Tên phố gợi nhớ một vùng đất

Vào đời nhà Trần, thành Thăng Long ba lần bị quân Chiêm tàn phá. Mối hoạ ấy được chấm dứt bằng trận thắng của quan quân nhà Trần trên sông Hải Triều. Do bị pháo của quân ta bắn trúng, vua Chiêm là Chế Bồng Nga chết tại trận. Hơn 70 năm sau, hiểm hoạ ấy lại tái diễn.

Tháng 8 năm Canh Dần (1470) quốc vương Chiêm Thành là Trà Toàn đem hơn 10 vạn quân, thuyền bè cùng voi ngựa đánh úp Hoá Châu. Tháng 11 năm ấy, vua Lê Thánh Tông sửa định chính lệnh, huy động 26 vạn quân tinh nhuệ tự thân đi đánh Chiêm Thành. Ngày 1 tháng 3 năm Tân Mão (1471) quân ta hạ được thành Chà Bàn, bắt sống Trà Toàn cùng hơn 3 vạn tù binh.

534 năm đã trôi qua, cuộc chinh phạt quân Chiêm của vua Lê Thánh Tông tưởng chỉ còn ghi trong chính sử. Gần đây, đọc bản Ngọc phả cổ lục kể sự tích vị thần làng Vĩnh Tuy (trước thuộc huyện Thanh Trì nay thuộc quận Hoàng Mai) do Đông các đại học sĩ Nguyễn Bính soạn năm 1573 có thêm nhiều chi tiết nói về lòng nhân đạo của vua Lê Thánh Tông trong trận thắng này.

Bản Ngọc phả cho biết: Khi quân Chiêm tan chạy, vua Chiêm bị bắt, một chủ tướng quân Chiêm tâu rằng, vợ của vua là Nguyệt Nga và mấy trăm cung nữ múa hát rất giỏi nên cho theo về để phủ dụ nhân dân. Tháng 4- 1471, khi đoàn thuyền chở Trà Toàn về đến sông Lý Nhân, Trà Toàn vì quá lo sợ thành bệnh đến đây thì mất. Đang đêm vợ vua Chiêm là Nguyệt Nga đến trước Lê Thánh Tông tâu rằng: “ Phong tục được sống làm vợ vua một nước cũng là sống vinh, nay chẳng may vì vận nước thì tuy chết cũng là vinh chứ đâu dám ham sống”. Nói xong, nàng lấy chăn quấn vào người rồi nhảy xuống sông tự vẫn. Vua thấy vậy kinh sợ than rằng: “Phong tục người nước ấy lại có sự trung hậu, trinh tiết đến như vậy ư?” Rồi vua sai người Chiêm và quân sĩ ta tìm xác, chôn cất tử tế.

Tháng 5 về đến Thăng Long, vua ra lệnh cho quần thần tổ chức ăn mừng thắng lợi và tế ở Thái miếu. Vua ngự triều đặt tiệc làm lễ, quần thần dâng tù binh một vạn năm nghìn người cùng vàng bạc châu báu. Vua xuống chiếu, phàm tù binh ai bắt được thì cho lệ thuộc vào đó; ở những nơi còn đất công hoang dã thì cho tù binh Chiêm khai phá, trồng cấy, lập nghiệp. Bấy giờ, tại phía tây huyện Thanh Đàm (sau đổi Thanh Trì) có vùng đất mầu mỡ, vua cho một số người Chiêm tới sinh sống và lập trại sở. Nhà vua còn sai dân lập đình thờ vua cũ, phong là Nha Cát đại vương và cho công chúa Nguyệt Nga được thờ phối hưởng.

Vì người Chiêm có công khai khẩn đất hoang lập ấp mới, nên vua cho đặt tên là Vĩnh Hưng Trang, mong cho dân sống trên đất này mãi mãi hưng thịnh.

Qua nhiều thế kỷ người Việt, người Chiêm sống hoà thuận, chung vai xây dựng miền đất mới, người Vĩnh Hưng đông đúc dần. Năm 1754, triều đình có chính sách giải thể các sở đồn điền cho lập xã và do lệ kiêng huý đời vua Cảnh Hưng (1740-1786), từ đó Vĩnh Hưng đổi gọi xã Vĩnh Tuy. Xã Vĩnh Tuy gồm 5 thôn: Đông Phú, Thiên Tứ, Thôn Thượng, Đoài Nhất, Đoài Nhị. Dân số tăng nhanh, đất đai mở rộng nên bên dưới Sở Đồng (tên nôm của Vĩnh Hưng) có thêm Sở Hạ thôn, đến năm 1896 thôn này mới đổi gọi Trung Lập thôn và thành lập thêm các thôn Tân Khai Thượng, Tân Khai Hạ. Sau này Đông Phú sáp nhập với Thiên Tứ thành Đông Thiên; Tân Khai Thượng và Tân Khai Hạ sáp nhập thành thôn Tân Khai; còn thôn Trung Lập nhập về xã Lĩnh Nam. Năm 1979, đất Vĩnh Tuy Đoài nhập về quận Hai Bà Trưng để thành lập phường Vĩnh Tuy. Ngày 1-1-2004, Vĩnh Tuy trở thành phường của quận Hoàng Mai. Để khỏi trùng với tên gọi phường Vĩnh Tuy có từ 22 năm trước, tên gọi Vĩnh Hưng có từ xa xưa đã trở lại với vùng đất cổ. Đầu tháng 8-2004, tại một kỳ họp của HĐND khoá XIII, con đường từ chợ Vĩnh Tuy, giáp đường Lĩnh Nam chạy qua các thôn Tân Khai, Đông Thiên, Thôn Thượng đến dốc Đoàn Kết nằm trên đê sông Hồng dài 2300 mét, rộng 10,5 mét đã được đặt tên là phố Vĩnh Hưng.

Ngày nay, Vĩnh Hưng là một phường đẹp của Thủ đô. ? tất cả các thôn đều có đình thờ Nha Cát đại vương và Nguyệt Nga công chúa với quy mô lớn, kiến trúc đẹp. Đình Đông Thiên và chùa Phúc Khánh đã được Nhà nước xếp hạng tháng 1- 1990. Hằng năm, từ ngày 28 tháng giêng đến ngày 1 tháng 2 âm lịch nhân dân các thôn lại tổ chức lễ hội, trong đó có lễ rước từ đình các thôn về đình Thượng (đình Cả) để làm lễ cáo yết rồi mới ra sông Hồng rước nước. Tại đình Thượng, hằng năm vào ngày 10 tháng 8 dân xã còn tổ chức thi bơi chải trên sông nhằm tưởng nhớ công đức các vị thần.

Theo HNMCT