Luật Thủ đô năm 2024 - Quyết sách lập pháp đột phá, khơi thông "điểm nghẽn" thể chế
Từ ngày 1-1-2025, Luật Thủ đô số 39/2024/QH15 chính thức có hiệu lực - văn kiện pháp lý mang tính “quả đấm thép” mà Quốc hội khóa XV trao cho Hà Nội, thể chế hóa Nghị quyết 15-NQ/TƯ ngày 5-5-2022 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.
Hơn 10 tháng qua, với sự chủ động tích cực của thành phố Hà Nội, Luật Thủ đô năm 2024 đã đi vào cuộc sống, tạo động lực, truyền cảm hứng thúc đẩy mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực.
Loạt bài “Luật Thủ đô năm 2024 - Quyết sách lập pháp đột phá, khơi thông "điểm nghẽn" thể chế" của Báo Hànộimới nhằm phản ánh hiệu ứng của một quyết sách lập pháp lập đột phá, đồng thời đề xuất những giải pháp tiếp tục tháo gỡ “điểm nghẽn” để Luật Thủ đô năm 2024 thực sự mở ra cánh cửa bứt phá cho Thủ đô nghìn năm văn hiến.
Bài 1: Điển hình của đổi mới công tác lập pháp
Với vị trí, vai trò hết sức quan trọng được quy định trong Luật Thủ đô năm 2024, Hà Nội tiếp tục thể hiện vị thế trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, thể hiện rõ khát vọng phát triển đột phá trong bối cảnh mới.
“Mũi nhọn” phát triển Thủ đô xứng tầm
Sáng 28-6-2024, với tỷ lệ đồng thuận rất cao (462/470 đại biểu có mặt tán thành, tỷ lệ 95,06% tổng số đại biểu Quốc hội), Quốc hội khóa XV đã chính thức thông qua dự án Luật Thủ đô (sửa đổi).
Luật Thủ đô 2024 được Quốc hội thông qua gồm 7 chương, 54 điều (tăng 3 chương, 27 điều so với Luật Thủ đô năm 2012). Luật đã bám sát 5 quan điểm chỉ đạo xây dựng dự thảo và 9 nhóm chính sách đã được Quốc hội quyết định. Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 1-1-2025; có 7 quy định có hiệu lực thi hành từ ngày 1-7-2025.
Các chính sách được đề xuất trong Luật đã bám sát tinh thần chỉ đạo của Nghị quyết số 15-NQ/TƯ ngày 5-5-2022 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, thể hiện được tính đặc thù, vượt trội, tạo nền tảng, cơ sở cho Thủ đô phát triển. Đây là công cụ pháp lý quan trọng nhất mà Quốc hội dùng để cụ thể hóa các định hướng chiến lược của Nghị quyết 15-NQ/TƯ, giúp Hà Nội có cơ chế đặc biệt để phát triển nhanh, bền vững, xứng đáng với vị thế là Thủ đô "Văn hiến - Văn minh - Hiện đại".
Đại biểu Quốc hội Trần Hoàng Ngân (Đoàn thành phố Hồ Chí Minh) khẳng định, Luật Thủ đô năm 2024 đã kế thừa Luật Thủ đô năm 2012 và những quy định mới, cơ chế mới áp dụng cho các địa phương cũng được tích tụ vào Luật Thủ đô.
Hầu hết các quốc gia đều dành riêng cho thủ đô một luật, vì thủ đô là trái tim của đất nước, nên cần phải có những cơ chế hết sức đặc thù. Điều quan trọng hơn, thủ đô là trung tâm hành chính, chính trị, là bộ mặt quốc gia, nên những cơ chế, chính sách phải được phân cấp mạnh mẽ để có những quyết sách sớm, cũng như điều chỉnh ngay những bất hợp lý”.
Đại biểu Quốc hội Trần Hoàng Ngân
Phải khẳng định, Luật Thủ đô năm 2024 là một trong những cơ sở pháp lý để thực hiện mục tiêu “cả nước vì Hà Nội, Hà Nội vì cả nước”. Như vậy, trước hết, một trong những vấn đề cốt lõi trong Luật Thủ đô là các cơ chế, chính sách để phát triển Thủ đô xứng tầm trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm lớn về kinh tế, văn hóa của cả nước; quan trọng nhất là phát huy được truyền thống Thủ đô văn hiến nghìn năm và Thủ đô văn minh, hiện đại.
Trong đó, Luật Thủ đô năm 2024 tiếp tục nhấn mạnh vị trí, vai trò của Hà Nội là Thủ đô nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam - là trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, nơi đặt trụ sở của các cơ quan Trung ương của Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội, cơ quan đại diện ngoại giao, tổ chức quốc tế.
Thủ đô Hà Nội cũng được xác định vai trò là thành phố trực thuộc Trung ương, là đô thị loại đặc biệt, là trung tâm lớn về kinh tế, văn hóa, giáo dục, đào tạo, khoa học và công nghệ và hội nhập quốc tế của cả nước.
Quy định này trong Luật Thủ đô năm 2024 đã khẳng định Hà Nội tiếp tục là nơi hội tụ, kết tinh và lan tỏa các giá trị văn hóa, giáo dục chất lượng cao; là động lực tăng trưởng quan trọng, có sức cạnh tranh cao trong khu vực và quốc tế. Từ đó đặt ra yêu cầu Thủ đô phải gương mẫu, đi đầu trong việc xây dựng, phát triển và quản lý đất nước, tạo động lực lan tỏa cho cả vùng Đồng bằng sông Hồng và cả nước.
Luật Thủ đô năm 2024 gắn liền với các mục tiêu chiến lược trong các Nghị quyết của Bộ Chính trị và hai đồ án quy hoạch chiến lược (Quy hoạch Thủ đô đến năm 2050 và Điều chỉnh Quy hoạch chung). Trong đó đã đặt ra tầm nhìn đến năm 2050, Thủ đô Hà Nội là thành phố kết nối toàn cầu, có mức sống và chất lượng cuộc sống cao, hướng tới đô thị thông minh, hiện đại. Điều này đòi hỏi Hà Nội phải chuyển dịch mạnh mẽ, đầu tư đồng bộ vào hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội.
Luật kiên định chủ trương lấy con người làm trung tâm của sự phát triển, thể hiện qua các chính sách an sinh xã hội, phúc lợi và chính sách về giáo dục, y tế. Đây cũng là nền tảng để văn kiện Đại hội đại biểu Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025-2030 đưa tiêu chí lấy “người dân hạnh phúc” làm định hướng phát triển trong giai đoạn tới.
Nếu như Luật Thủ đô năm 2012 chưa có quy định cụ thể, rõ ràng về việc ưu tiên áp dụng thì đến Luật Thủ đô năm 2024 đã quy định rõ nguyên tắc ưu tiên áp dụng Luật Thủ đô trong trường hợp có quy định khác nhau giữa Luật Thủ đô và luật, nghị quyết khác của Quốc hội về cùng một vấn đề (trừ trường hợp luật, nghị quyết ban hành sau có quy định cụ thể về việc áp dụng).
Phá bỏ những “tảng băng” cơ chế cũ
Trên con đường phát triển của Hà Nội bấy lâu, một trong những khó khăn lớn nhất là vướng mắc về cơ chế. Tại các cuộc làm việc với các bộ, ngành trung ương, các đồng chí lãnh đạo thành phố Hà Nội không ít lần chia sẻ, Hà Nội không quá mong hỗ trợ về vốn, vì Hà Nội có nguồn thu, có lực, điều Hà Nội mong nhất là có cơ chế.
Trong những cuộc tiếp xúc với đại biểu Quốc hội, cử tri đều mong sớm có cơ chế thông thoáng cho Hà Nội phát triển. Các chuyên gia, nhà khoa học cũng phải thừa nhận, “chiếc áo” cơ chế dành cho Hà Nội đã quá chật, cần được nới rộng ra thì Thủ đô mới đủ sức vươn tầm, cáng đáng tốt hơn vai trò trái tim của đất nước hơn 100 triệu dân. Những cơ chế phân cấp, giao quyền mạnh mẽ cho phép sự chủ động giải quyết những vấn đề thực tiễn đặt ra không chỉ là sự mong mỏi đơn thuần, mà còn là niềm khát khao, khát vọng vươn lên của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Thủ đô.
Luật Thủ đô năm 2024 đã mang lại khuôn khổ pháp lý rộng hơn, chi tiết hơn và trao quyền mạnh mẽ hơn cho Hà Nội, tập trung vào việc giải quyết các vấn đề cốt lõi của một siêu đô thị, như tổ chức chính quyền tinh gọn, giao thông, môi trường và thu hút nhân tài…
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Phương Thủy khẳng định, các quy định trong Luật Thủ đô năm 2024 khá thông thoáng, giao quyền tương đối rộng cho chính quyền thành phố. Luật Thủ đô năm 2024 phân quyền mạnh mẽ hơn cho HĐND, UBND thành phố được quyết định các vấn đề liên quan đến tổ chức bộ máy; có những chính sách liên quan đến quản lý cán bộ, công chức, viên chức, thu hút người có tài năng; chính sách về biên chế, tiền lương, thu nhập...
Luật đã thể hiện những chính sách tạo cơ sở để chính quyền thành phố tiếp tục đề xuất và hoàn thiện hệ thống các giải pháp, biện pháp trong lĩnh vực quản lý nhà nước nói chung cũng như tập trung vào giải pháp về huy động nguồn lực, đầu tư, quy hoạch, các chính sách phát triển văn hóa, giáo dục, y tế, các lĩnh vực về an sinh xã hội... và đặc biệt có giải pháp mạnh mẽ giúp thành phố có thể khắc phục các bất cập hiện nay về cảnh quan, kiến thiết đô thị, giao thông, ô nhiễm môi trường…"
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Phương Thủy
Đại biểu Quốc hội Trương Xuân Cừ (Đoàn Hà Nội) cho rằng, Thủ đô Hà Nội đã được chứng minh là một trong những trung tâm thu hút nhân tài, các nhà khoa học của cả nước. Luật Thủ đô năm 2024 đã dành sự quan tâm đặc biệt, trong đó xác định vấn đề xây dựng, phát triển đội ngũ trí thức, đội ngũ khoa học là hết sức quan trọng, thậm chí là cơ chế quyết định để phát triển và nâng tầm Thủ đô.
“Tôi cho rằng Thủ đô, với truyền thống, kinh nghiệm thu hút nhân tài và các nhà khoa học, những chính sách, cơ sở pháp lý mới trong Luật Thủ đô năm 2024 sẽ phát huy được tiềm năng, lợi thế và Hà Nội chắc chắn sẽ thu hút được nhiều người tài”, đại biểu nói.
Bên cạnh đó, Luật Thủ đô năm 2024 đã chuyển từ các quy định mang tính nguyên tắc chung sang các cơ chế, chính sách đặc thù, phân quyền mạnh mẽ cho Hà Nội, giúp thành phố chủ động, linh hoạt hơn trong việc khơi thông, khai thác và sử dụng hiệu quả các nguồn lực về tài chính, đất đai và nhân lực cho mục tiêu phát triển.
Nhằm nhanh chóng cụ thể hóa các quy định nêu trên của Luật Thủ đô năm 2024, Thường trực HĐND thành phố, UBND thành phố Hà Nội đã ban hành kế hoạch, trong đó rà soát kỹ lưỡng các nội dung, nhiệm vụ, xác định rõ lộ trình và phân công trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị trong việc tham mưu xây dựng và ban hành các văn bản của thành phố để cụ thể hóa các quy định của Luật, đảm bảo đồng bộ, kịp thời, chất lượng, hiệu quả, đúng quy trình, quy định. Tính đến tháng 1-2025, khi Luật Thủ đô 2024 bắt đầu có hiệu lực, HĐND thành phố Hà Nội đã ban hành 18 nghị quyết, UBND thành phố ban hành 2 quyết định thi hành Luật.
Đến nay, hàng chục nghị quyết, quy định, văn bản cá biệt triển khai Luật Thủ đô năm 2024 đã được ban hành, tạo hành lang pháp lý quan trọng, tác động sâu rộng, kịp thời thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm công tác chỉ đạo, điều hành của chính quyền các cấp và giải quyết các vấn đề đời sống và nhân dân đặt ra.
(Còn nữa)