Khai mạc Hội thảo khoa học quốc tế ''20 năm nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội''

Hội thảo nhằm đánh giá những thành tựu nổi bật trong công tác quản lý, nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị Khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long, đặc biệt là kết quả khai quật khảo cổ học kể từ khi khu di sản được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa thế giới; trao đổi, học tập kinh nghiệm cũng như tham vấn khoa học về định hướng công tác nghiên cứu, bảo tồn và phát huy các giá trị khu di sản.

Dự hội thảo, về phía quốc tế, có bà Nao Hayashi, đại diện Trung tâm Di sản thế giới, phụ trách khu vực châu Á - Thái Bình Dương; bà Marie Laure Lavenir, Chủ tịch Hội đồng Di tích và Di chỉ quốc tế (ICOMOS) - cơ quan tư vấn độc lập cho UNESCO; ông Christian Manhart, Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam…

Về phía thành phố Hà Nội có các đồng chí: Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy, Trưởng đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội Đinh Tiến Dũng; Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Nguyễn Thị Tuyến; Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Bí thư Thành ủy, Chủ tịch UBND thành phố Trần Sỹ Thanh; nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Ngô Thị Thanh Hằng; Phó Bí thư Thành ủy, Chủ tịch HĐND thành phố Hà Nội Nguyễn Ngọc Tuấn; Phó Bí thư Thành ủy Nguyễn Văn Phong; Phó Chủ tịch UBND thành phố Chử Xuân Dũng.  

Tham dự hội thảo có Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hoàng Đạo Cương; Tổng Thư ký Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam; Vụ trưởng Vụ Ngoại giao văn hóa và UNESCO, Bộ Ngoại giao; các chuyên gia thuộc UNESCO, ICOM, ICOMOS; đại biểu thuộc nhiều bộ, ngành, cơ quan trung ương; đại diện các bảo tàng, khu di sản thế giới của Việt Nam, các viện nghiên cứu, trường đại học trên địa bàn Hà Nội, cùng nhiều nhà khoa học thuộc các lĩnh vực lịch sử, khảo cổ, bảo tồn, di sản... của Việt Nam và các nước trong khu vực. 

Phát biểu khai mạc hội thảo, Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh nhấn mạnh: Hơn 1.000 năm trước, đất Thăng Long xưa - Hà Nội nay được vua Lý Thái Tổ chọn làm kinh đô của nước Đại Việt, lấy tên là Thăng Long với mong muốn kinh đô ngày càng phồn thịnh như linh vật Rồng thiêng bay lên. Trong suốt hơn 10 thế kỷ, từ thời Lý (thế kỷ XI - thế kỷ XII) đến thời Nguyễn (thế kỷ XIX - thế kỷ XX), các triều đại phong kiến Việt Nam đã liên tục kế thừa, xây dựng và phát triển Thăng Long - Đông Kinh - Hà Nội với vai trò trung tâm chính trị, văn hóa, kinh tế của cả nước. Trải qua bao biến thiên của lịch sử, dấu tích kinh thành Thăng Long còn hiển hiện qua hệ thống di tích, di vật được tìm thấy tại Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long ngày nay.

Cũng theo Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh, khai quật Khu di tích Hoàng thành Thăng Long là cuộc khai quật lớn trong lịch sử ngành khảo cổ học Việt Nam và khu vực Đông Nam Á. Những kết quả khai quật đã phát lộ những dấu tích lịch sử trải dài 13 thế kỷ, với các di tích và tầng văn hóa chồng xếp lên nhau, khẳng định đây là một quần thể di tích, di vật mang bề dày lịch sử - văn hóa lâu đời; là một di tích văn hóa, lịch sử và khảo cổ tiêu biểu; đồng thời là bằng chứng vật chất, phản ánh trình độ kỹ thuật cao, chứa đựng các giá trị về lịch sử, kiến trúc và nghệ thuật cũng như phản ánh sự giao thoa văn hóa trong một quá trình lịch sử lâu dài của dân tộc Việt Nam với các nước trong khu vực và trên thế giới. 

“Với những giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học đặc biệt của di tích, Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội đã được Thủ tướng Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam quyết định xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt năm 2009, được UNESCO ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa thế giới, đúng dịp tổ chức Đại lễ kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội (1010-2010)”, Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh nhấn mạnh.  

Để góp phần nhận thức sâu sắc, toàn diện hơn về những giá trị căn bản của khu di sản, Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh mong muốn các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý tham góp nhiều ý tưởng tâm huyết, sáng tạo, đưa ra các giải pháp khả thi để gìn giữ và phát huy giá trị di sản. Những kết quả của hội thảo sẽ là cơ sở khoa học để Hà Nội xây dựng phương án khôi phục, tái hiện các di sản kiến trúc cung điện trong thời gian tới, nhằm bảo tồn và phát huy giá trị của khu di sản cũng như thực hiện nghiêm những cam kết của Chính phủ Việt Nam đối với khuyến nghị của ICOMOS để Hoàng thành Thăng Long mãi là niềm tự hào của đất nước và con người Việt Nam.  

Hội thảo diễn ra trong hai ngày (8 và 9-9), với hai nội dung chính, gồm: Đánh giá kết quả 20 năm nghiên cứu di sản Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội, đặc biệt là kết quả nghiên cứu kể từ khi Hoàng thành Thăng Long được vinh danh Di sản văn hóa thế giới; phát huy giá trị di sản - thực tiễn kinh nghiệm và định hướng, trong đó chú trọng việc nghiên cứu, phục dựng một số công trình kiến trúc tại Khu di sản Hoàng thành Thăng Long, với trọng tâm là không gian Điện Kính Thiên và Chính điện Kính Thiên.

Hơn 30 tham luận tâm huyết gửi tới hội thảo

Trước đó, Ban tổ chức đã nhận được hơn 30 tham luận, gồm 8 tham luận từ các chuyên gia đến từ Nhật Bản, Pháp, Anh, Italia… và 23 tham luận của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu, nhà bảo tồn, quản lý… thuộc nhiều trung tâm, viện nghiên cứu, trường đại học, cơ quan quản lý văn hóa, bảo tàng và các di sản văn hóa thế giới.

Phát biểu tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hoàng Đạo Cương khẳng định: Trong số 3 “cố đô” của Việt Nam được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới, Hoàng thành Thăng Long có nét độc đáo riêng thể hiện sự nối tiếp, liên tục trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc Việt Nam. Đây được coi là trung tâm chính trị quan trọng bậc nhất trong hệ thống các kinh đô của Việt Nam - nơi hội tụ các giá trị lịch sử, văn hóa của dân tộc ta qua hàng ngàn năm lịch sử.

Trải qua hơn 20 năm nghiên cứu, bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di sản, Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Đến nay, về cơ bản, các khuyến nghị của UNESCO đã và đang tiếp tục được các cơ quan quản lý di sản của thành phố Hà Nội thực hiện đầy đủ, từ việc củng cố bộ máy tổ chức và tăng cường vai trò, chức năng, nhiệm vụ đến bổ sung nguồn nhân lực, đào tạo, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý di sản; xây dựng và ban hành các quy chế bảo vệ di sản; xây dựng và thực thi các kế hoạch quản lý, quy hoạch và đầu tư nguồn lực tài chính để triển khai các dự án bảo vệ, bảo tồn, tu bổ, tôn tạo di sản, ngăn chặn các nguy cơ tác động, ảnh hưởng xấu tới di sản, tăng cường công tác nghiên cứu khoa học...

Bên cạnh những thành tựu đã đạt được, công tác quản lý Di sản thế giới Khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội vẫn còn đặt ra nhiều khó khăn, thách thức, đòi hỏi các nhà quản lý, nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu, tìm hiểu và giải quyết từ nhiều góc độ khác nhau. 

Chính vì vậy, Hội thảo khoa học quốc tế “20 năm nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội” sẽ là cơ hội tốt nhất để chúng ta góp thêm tiếng nói, kinh nghiệm, trí tuệ cho công tác quản lý, bảo tồn di sản có tầm quan trọng không chỉ của Việt Nam, mà còn của cộng đồng quốc tế. Đặc biệt, Hội thảo này càng có ý nghĩa hơn, khi nó được diễn ra trong bối cảnh UNESCO đang tổ chức các hoạt động hướng tới Lễ kỷ niệm 50 năm Công ước về bảo vệ di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới.

Tại hội thảo, Ban tổ chức cũng nhận được nhiều ý kiến tham góp giá trị về công tác quản lý, nghiên cứu, bảo tồn và phát huy Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long, đặc biệt là thành tựu trong công tác khai quật khảo cổ học 10 năm gần đây tại khu vực Chính điện Kính Thiên. 

PGS.TS Tống Trung Tín (Hội Khảo cổ học Việt Nam) nêu: Từ năm 2011 đến nay, Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội phối hợp với Viện Khảo cổ học tiến hành khai quật nghiên cứu tại khu vực trung tâm của khu di sản, với tổng diện tích 8.440m². Những cuộc khai quật đã thu được kết quả to lớn trong việc tìm hiểu các giá trị của di sản thế giới Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long; đồng thời thu được nhiều tư liệu mới mang tính xác thực cao, góp phần nghiên cứu, khôi phục Chính điện Kính Thiên.

“Các cuộc thám sát và khai quật khu vực Chính điện Kính Thiên đã xác định được tầng văn hóa khá đầy đủ có niên đại kéo dài từ thế kỷ VII-IX đến thế kỷ XIX-XX cùng các dấu tích kiến trúc qua các thời kỳ Tiền Thăng Long, Lý, Trần, Lê Sơ…; đem lại nguồn tư liệu xác thực góp phần tích cực vào việc xây dựng khu bảo tồn các di tích khảo cổ học tại 18 Hoàng Diệu, nghiên cứu khôi phục không gian Chính điện Kính Thiên, bảo tàng Hoàng cung Thăng Long… cũng như các phương án phát huy các giá trị di sản văn hóa phi vật thể của Kinh đô Thăng Long”, ông Tống Trung Tín nhận định.

Bàn sâu về công tác nghiên cứu phục dựng Chính điện Kính Thiên thời Lê tại Khu di sản Hoàng thành Thăng Long, Tiến sĩ Nguyễn Văn Sơn (Hội Sử học Hà Nội) cho rằng: Chính điện Kính Thiên là kiến trúc trung tâm của Cấm thành Thăng Long, nơi đặt ngự tọa của Hoàng đế, biểu trưng cao nhất của quyền lực quốc gia Đại Việt thời Lê. Nghiên cứu hoàn trả không gian Điện Kính Thiên là công việc hết sức cấp thiết, có ý nghĩa và giá trị lịch sử văn hóa sâu sắc không chỉ đối với Thăng Long - Hà Nội mà còn với cả nước. 

“Để có cứ liệu phục dựng Điện Kính Thiên, cần đẩy mạnh công tác nghiên cứu trên tất cả lĩnh vực: Khảo cổ học, sử học, kiến trúc, mỹ thuật... Trước hết, là làm rõ quy mô cấu trúc của chính điện, với việc hình thành các nhóm nghiên cứu chuyên sâu gồm: Hình thức và thiết kế, vật liệu và chất liệu, cách sử dụng và chức năng, truyền thống và kỹ thuật, vị trí và nơi dựng lập, tinh thần và cách thể hiện, và những nhân tố khác bên trong, bên ngoài di sản. Từ kết quả nghiên cứu này sẽ cho phép dựng lên các chiều kích nghệ thuật, lịch sử, xã hội và khoa học của Chính điện Kính Thiên. Nếu việc này được tiến hành liên tục trong 3-5 năm thì trong vòng 10 năm tới chúng ta có hy vọng để phục dựng Điện Kính Thiên”, Tiến sĩ Nguyễn Văn Sơn khẳng định.

Nhận diện kiến trúc cung điện thời Lê qua hệ thống di vật tiêu biểu phát hiện tại khu di sản, theo Thạc sĩ Đỗ Đức Tuệ (Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội), nhóm di vật đá đều vỡ nhỏ, có niên đại khác nhau nên hiện nay nhận thức còn rất sơ lược, các mô típ, đồ án hoa văn khó hình dung đầy đủ. Nhóm di vật bằng gỗ liên quan đến bộ khung chủ yếu là các cấu kiện của một đơn nguyên kiến trúc dạng lầu, gác 3 tầng mái nên có kích thước nhỏ, do đó khi nghiên cứu về cung điện, đặc biệt là chính điện cần phải tính toán tỷ lệ phù hợp. Trong khi đó, nhóm di vật ngói lớp và trang trí mái cho thấy bộ mái cung điện được lợp bằng 2 loại ngói cong và ngói phẳng với đa dạng màu men… Để có dữ liệu khoa học và đầy đủ nhất của hệ thống di vật này cần phải có kế hoạch nghiên cứu tổng thể và hệ thống tất cả vị trí đã khai quật, làm cơ sở khoa học để nhận diện kiến trúc cung điện cũng như tạo tính xác thực trong việc khôi phục các kiến trúc cung điện trong di sản…

Chia sẻ kinh nghiệm về phục dựng lại các công trình kiến trúc đã bị phá hủy, chỉ còn lại dấu tích, Giáo sư Ueno Kunikazu (Đại học nữ Nara - Nhật Bản) giới thiệu một số công trình kiến trúc tiêu biểu thế kỷ thứ VIII, IX được phục dựng thành công tại Nhật Bản và cho biết: “Trước tiên cần dựa vào kết quả của các cuộc khảo cổ học, để dựng lên phác thảo chính xác tới 70-80% công trình kiến trúc cổ. Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi dựng mô hình ở tỷ lệ 1/50 đến 1/100. Chúng tôi cũng kiểm tra các vấn đề khác nhau trong quá trình phục dựng trên nguyên tắc không bao giờ phá hủy các hiện vật có giá trị gốc”.

Phát biểu tại Hội thảo, Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam Christian Manhart nhấn mạnh, năm 2022 là năm kỷ niệm kép: 50 năm Công ước 1972 và kỷ niệm 35 năm Việt Nam phê chuẩn Công ước. Chúng tôi đã tổ chức những sự kiện này cách đây 2 ngày tại Khu di sản thế giới Tràng An, với sự hiện diện của Tổng Giám đốc UNESCO nhân chuyến thăm chính thức Việt Nam của bà và sự kiện này đã quy tụ khoảng 3.500 người từ khắp nơi trên cả nước.

Trong 50 năm tới đây, UNESCO coi Di sản thế giới là nguồn lực của khả năng phục hồi, của sự bền vững, nhân văn và đổi mới. Đây là lý do tại sao “50 năm tới” là chủ đề chung của năm kỷ niệm. 

Tại Hà Nội, Hoàng thành Thăng Long minh chứng cho hơn 10 thế kỷ giao lưu và ảnh hưởng văn hóa từ khắp châu Á. Ngày nay, các tầng văn hóa khảo cổ phản ánh những bước phát triển nối tiếp nhau của các triều đại đã trị vì. Hiếm có di sản nào trên thế giới thể hiện tính liên tục lâu dài như Khu di tích Trung tâm Hoàng thành Thăng Long. Vẫn còn nhiều lớp khảo cổ chưa được khám phá dưới lòng đất. Tôi muốn nhấn mạnh rằng, nghiên cứu và bảo tồn di sản là một quá trình rất lâu dài, đòi hỏi phải có kế hoạch và thực hiện một cách chiến lược. Đồng thời, các ưu tiên và lĩnh vực trọng tâm trong nghiên cứu cần được xác định rõ ràng. Việc ghi tên Khu trung tâm của Hoàng thành vào danh sách Di sản thế giới của UNESCO là một vinh dự, tạo ra những cam kết và trách nhiệm mới cho tất cả mọi người.

Việc hoàn thành kế hoạch quản lý toàn diện vào năm 2013 đã đánh dấu một cột mốc quan trọng. Đây là một công cụ đắc lực cho các cơ quan quản lý Nhà nước, nhằm tăng cường cơ chế hợp tác giữa các bên liên quan; lồng ghép quản lý và bảo tồn; cải thiện việc diễn giải về khu di sản và các chương trình giáo dục và tiếp tục đầu tư vào nâng cao năng lực cho đội ngũ nhân viên. 

Kết quả và khuyến nghị của hội thảo hôm nay sẽ là cơ sở khoa học để Hoàng thành Thăng Long xây dựng kế hoạch trùng tu lâu dài cho di sản kiến trúc. Điều quan trọng là phải xem xét các tài liệu hiện có và tư vấn các giải pháp khoa học về cách thức khai quật, bảo quản và trùng tu những gì còn lại của điện Kính thiên và Chính điện, đồng thời bảo tồn tòa nhà Cục tác chiến.

Chiều nay, hội thảo sẽ tiếp tục thảo luận làm rõ những thành tựu nổi bật trong công tác quản lý, nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị khu di sản, đặc biệt là kết quả khai quật khảo cổ học 10 năm gần đây tại khu vực Chính điện Kính Thiên (2011-2021); qua đó tìm ra hướng đi tích cực để công tác này đạt hiệu quả cao nhất, làm tiền đề cho công tác quản lý bền vững di sản, vì sự phát triển của các khu di sản văn hóa thế giới.

Từ năm 2006, Chính phủ giao UBND thành phố Hà Nội lập hồ sơ đề cử di tích Hoàng thành Thăng Long là di sản thế giới. Thành phố đã phối hợp chặt chẽ và nhận được sự tham gia đầy nhiệt huyết của các nhà khoa học trong và ngoài nước, sự chỉ đạo sát sao của Chính phủ, sự hỗ trợ của nhiều bộ, ban, ngành trung ương. Với quyết tâm và đồng thuận cao, hồ sơ đề cử di sản thế giới khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội đã được đệ trình UNESCO đúng thời hạn.

Năm 2010, tại kỳ họp thứ 34 của Ủy ban Di sản thế giới tại Brasilia, thủ đô của Brazil, vào lúc 20h30 ngày 31-7-2010 theo giờ địa phương, tức 6h30 ngày 1-8-2010 theo giờ Việt Nam, di tích Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội đã chính thức được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa thế giới.