Thị trường dạy ngoại ngữ - "miếng bánh" hậu SITC

Từ đầu những năm 90, thành công của chính sách mở cửa hội nhập cùng thành tựu của công cuộc đổi mới đã đưa tiếng Anh "lên ngôi" và trở thành ngoại ngữ được ưa chuộng nhất tại Việt Nam. Nhiều trường cấp 2, cấp 3 và cả ĐH cũng dần dần chuyển đổi từ dạy tiếng Nga sang tiếng Anh. Các trung tâm dạy Anh ngữ "nội địa" bắt đầu mọc lên như nấm. Học viên bao gồm mọi lứa tuổi, thành phần, từ học sinh, sinh viên đến giới công chức nhà nước. Trào lưu này kéo dài và phổ biến trong khá nhiều năm.

Nhận thấy giảng dạy ngoại ngữ là một thị trường đầy tiềm năng tại Việt Nam, sự có mặt của các nhà đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực này đã mang đến một luồng gió mới, tạo thêm nhiều lựa chọn những người có nhu cầu học ngoại ngữ ở các cấp độ khác nhau. Cùng với sự kiện Hội đồng Anh (British Council) - tổ chức truyền bá ngôn ngữ và văn hóa Anh (do Chính phủ Anh tài trợ) - chính thức được thành lập vào năm 1994 tại Hà Nội, một loạt các trung tâm Anh ngữ “xịn” có vốn đầu tư nước ngoài lần lượt ra đời. “Xịn” ở đây được hiểu theo nghĩa là có giáo viên nước ngoài, lớp học được trang bị hiện đại như ở các nước phát triển, có trung tâm thông tin thư viện và các hoạt động ngoại khóa. Tiên phong trong lĩnh vực này là Trung tâm đào tạo quốc tế Language Link Việt Nam và Trung tâm Apollo đều đến từ nước Anh và cùng hiện diện tại Việt Nam vào năm 1996. Nếu như Apollo do một cá nhân người Anh sáng lập ra và chỉ hoạt động tại Việt Nam, thì Language Link Việt Nam lại là cơ sở thuộc tập đoàn giáo dục toàn cầu có trụ sở chính tại Luân Đôn và hơn 100 cơ sở trên thế giới. Một thị trường đầy hiếu kỳ với gần 10 triệu dân thành thị (chủ yếu ở Hà Nội và Tp.HCM) chưa được khai thác một cách bài bản vào thời điểm đó quả là "chiếc bánh" vô cùng hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước ngoài.

Trong vòng 4 năm trở lại đây, có thể tạm phân loại các trung tâm ngoại ngữ có yếu tố nước ngoài theo mức độ “xịn” như sau. Hội đồng Anh hiển nhiên là một môi trường Anh ngữ hoàn hảo vì được sự trợ giúp trong chính sách ngoại giao của Chính phủ Anh. Thứ hai là các trung tâm ILA, Language Link, Apollo và Cleverlearn. Thấp hơn một chút là English First và Oxford. Vị trí thứ ba gồm SITC, Trung tâm tiếng Anh Hội Việt Mỹ, Anh ngữ - London, ACET, AIC, AAC, VATC, New Star... có cơ sở vật chất khá tốt, song tiền học phí lại tương đối rẻ. Chính sự phong phú của nhiều trung tâm ngoại ngữ với nhiều hình thức dịch vụ, nhiều mức giá phù hợp từng loại đối tượng đã mang đến một động lực mới thúc đẩy người dân Việt Nam theo học và học giỏi tiếng Anh hơn. Có một thời, người ta cũng cho rằng đây là lĩnh vực đầu tư kinh doanh an toàn nhất.

"Miếng bánh" ngày càng nhỏ

An toàn, lành mạnh, giàu tính giáo dục nhưng không có nghĩa là kém phần khốc liệt. Ngày càng xuất hiện nhiều đối thủ cạnh tranh, các trung tâm ngoại ngữ luôn phải đổi mới và dùng nhiều "chiêu thức" để thu hút phần thị trường người học ngày càng bé lại.

Vào thời điểm hiện nay, sau "sự kiện SITC", các từ “lặn mất tăm”, “sắp đóng cửa”, “phá sản”, “sập tiệm”… bắt đầu được nhiều người nhắc đến khi đề cập tới các trung tâm ngoại ngữ. Nhưng cách đây hơn hai năm, sự có mặt của SITC tại Việt Nam lại đã từng gây xôn xao trong giới đầu tư cơ sở dạy ngoại ngữ. Chỉ trong vòng 6 tháng, trung tâm này liên tiếp mở cửa hơn 20 cơ sở tại các thành phố lớn trên toàn quốc. Phòng học hiện đại, cửa kính sáng choang, có giáo viên nước ngoài, mà đặc biệt học phí lại khá rẻ (trung bình khoảng 160 USD cho gần 9 tháng học). Bên cạnh đó, SITC liên tục đăng quảng cáo tuyển nhân viên mở rộng thị trường với mức lương hấp dẫn hứa hẹn từ 500 -1.000 USD/tháng. Phương thức chung của SITC là mỗi học viên, nhân viên của Trung tâm nếu giới thiệu được người khác tiếp tục đến học đều được hưởng số phần trăm đáng kể trích lại từ học phí của người học. Kết quả là, các cơ sở của SITC luôn đông nghẹt học viên tối ngày. Người làm việc trong lĩnh vực đào tạo nhìn SITC với con mắt nể phục nhưng cũng không thể không đặt ra câu hỏi: Vậy chắc số vốn đầu tư của SITC phải cực kỳ khổng lồ?”. Nhiều chuyên gia trong lĩnh vực đào tạo ngoại ngữ đã nhận xét rằng SITC đang phải chịu lỗ nặng. Thực tế, theo nguồn tin của Hànộimới điện tử, vào khoảng giữa năm 2005, cán bộ quản lý của SITC tại cơ sở trên đường Láng đã tìm cách đề nghị một số trung tâm ngoại ngữ khác mua lại học viên của SITC. Thời điểm đó dường như SITC đã bắt đầu "lâm trọng bệnh"

Tại thị trường Tp.HCM, nhiều người cũng không khỏi ngạc nhiên trước thành công của Trung tâm tiếng Anh Hội Việt Mỹ (Việt Mỹ). Cứ đi khoảng năm con đường lại bắt gặp một cơ sở của Việt Mỹ rất bề thế với mặt tiền toà nhà được sơn những màu nóng như đỏ, xanh, lam tạo ấn tượng mạnh. Nhưng tại Hà Nội, Việt Mỹ lại khá im ắng với duy nhất một cơ sở duy nhất từ hơn hai năm nay tại 38 Đại Cồ Việt.Phải chăng do thị hiếu và nhu cầu của hai miền khác nhau, hay là do Việt Mỹ chưa biết cách khai thác thị trường Hà Nội khó tính!?

Trung tâm Anh ngữ London cũng là một thí dụ điển hình về sự phát triển nhanh, rộng và mạnh. Trung tâm này áp dụng một hình thức quảng cáo tương đối phổ biến nhưng lại ít có đối thủ áp dụng. Đó là vô số những tấm biển quảng cáo lớn trên các con phố, rải áp phích tờ rơi… Thậm chí tên trung tâm này còn xuất hiện trên một loạt các tấm biển đề tên cửa hàng photocopy ở khu Kim Liên, Hà Nội. Tiền thân của Anh ngữ London là Anh ngữ Cambridge cũng đã rất "nổi đình nổi đám" tại Hà Nội. Tuy nhiên, với những trung tâm dạng này, theo anh Lương Phúc, KTT ĐH Ngoại ngữ Hà Nội và anh Tuấn Anh, báo SVVN, những ngừoi đã từng là học viên của Trung tâm Anh ngữ Cambridge và New Star, thực tế học viên thay vì được học với các chuyên gia ngoại ngữ nước ngoài có nghiệp vụ chuyên môn sư phạm như quảng cáo thì giáo viên thường chỉ là người nước ngoài làm chuyên ngành khác đi dạy thêm ngoại ngữ, thậm chí đôi lúc có cả "Tây Balô" đi dạy kiếm thêm. Học viên trung tâm cũng thường chịu cảnh đến học rồi lại nhận được thông báo tạm nghỉ dài dài để trung tâm đợi sắp xếp đủ lớp hoặc lớp chưa có giáo viên. Sau một loạt bài báo phê bình chất lượng giảng dạy không đúng như quảng cáo, Trung tâm Cambridge được thay bằng tên mới Trung tâm Anh ngữ London. Vẫn hai màu đỏ, trắng trên các tấm biển, vẫn giữ nguyên logo, nhưng việc thay đổi tên hiệu đi kèm với chú ý cải thiện chất lượng, trung tâm này đã có chiều hướng hoạt động tốt hơn, đáp ứng được nhu cầu học tiếng Anh thông dụng.

Những chiêu thức cạnh tranh

Mỗi trung tâm có một chiến lược tiếp thị thu hút học viên riêng cho từng đối tượng khách hàng tiềm năng của mình. Nhằm gây ấn tượng ban đầu với học viên thông qua hình ảnh trang thiết bị của trường lớp, tại Hà Nội và Tp.HCM trong những năm gần đây, các trung tâm Anh ngữ đã chú ý tìm không gian đẹp và tiện nghi hiện đại, thoải mái để đặt cơ sở. Đồng thời các trung tâm cũng chọn riêng cho mình một khẩu hiệu (slogan) đắc ý mang bản sắc riêng mà trung tâm đó hướng tới. Đó là "Educational excellence" (Sự hoàn hảo của giáo dục) của Language Link Việt Nam, "Where the best becomes better" (Nơi điều tốt có thể trở nên tốt hơn) của Appollo; "Better English, more opportunities" (Tiếng Anh tốt hơn, nhiều cơ hội hơn) của Hội đồng Anh, "The future of educational" (Giáo dục của tương lai) của SITC hoặc khẩu hiệu bằng tiếng Việt của Anh ngữ London là "Học Anh ngữ, học một tri thức mới"…

Học bổng tại các trung tâm Anh ngữ này có mức độ được coi trọng tùy theo quy mô và danh tiếng của từng cơ sở. Phiếu học bổng tặng tràn lan của SITC và Anh ngữ London đã dẫn đến tình trạng đôi khi người này nhìn thấy người khác có phiếu học bổng giống như mình mà bật cười ngán ngẩm. Những cơ sở đào tạo Anh ngữ "cao cấp" hơn thì rất hiếm khi trao học bổng, nhất là học bổng toàn phần, vì vậy học bổng tại các cơ sở này trở thành món hàng quí đôi khi được người có học bổng đem rao bán, trao đổi tại các diễn đàn được giới trẻ yêu thích trên Internet.

Để thu hút học viên, ngoài các chiêu giảm giá khuyến mãi, khuyến học đang dần trở nên nhàm chán, các trung tâm luôn cố gắng tổ chức nhiều sự kiện mang tính xã hội. Với uy tín và danh tiếng sẵn có của mình, Hội Đồng Anh luôn kết hợp chặt chẽ với Bộ GD & ĐT tổ chức các diễn đàn, hội nghị hay trại hè có nội dung giáo dục rất có ích cho giáo viên và học sinh. Apollo lại có nhiều hình thức tổ chức trong nhà nhân các ngày lễ lớn như Giáng Sinh, Halloween 31 - 10, ngày Lễ Tình yêu Valentine 14 - 2, ngày Quốc tế Phụ nữ 8 – 3… với nhiều trò chơi ngôn ngữ để thu hút học viên đến cơ sở của mình. Hay đơn giản như Anh ngữ London năm ngoái đã tổ chức các chương trình ca nhạc do học viên biểu diễn tại các sân khấu ngoài trời của các nhà văn hóa quận. Tuy nhiên, rất ít các trung tâm có thể tổ chức được một sân chơi dành riêng cho học sinh, sinh viên như Language Link Việt Nam. Các cuộc thi hát tiếng Anh “Sing To Learn”’, “Lets Get Loud” hàng năm dành cho học sinh cấp 3 và sinh viên ĐH toàn thành phố Hà Nội đã trở nên quen thuộc trong vòng 3 năm trở lại đây. Đặc biệt cuộc thi Olympic Tiếng Anh hàng năm dành cho học sinh bậc tiểu học Hà Nội đã nhận được đánh giá tốt từ các cơ quan chức năng và phụ huynh học sinh .

Uy tín từ chất lượng bên trong

Quảng cáo, marketing thành công đến mấy, nhưng nếu không đi kèm chất lượng thực sự, hẳn sẽ bị thị trường đào thải hoặc kinh doanh kém hiệu quả. Khác với một số trung tâm ngoại ngữ thường có xu hướng tranh thủ "lèn" khoảng 30 - 40 học viên/lớp, các trung tâm “xịn” hơn thường duy trì ở con số 15 -18 học viên/lớp để đảm bảo mức độ truyền đạt hiệu quả.

Theo suy nghĩ thông thường "tiền nào của ấy", chất lượng giáo viên tại các trường "xịn" khá đảm bảo. Ở các trung tâm có mức học phí tương đối cao (trung bình 3 triệu đồng/khoá học 3 tháng) như Hội đồng Anh, Appolo, Cleverlearn, Language Link, học viên thường được học với 100% giáo viên nước ngoài. Ở các trung tâm có mức học phí "mềm" hơn (khoảng 2,5 triệu/năm học), số lượng giáo viên nước ngoài tuỳ thuộc từng loại khoá học và từng cấp độ học khác nhau, còn lại chủ yếu là các giáo viên người Việt. Chưa nói đến việc giáo viên nước ngoài thì cũng có dăm bảy loại, "Tây ba lô", người nước ngoài từ Canada, New Zealand, Singapore, Arập… nói tiếng Anh sống ở Việt Nam lâu năm.

Cho đến nay mới chỉ có Trung tâm ILA ở Tp.HCM và Language LinkViệt Nam ở Hà Nội được cấp chứng chỉ quản lý chất lượng quốc tế ISO 9001 - 2000. Trong nỗ lực khẳng định thương hiệu, vừa qua Language Link Việt Nam (100% vốn đầu tư Anh quốc) và Đại học RMIT Việt Nam (100% vốn đầu tư của Ôxtrâylia) là hai doanh nghiệp giáo dục được lựa chọn trao Giải thưởng Rồng Vàng dành cho các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài xuất sắc nhất năm 2005 của Cục Đầu Tư Nước Ngoài, Bộ Kế hoạch Đầu tư và Thời báo Kinh tế Việt Nam.

Sau sự việc SITC, và trước một thị trường giảng dạy, đào tạo ngoại ngữ ngày càng sôi động, người có nhu cầu học ngoại ngữ, đặc biệt là tiếng Anh không tránh khỏi băn khoăn nghi vấn khi tìm chọn cơ sở để theo học. Tuy nhiên, trước thời điểm Việt Nam gia nhập WTO, tiếng Anh và một số ngoại ngữ thông dụng khác là yêu cầu cấp bách cho thị trường nhân lực. Các cơ sở đào tạo ngoại ngữ, đặc biệt là các cơ sở có vốn đầu tư nước ngoài vẫn sẽ là sự lựa chọn hàng đầu cho những người muốn trang bị kiến thức vững chắc chuẩn bị cho qúa trình hội nhập kinh tế quốc tế. Để tránh những rủi ro không đáng có, người có nhu cầu học ngoại ngữ nên tìm hiểu kỹ phương thức học tập, giảng dạy và uy tín của cơ sở đào tạo. Tốt nhất là chọn phương pháp xin học thử vài buổi trước khi đăng ký chính thức để tìm ra những điều kiện phù hợp với bản thân. Về phía các cơ quan chức năng, qua sự việc SITC rõ ràng cần có một cơ chế quản lý chắc chắn hơn nhằm khuyến khích và bảo đảm được quyền lợi nâng cao kiến thức của người dân.

V.Khánh - V.Giang