai”.

Người kế vị Vua Mèo Vương Chính Đức là con trai Vương Chí Sình. Lại đúng vào buổi Cách mạng Tháng Tám thành công, khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Vương Chí Sình đi cách mạng theo lời kêu gọi đoàn kết dân tộc của Cụ Hồ.

Vương Chí Sình về Hà Nội gặp Cụ Hồ cứ một điều Cụ hai điều con. Hỏi tuổi mới vỡ nhẽ ngang nhau. Vậy là kết nghĩa anh em. Và Vương Chí Sình đổi tên thành Vương Chí Thành cho đồng chí hướng với Chí Minh. Vương Chí Thành là Đại biểu Quốc hội nước Việt Nam dân chủ cộng hòa hai khóa I và II.

Dinh Vương được trùng tu vào năm 2004-2005. Nay trở thành điểm du lịch nổi tiếng về kiến trúc nghệ thuật. Đôi câu đối khắc hai bên tường cổng dinh đã hiển linh: “Gia tích thiện Hiền nhân xuất nhập”/“Môn phong lưu Quý khách vãng lai”.

Anh cựu lính biên phòng là người thật độc đáo đã sáng tạo ra “Tour du lịch khảo cứu”, gọi là “du khảo”. Anh hoạt ngôn. Vấn đề xã hội hư hư thực thực được anh lý giải có phương pháp luận. Bởi vậy mà tin. Anh bảo cư trú trên cao phải là người Mèo. Người Mèo từ Trung Quốc chạy loạn sang ta từ thời Chiến quốc. Vốn là dân tộc Miêu, rồi sang ta thành Mưu, Mưu hay Miu là Mèo. Bây giờ lại gọi là Mông. Giống như Thổ thay bằng Tày. Người Mông văn minh như Tây ở hai điểm: gọt khoai và quả họ gọt ngược lưỡi dao với ta. Và mặc váy ngắn xếp nhiều nếp. Anh lập luận váy ngắn lại xếp nhiều nếp là tiện lợi cho việc leo núi cao, bắp đùi cổ chân không chút vướng bận. Cũng chính hằng ngày lên xuống núi liên tục mà âm nhạc người Mông giai điệu có âm vực rộng, lên bổng xuống trầm đột ngột, luyến láy ư ứ ự như tiếng thở gấp.

Tay điêu khắc trẻ cười miên man. Cô bác sĩ y tế cộng đồng của WHO cũng thế. Hỏi: “Vậy còn tệ nạn cướp vợ?”. Cựu lính biên phòng nói: “Sao lại gọi là tệ nạn? Là văn hóa hôn nhân người Mèo. Cướp đây là cướp giả. Họ nhà cô gái vác dao quắm đuổi bắt cũng chỉ là đuổi vờ. Chạy đuổi mà chậm hơn kẻ cướp. Mục đích là nhằm tôn vinh giá trị người con gái con họ, phải cướp mới giành được! 80% con trai Mèo là cướp vợ!”.

Những gì tôi đọc, tôi nghe và tôi thấy trong chuyến “phượt” lên Hà Giang, cho thấy một tiềm năng du lịch rộng mở xứng với vinh danh Công viên Địa chất toàn cầu, một của hiếm ở cõi Đông Nam Á.

Nhà của người thiểu số sinh sống ở cao nguyên đá Đồng Văn từ xa xưa không làm hàng rào bằng gỗ, bằng tre, mà là rào đá, tường thành đá. Độc đáo thế nên khách du lịch mới thích thú mê mẩn bởi cách xếp đá của họ, xếp mỏng không hồ không vữa dính mà bền vững. Dọc đường không thấy có nghĩa trang bởi họ “sống trên đá chết vùi dưới đá”. Tập quán sử dụng đá, đập đá, nghiền đá làm đủ thứ công trình, phần việc trong đời sống là nét riêng biệt của các tộc người sinh sống ở vùng có đá. Trên Cao nguyên đá Đồng Văn có 25 vạn người mà hùng cứ tới 2.400km2 miền đá thì việc sử dụng đá của họ biết bao giờ mới “hao” được rừng đá mà lo xa. Chắc chắn khi mở du lịch, người ta sẽ tổ chức trình diễn đập đá, đẽo đá, xếp rào và dựng tường thành đá như là một nghệ thuật phục vụ khách tham quan, thế mới mãn nhãn và độc đáo khi lên Đồng Văn. Nhưng đó chỉ là việc làm thủ công. Điều đáng lo ngại là người ta đang huy động cả một hệ thống máy móc cơ giới để phá đá, giải phóng mặt bằng, san nền cả một vùng cho việc xây dựng thị trấn, thị tứ, lị sở, khu dân cư sát cạnh “đường du lịch” cho tiện đường vận chuyển thi công. Người ta xây mấy cái thủy điện trên dòng sông Nho Quế nên thơ chảy xuyên suốt vùng di sản cao nguyên địa chất. Các hồ rộng lớn hình thành dâng đầy nước chôn vùi nhiều phần rừng, núi non, hang động đẹp bậc nhất vùng cao nguyên đá. Đẽo gọt kỳ quan, vùi lấp di tích, tàn phá và san bằng thắng cảnh, chính là làm mất đi những thứ ngoạn mục nhất đối với du khách cất công đến với Công viên đá Toàn cầu.

Không thể không lo ngại.

Khi tôi viết những dòng cuối này thì cập nhật hai tin vui. Một: Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân vừa giao UBND tỉnh Hà Giang chủ trì với các bộ, ngành liên quan xây dựng đề án đầu tư nâng cấp Dự án xây dựng Công viên Địa chất Cao nguyên đá Đồng Văn, từ dự án cấp tỉnh lên dự án thí điểm cấp quốc gia, trình Thủ tướng Chính phủ xem xét và phê duyệt. Hai: Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Hà Giang. Ông cho biết, Hà Giang năm nay đã đón 50.000 khách du lịch nước ngoài đến với cao nguyên đá, tăng 36% so với năm trước, doanh thu từ du lịch đạt 200 tỷ đồng. Kế hoạch phát triển du lịch và bảo tồn di sản hẳn phải nằm trong luận chứng xây dựng dự án như chỉ đạo của Chính phủ. Yên tâm rồi. Nhưng đừng chậm trước khi quá muộn.