“Tiêu chuẩn” và “quy chuẩn”:Hiểu đúng để cạnh tranh, tránh rủi ro

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật năm 2025, có hiệu lực từ ngày 1-1-2026, không chỉ xác định rõ ranh giới pháp lý giữa hai khái niệm này mà còn tạo khung pháp lý minh bạch để doanh nghiệp, người dân cùng tuân thủ và khai thác hiệu quả.

Phân biệt rõ để không “vấp” pháp lý

Trong thực tiễn, không ít doanh nghiệp vẫn đang lẫn lộn hai khái niệm tưởng như quen thuộc: Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật. Theo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật mới được Quốc hội thông qua, đây là hai công cụ hoàn toàn khác nhau, cả về bản chất, tính pháp lý và mục đích sử dụng.

Tiêu chuẩn là các hướng dẫn kỹ thuật do tổ chức tiêu chuẩn hoặc cơ quan có thẩm quyền ban hành, mang tính tự nguyện. Doanh nghiệp có thể lựa chọn áp dụng để tổ chức sản xuất, thiết kế, kiểm tra chất lượng sản phẩm cho phù hợp với yêu cầu kỹ thuật, nâng cao năng suất và hình ảnh thương hiệu. Một sản phẩm có thể có nhiều tiêu chuẩn khác nhau tương ứng với từng thị trường xuất khẩu hoặc nhóm khách hàng mục tiêu.

Trong khi đó, quy chuẩn kỹ thuật là văn bản pháp lý do Nhà nước ban hành và bắt buộc áp dụng, quy định các ngưỡng giới hạn về an toàn, vệ sinh, môi trường... mà sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ phải tuân thủ khi lưu thông trên thị trường. Đây chính là công cụ quan trọng của quản lý nhà nước để bảo vệ người tiêu dùng và xã hội.

Sự nhầm lẫn giữa hai khái niệm này đã gây nhiều hệ lụy. Trong lĩnh vực phòng cháy chữa cháy, nhiều doanh nghiệp bị từ chối hồ sơ thẩm định thiết kế hoặc cấp phép vận hành vì chỉ căn cứ vào tiêu chuẩn quốc gia, mà bỏ qua yêu cầu bắt buộc của quy chuẩn quốc gia. Ví dụ, có doanh nghiệp lắp đặt hệ thống báo cháy đạt tiêu chuẩn 5738:2022 nhưng không đáp ứng quy chuẩn 06:2022/BXD về an toàn cháy cho nhà và công trình, dẫn đến toàn bộ thiết kế phải chỉnh sửa, tốn kém thời gian và chi phí.

Đặc biệt, từ ngày 1-7-2025, Luật Phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ 2024 có hiệu lực, cơ quan quản lý sẽ kiểm tra hồ sơ thiết kế, nghiệm thu theo quy chuẩn quốc gia, xử phạt nặng nếu thiết bị - hệ thống không đúng chuẩn…

Trong lĩnh vực trụ sạc xe điện, Bộ Khoa học và Công nghệ đã phối hợp với Bộ Công Thương xây dựng dự thảo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về trụ sạc, quy định chặt chẽ các yêu cầu an toàn bắt buộc. Trước đó, Việt Nam đã ban hành 23 tiêu chuẩn quốc gia hướng dẫn kỹ thuật chi tiết về cấu tạo, dây cáp, ổ cắm, đo lường điện năng... giúp doanh nghiệp lắp đặt đúng kỹ thuật. Sắp tới, khi quy chuẩn quốc gia về trụ sạc xe điện được ban hành, nếu chỉ áp dụng tiêu chuẩn mà bỏ qua quy chuẩn, sản phẩm có thể bị từ chối lưu hành hoặc xử phạt.

Nói ngắn gọn, quy chuẩn là “giấy thông hành pháp lý”, tiêu chuẩn là “cẩm nang kỹ thuật”. Hiểu và áp dụng đúng cả hai giúp doanh nghiệp vừa tuân thủ pháp luật, vừa tối ưu chất lượng, giảm chi phí và nâng sức cạnh tranh.

Doanh nghiệp chủ động - Luật tiếp sức

Theo các chuyên gia, bản chất của tiêu chuẩn là công cụ giúp doanh nghiệp chủ động làm ra sản phẩm có chất lượng ổn định, dễ kiểm chứng, còn quy chuẩn là “lưới lọc” để Nhà nước loại bỏ sản phẩm không bảo đảm an toàn ra khỏi thị trường. Khi hiểu đúng và áp dụng đồng bộ, doanh nghiệp sẽ giảm đáng kể rủi ro pháp lý, sản phẩm an toàn hơn.

Ông Phạm Thanh Nghị, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Thiết bị điện (THIBIDI), chia sẻ: “Tiêu chuẩn giúp chuẩn hóa quy trình, tiết kiệm chi phí, giảm sai lỗi sản phẩm, bảo đảm chất lượng đồng bộ, nâng uy tín và sức cạnh tranh. Với định hướng xuất khẩu, đặc biệt cần tiêu chuẩn hài hòa quốc tế để tạo niềm tin với đối tác và mở rộng thị trường”.

Từ góc nhìn quản lý, ông Triệu Việt Phương, Viện trưởng Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam nhấn mạnh: “Tiêu chuẩn không phải là rào cản, mà là đòn bẩy. Trong bối cảnh hội nhập, một sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế ngay từ trong nước sẽ dễ dàng thâm nhập thị trường toàn cầu, giảm kiểm định trùng lặp, tiết kiệm chi phí đáng kể”. Ông cũng đề xuất cho phép doanh nghiệp tham gia vào quá trình xây dựng tiêu chuẩn ngay từ đầu để phản ánh đúng nhu cầu thị trường và đặc điểm sản phẩm.

Luật sửa đổi năm 2025 đáp ứng đúng nhu cầu này. Lần đầu tiên, luật quy định rõ trách nhiệm, địa vị pháp lý của Cơ quan tiêu chuẩn quốc gia; cho phép doanh nghiệp, hiệp hội tham gia xây dựng tiêu chuẩn; thiết lập cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn, quy chuẩn để mọi bên dễ tra cứu. Đặc biệt, nguyên tắc “một sản phẩm - một quy chuẩn” trên toàn quốc sẽ xóa bỏ chồng chéo, giảm chi phí và rủi ro pháp lý cho doanh nghiệp.

Phân biệt và áp dụng đúng “tiêu chuẩn” và “quy chuẩn” là nền tảng để sản phẩm an toàn, doanh nghiệp đứng vững và hội nhập sâu rộng. Khi doanh nghiệp chủ động, Nhà nước tạo khung pháp lý minh bạch, người tiêu dùng sẽ được hưởng lợi từ sản phẩm chất lượng, thị trường vận hành lành mạnh.