Làm gì để tránh tình trạng trẻ hóa lứa tuổi bị đột tử, đột quỵ?

-

PGS.TS, bác sĩ Nguyễn Sinh Hiền, Giám đốc Bệnh viện Tim Hà Nội, Chủ tịch Hội Tim mạch thành phố Hà Nội. Ảnh: Mai Hoa

Thưa bác sĩ, qua thực tiễn công việc, bác sĩ nghĩ gì về tình trạng có nhiều người trẻ bị đột tử, đột quỵ hiện nay?

- Dù chưa tổng hợp phân tích số liệu chi tiết, nhưng thực tế hoạt động ở Bệnh viện Tim Hà Nội cho thấy, tình trạng các ca đột quỵ ở người trẻ được bệnh viện tiếp nhận điều trị là khá nhiều so với cách nay 20 năm. Có những người thậm chí chưa đến 30 tuổi đã bị đột quỵ.

Đáng chú ý, không chỉ đột quỵ, mà tình trạng đột tử cũng có dấu hiệu trẻ hóa lứa tuổi. Ở đây, chúng ta cần phân biệt rõ đột quỵ và đột tử. Trong đó, đột quỵ hay còn gọi là tai biến mạch máu não là khi việc cung cấp máu cho não bị giảm hoặc ngừng đột ngột. Não không được cung cấp đủ ô xy, dinh dưỡng dẫn đến hoại tử tế bào não, người bệnh đi vào hôn mê dù tim vẫn đập. Biểu hiện lâm sàng của tai biến mạch não có thể thoáng qua hoặc để lại di chứng yếu, liệt, thậm chí tử vong, nhưng thường các ca này không tử vong ngay sau khi đột quỵ, mà thường là vài ngày, vài tháng, và bệnh nhân có nhiều cơ hội để can thiệp, điều trị hơn.

Còn đột tử liên quan trực tiếp đến bệnh lý về tim, do nhịp tim bị rối loạn, tim co bóp không hiệu quả hoặc ngừng đột ngột khiến bệnh nhân chết ngay lập tức sau vài phút nếu không được cấp cứu kịp thời.

Hiện nay, bệnh lý đột tử này dường như đến sớm với những người trẻ do một số nhóm nguyên nhân: Một là nguyên nhân rối loạn nhịp tim bẩm sinh, do bản thân nạn nhân đã có mầm mống rối loạn nhịp tim, nhưng không cẩn trọng trong quá trình vận động và làm việc, tập thể dục thể thao quá sức, hoặc bị rối loạn điện giải khi làm việc dưới điều kiện quá nắng nóng, dẫn đến không kiểm soát được nhịp tim. Hai là nguyên nhân người còn trẻ nhưng đã bị xơ vữa động mạch vành, gây tắc, nhồi máu cơ tim diện lớn, ảnh hưởng hoạt động điện của quả tim, gây rối loạn nhịp, dẫn đến đột tử. Ba là bệnh nhân bị tim bẩm sinh hoặc mắc phải (bệnh van tim...) nhưng không được phát hiện, điều trị sớm, dẫn đến phì đại cơ tim, suy tim, loạn nhịp, tim không đưa máu đi nuôi cơ thể được, cũng là nguyên nhân khiến bệnh nhân đột tử. Bốn là các trường hợp ngộ độc cơ tim do hóa chất, dùng chất kích thích, như ma tuý chẳng hạn, gây ngừng tim đột ngột, dẫn đến đột tử.

Đột quỵ hay đột tử có những nguyên nhân chung và riêng. Một chung những nguyên nhân chung là xơ vữa động mạch, xơ vữa gây hẹp hoặc tắc mạch máu. Tắc ở não có thể gây đột quỵ, tắc ở mạch tim có thể gây đột tử.

- Có ý kiến cho rằng việc trẻ hóa lứa tuổi mắc đột quỵ, hoặc bị đột tử là do giới trẻ lạm dụng sử dụng điện thoại, thức đêm quá nhiều, hoặc “tàn nhẫn với bản thân”, thường xuyên làm việc quá sức. Bác sĩ nhìn nhận thế nào về nguyên nhân này?

- Đây thực sự là vấn đề đáng lo. Cuộc sống hiện đại với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, quá trình số hóa đã dẫn đến nhiều thay đổi trong lối sống, sinh hoạt. Các công việc dạng tĩnh, lao động chân tay ít hơn, hoặc lượng vận động giảm nhiều sẽ dễ gây ra các bệnh lý về chuyển hóa. Một bộ phận người trẻ không chủ động xây dựng thói quen vận động, thể dục thể thao mỗi ngày. Cùng với đó, chế độ ăn của giới trẻ thay đổi quá nhiều, nhiều người ăn quá nhiều thức ăn chế biến từ động vật, hoặc sử dụng nhiều thức ăn chế biến sẵn vốn nhiều mỡ, muối, hoặc dùng thuốc lá, uống nước ngọt… Tất cả những điều này dẫn đến tình trạng nhiều người tuổi còn rất trẻ nhưng đã mắc bệnh về huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu, xơ vữa thành mạch, khiến máu khó lưu thông, gọi chung là nhóm bệnh do rối loạn chuyển hóa– tiền đề dẫn đến tình trạng đột tử, đột quỵ.

PGS.TS, bác sĩ Nguyễn Sinh Hiền khám tim miễn phí cho trẻ nhỏ hoàn cảnh đặc biệt tại Trung tâm Bảo trợ xã hội 3 Hà Nội. Ảnh: Mai Hoa

Thêm vào đó, chúng ta cũng phải lưu ý tình trạng “stress” kéo dài, do nhiều người trẻ ép cơ thể và tâm trí làm việc cả ngày và đêm trong một thời gian dài, áp lực công việc quá vất vả. Xin lưu ý, thức đêm nhiều có thể gây rối loại chức năng tế bào gan rất nhiều, khiến việc thải độc ở gan không bảo đảm, dẫn đến tích tụ chất độc cho cơ thể, gây tổn thương não, tim, gan.

- Bác sĩ có khuyến nghị gì trong việc phòng chống đột quỵ, đột tử từ sớm, từ xa, đặc biệt là với giới trẻ trong bối cảnh xã hội hiện nay?

- Phải nghiêm túc thiết lập và thực hiện chế độ ăn cân đối giữa đạm, đường, mỡ, bảo đảm nhiều rau xanh, các loại hạt, hạn chế việc sử dụng thức ăn chiên, rán chế biến sẵn. Cùng với đó, cần xây dựng chế độ vận động hợp lý, thể dục tối thiểu 30 phút mỗi ngày. Ngược lại, có một thực trạng là rất nhiều cuộc thi chạy gần đây có người đột tử hoặc đột quỵ, đa phần nguyên nhân là do người chạy vận động quá sức, chạy đến kiệt sức. Phải truyền thông nâng cao nhận thức của những người tham gia, có quá trình tập luyện phù hợp, hiểu và lắng nghe cơ thể, tuyệt đối không để bản thân rơi vào tình trạng nguy hiểm vận động quá sức. Bên cạnh đó, giới trẻ cần tránh thức đêm, lười vận động, không dùng các chất kích thích như thuốc lá, rượu, bia, ma túy...

Mặt khác, mọi người phải lưu ý việc khám sức khỏe định kỳ cho bản thân và gia đình.

Mỗi người cần chủ động trang bị kiến thức để phân biệt rõ đột quỵ và đột tử để kịp thời can thiệp đúng cách. Những dấu hiệu như méo miệng, sụp mi một bên, giọng nói thay đổi, tay yếu liệt một bên... thậm chí là hôn nhưng nếu vẫn bắt được mạch cảnh, mạch bẹn thì đó chính là đột quỵ, cần phải đưa ngay vào bệnh viện cấp cứu.

Còn với trường hợp đột tử, thường là đang đứng hoặc ngồi bỗng ngã ra bất tỉnh, hoặc thở ngáp, hôn mê luôn, khám không có mạch cảnh, mạch bẹn thì đó là dấu hiệu đột tử. Với trường hợp như vậy, phải ép tim ngoài lồng ngực ngay lập tức, không ngừng ép tim trong suốt quá trình đưa bệnh nhân vào viện, bảo đảm duy trì đưa máu lên não.

- Với biện pháp sử dụng máy sốc điện thì sao, thưa bác sĩ?

- Nhiều quốc gia tiên tiến đã thực hiện bố trí các máy sốc điện, gắn ở nơi công cộng để có phương tiện cấp cứu kịp thời cho người bị đột tử. Có điều, áp dụng được việc này đòi hỏi nhiều yếu tố, trong đó, điều quan trọng là phải phổ biến kiến thức sơ, cấp cứu cộng đồng. Phải có quá trình dài đào tạo, giáo dục thường xuyên để đa phần người dân hiểu và biết cách sơ cấp cứu, bởi cách can thiệp đối với trường hợp đột quỵ và đột tử là rất khác nhau. Để sơ cấp cứu đúng cách phải có kiến thức, nếu làm không đúng cách sẽ gây biến chứng nguy hiểm. Đơn cử, nếu đột quỵ, tim đang ổn định mà dùng máy sốc điện, sẽ gây biến chứng hoặc tử vong đối với bệnh nhân. Trong khi đó, nếu kịp đưa đến viện, bác sĩ có thể can thiệp hút cục máu đông hoặc hạ huyết áp … để cứu bệnh nhân đột quỵ.

Nhiều năm qua, Bệnh viện Tim Hà Nội thường xuyên triển khai các hoạt động truyền thông nâng cao cao cách điều trị chuyên sâu về tim mạch với cộng đồng. Trên fanpage của Bệnh viện, chúng tôi thường xuyên thông báo rộng rãi các hoạt động phổ biến kiến thức y tế. Mỗi tháng 2 lần, từ 14h đến 16h30 chiều thứ tư (cách tuần), chúng tôi thực hiện chương trình Telehealth, livestream hội chẩn trực tuyến, góp phần nâng cao trình độ bác sĩ và nâng cao kiến thức y tế đối với cộng đồng.

Để phòng ngừa đột quỵ, đột tử từ sớm, từ xa, tôi xin nhấn mạnh rằng, mỗi năm, ít nhất một lần, mỗi người cần đi khám định kỳ, kịp thời phát hiện các triệu chứng để có giải pháp can thiệp kịp thời. Cơ bản là phải xét nghiệm máu để biết có rối loạn chuyển hóa, có bị tiểu đường, mỡ máu không, phải đo huyết áp, điện tim - rất đơn giản, nhưng lại giúp phát hiện kịp thời các bệnh lý tim mạch nguy hiểm. Nếu có nghi ngờ thì mới làm sâu hơn, như: Siêu âm tim, chụp não-mạch não xem có dị dạng mạch não không... Đặc biệt, với những người trong gia đình có tiền sử bệnh lý tim mạch, chắc chắn phải đi khám sàng lọc.

Nhà trường, gia đình và cộng đồng xã hội cần phải nghiêm túc khuyến cáo sinh viên, học sinh, con em mình về thói quen sinh hoạt và lối sống, bởi tình trạng rối loạn chuyển hóa ở giới trẻ hiện nay quá nhiều, với tốc độ nhanh. Sức khỏe là vốn quý. Dù làm gì, chúng ta cũng cần phải có sự điều tiết hợp lý, đừng để mất mạng vì chủ quan.

- Trân trọng cảm ơn bác sĩ!