Khát vọng “sếu đầu đàn” - Động lực mới cho kinh tế tư nhân Việt NamBài 2: Thể chế chắp cánh - Cơ chế vượt trội cho “đại bàng” kinh tế

Tư duy thể chế từ hỗ trợ sang kiến tạo

Nếu như trong quá khứ, Nhà nước thường được nhìn nhận là "người cung cấp dịch vụ công", thì trong tư duy phát triển hiện đại, vai trò đó đã chuyển thành "người kiến tạo hệ sinh thái". Đặc biệt với khu vực kinh tế tư nhân - nơi cần sự tự do kinh doanh, tiên lượng rủi ro và tiếp cận nguồn lực - thì thể chế trở thành nền móng quyết định sự thành - bại.

Thể chế không phải là những khẩu hiệu hay luật lệ khô cứng, mà là “luồng khí” nuôi dưỡng niềm tin của doanh nhân vào tương lai. Một khi doanh nhân không còn lo sợ về “rủi ro thể chế”, họ mới dám đầu tư dài hạn, đổi mới công nghệ, đi xa và đi bền.

Tháng 5-2025, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 68-NQ/TƯ về phát triển kinh tế tư nhân, trong đó khẳng định rõ: “Kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia”. Đây không đơn thuần là một thay đổi ngôn từ, mà là bước ngoặt lớn trong tư duy phát triển: Từ thừa nhận, sang trọng dụng; từ hỗ trợ, sang kiến tạo chủ động.

Ngay sau đó, Chính phủ, Quốc hội đã đồng loạt triển khai nhiều chính sách “tiếp sức” cho doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là những tập đoàn có khát vọng vươn lên làm “đại bàng kinh tế” như đơn giản hóa điều kiện kinh doanh, mạnh dạn bỏ tiền kiểm - thay bằng hậu kiểm minh bạch, giảm thiểu chi phí tuân thủ. Ưu đãi thuế vượt trội cho đổi mới sáng tạo, R&D (nghiên cứu và phát triển), chuyển đổi số. Khung pháp lý thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) - cho phép doanh nghiệp triển khai sản phẩm, mô hình mới trong lĩnh vực tài chính, năng lượng, công nghệ giáo dục, trí tuệ nhân tạo (AI), tài sản số... Ưu tiên xử lý vi phạm kinh tế theo hướng tài chính, không hình sự hóa - tạo tâm lý an toàn cho nhà đầu tư.

Một trong những tín hiệu tích cực nhất là việc Chính phủ ban hành Nghị định số 94/2025/NĐ-CP (ngày 29-4-2025) quy định về Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát trong lĩnh vực ngân hàng - văn bản pháp lý đầu tiên về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát trong lĩnh vực ngân hàng. Từ đây, các doanh nghiệp công nghệ tài chính (Fintech), ngân hàng số, tài chính thông minh có thể thí điểm mô hình kinh doanh trong môi trường pháp lý linh hoạt, song vẫn được giám sát chặt chẽ.

Không chỉ dừng ở tài chính, Chính phủ đang mở rộng mô hình sandbox sang các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, trí tuệ nhân tạo, công nghệ giáo dục, logistics thông minh... Đây chính là “vùng đất thử” cho các “đại bàng” thử sải cánh mà không bị bó hẹp trong khung pháp luật lạc hậu. Trong các cuộc gặp gỡ chính thức với các tập đoàn kinh tế tư nhân trong nước, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cũng luôn khuyến khích các doanh nghiệp lớn chủ động đăng ký tham gia đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, nhà máy điện hạt nhân, các tuyến đường sắt kết nối Trung Quốc… Thaco sẽ nghiên cứu chuyển giao công nghệ và sản xuất toa tàu, đầu máy; Hòa Phát nghiên cứu đảm nhiệm ray thép; FPT tập trung nhân lực chíp; Vingroup nghiên cứu tham gia các dự án xanh và sản xuất hạ tầng.

Tinh thần kiến tạo không chỉ ở cấp cao nhất mà cũng đã lan tỏa rộng khắp cả nước. Ở Hà Nội, tại Chỉ thị số 01/CT-UBND ngày 10-3-2025, về việc cá thể hóa trách nhiệm của người đứng đầu, cán bộ, công chức, viên chức trong các cơ quan, đơn vị để xảy ra tình trạng chậm, trễ trong giải quyết thủ tục hành chính cho người dân, doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hà Nội, Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh yêu cầu cá thể hóa trách nhiệm cán bộ trong giải quyết thủ tục hành chính, chấm dứt tình trạng “trên trải thảm, dưới rải đinh”. Chính quyền đang quyết liệt xây dựng mô hình “chính quyền kiến tạo - doanh nghiệp trung tâm” với: Đường dây nóng xử lý chậm trễ hành chính; Cổng đối thoại doanh nghiệp trực tuyến cấp thành phố; Hệ thống đánh giá cán bộ dựa trên mức độ hài lòng của doanh nghiệp. Hà Nội - với vai trò trung tâm chính trị, kinh tế, khoa học lớn nhất cả nước - cần đi đầu trong kiến tạo thể chế vượt trội cho tập đoàn tư nhân lớn. Không chỉ mở đường, mà phải dám trao quyền. Không chỉ gọi tên, mà phải đặt trọn niềm tin.

Ở tỉnh Quảng Ninh, mỗi sở, ngành đều có tổ công tác chuyên trách đối thoại, gỡ vướng định kỳ cho doanh nghiệp. Trong khi đó, thành phố Đà Nẵng đẩy nhanh quy trình pháp lý cho các dự án bất động sản, logistics, du lịch, tạo “niềm tin thể chế” cho dòng vốn tư nhân.

Tạo đà cho doanh nghiệp bứt tốc

Một thể chế hiệu quả không thể là “chiếc áo đồng phục” cho mọi doanh nghiệp. Đã đến lúc, Việt Nam chuyển từ hỗ trợ đại trà sang lựa chọn chiến lược - tập trung nguồn lực vào những doanh nghiệp, ngành nghề có khả năng dẫn dắt chuỗi giá trị, có sức lan tỏa và tầm nhìn quốc tế.

Tiến sĩ Vũ Thành Tự Anh, Giám đốc Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright cho rằng, cần chú ý tới ba trụ cột nền tảng của chuyển hóa cơ cấu, gồm kinh tế thị trường, Nhà nước kiến tạo và thể chế dung hợp. Trong đó, với trụ cột Nhà nước kiến tạo cần xác định vai trò trung tâm của bộ máy công vụ. “Muốn thực hiện mục tiêu tăng trưởng thách thức hai con số giai đoạn tới, Nhà nước cần trở thành trụ cột kiến tạo phát triển chứ không phải cản trở. Còn nếu không xây dựng được một bộ máy nhà nước như vậy thì dù có đưa ra các mục tiêu rất tham vọng, bộ máy thực thi vẫn là “nút thắt của nút thắt”", Tiến sĩ Vũ Thành Tự Anh thẳng thắn nêu.

Các chuyên gia như Tiến sĩ Nguyễn Quốc Việt, Giáo sư Vũ Minh Khương đều đề xuất: Chính sách cần ưu tiên chọn lọc cả ngành (công nghệ số, nông nghiệp thông minh, năng lượng xanh, tài chính số...) và doanh nghiệp (có năng lực, có lịch sử tuân thủ, có tầm nhìn phát triển bền vững). Các công cụ tài khóa, tín dụng, đầu tư công cần được dồn lực cho những “hạt giống” thực sự.

Bên cạnh đó, Nhà nước cần khẩn trương xây dựng khung pháp lý riêng cho doanh nghiệp tư nhân quy mô lớn, giúp bảo vệ quyền tài sản, giảm chi phí tuân thủ và tạo hành lang pháp lý riêng cho tập đoàn lớn trong đầu tư chiến lược.

Ngoài ra, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động, Việt Nam không thể chỉ “bơm vốn” để doanh nghiệp lớn mạnh, mà cần giúp doanh nghiệp đổi mới mô hình tăng trưởng, hướng tới tài chính xanh và bền vững; trái phiếu xanh, ưu đãi thuế với doanh nghiệp tuần hoàn; chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo: Khuyến khích đầu tư AI, tự động hóa, chuỗi cung ứng thông minh; ưu đãi cho doanh nghiệp đầu tư R&D; hỗ trợ doanh nghiệp hợp tác với viện, trường đại học…

Hào hứng đón nhận những thay đổi mang tính chiến lược đối với định hướng phát triển kinh tế tư nhân, đại diện cộng đồng doanh nghiệp có nhiều đề xuất cụ thể, kịp thời. Chủ tịch Câu lạc bộ Đầu tư và Khởi nghiệp doanh nhân trẻ Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Tập đoàn CNCTech Group Nguyễn Văn Hùng đề xuất Chính phủ sớm ban hành khung pháp lý chính thức cho các lĩnh vực mới như Fintech, kinh tế chia sẻ, công nghệ giáo dục, năng lượng tái tạo... để doanh nghiệp mạnh dạn đi đầu. Ngoài ra, cũng cần có cơ chế giao nhiệm vụ có kiểm soát để doanh nghiệp tư nhân chủ lực thực hiện các công việc lớn của đất nước, giúp các doanh nghiệp tích lũy kinh nghiệm, nguồn lực để đi ra thị trường quốc tế.

Một vấn đề then chốt hiện nay của các doanh nghiệp tư nhân là phải được khơi thông các dòng vốn cả ngắn hạn và dài hạn một cách thực chất và hiệu quả. Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Phạm Tấn Công cho rằng, để tạo đà cho doanh nghiệp bứt tốc, yêu cầu đặt ra là Nhà nước cần có nhiều kênh tạo vốn để doanh nghiệp có thêm cơ hội tiếp cận.

Một số chuyên gia nêu thêm, muốn khu vực kinh tế tư nhân phát triển bền vững, nguồn vốn không chỉ cần “nhiều” mà còn phải “đúng”. Nguồn vốn cần được dẫn dắt vào sản xuất, đổi mới công nghệ, tạo việc làm và thúc đẩy an sinh xã hội.

Ngoài tài chính, hệ thống những giải pháp và đòn bẩy mới, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa thành phố Hà Nội Mạc Quốc Anh đề xuất, các bộ, ngành chia thành 4 nhóm nhu cầu của các doanh nghiệp, bao gồm thị trường, đầu tư, nhân lực và các thủ tục hành chính. Đồng thời, nên kết hợp chuyển đổi số, chuyển đổi xanh trong hội nhập kinh tế quốc tế. Các gói hỗ trợ đặc biệt và có trọng tâm không chỉ cho vay ưu đãi, mà tập trung vào nâng cao năng lực quản trị, chuyển đổi số, xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu quốc tế cho các doanh nghiệp có tiềm năng…

(Còn nữa)