Xanh hóa thương mại điện tử: Yêu cầu cấp bách để phát triển bền vững

Xanh hóa thương mại điện tử không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là yêu cầu cấp bách, bắt đầu từ việc sử dụng bao bì thân thiện, giảm thiểu đóng gói, ứng dụng năng lượng tái tạo trong logistics... để đưa thị trường này vào quỹ đạo phát triển xanh và bền vững.

Tăng trưởng nhanh song gây nhiều hệ lụy

Khảo sát năm 2024 của Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam cho thấy, nếu bán ra thị trường 1 tỷ USD hàng hóa qua thương mại điện tử sẽ để lại 7.600 tấn nhựa. Còn dịch vụ gọi thức ăn nhanh online dùng túi xốp, vỏ hộp xả ra môi trường khoảng 18.600 tấn nhựa. Đáng chú ý, hộp carton và túi nilon là loại bao bì phổ biến được sử dụng đóng gói đơn hàng. Đặc biệt, khảo sát cho thấy, ngành hàng quần áo, thời trang, phụ kiện và đồ ăn nhanh có tỉ lệ sử dụng túi nilon, hộp, cốc nhựa lên tới 90%. Bên cạnh đó, phần lớn các đơn hàng đều sử dụng vật liệu chèn là mút xốp và xốp nilon bong bóng khí, với tỉ lệ tương ứng là 30% và 35%.

Ông Nguyễn Hữu Tuấn, Giám đốc Trung tâm Phát triển thương mại điện tử và công nghệ số, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho rằng, lượng rác thải từ thương mại điện tử cao gấp 5 lần so với thương mại truyền thống. Ngay cả một đơn hàng giá trị nhỏ nhất cũng được đóng gói từ nhiều vật liệu như hộp carton, túi nilon, băng keo... trong khi đó, nếu mua hàng trực tiếp có thể sử dụng túi nilon ít hơn và gần như không sử dụng băng keo, bìa carton.

Với tốc độ tăng trưởng 18 - 25%/năm, quy mô thị trường thương mại điện tử Việt Nam năm 2024 đã đạt 25 tỷ USD, chiếm tỉ trọng 9% trong tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước. Đóng góp tới 2/3 giá trị nền kinh tế số cả nước song bán lẻ thương mại điện tử cũng gây nên nhiều hệ lụy. Nhìn nhận rõ về thực trạng này, bà Lê Hoàng Oanh, Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số cho biết, có hai khâu chính của thương mại điện tử tác động xấu tới môi trường, bao gồm: Khâu đóng gói sử dụng hộp carton, bao bì nilon, màng xốp hơi, hộp xốp, đồ nhựa dùng một lần... và khâu giao hàng liên quan đến phương tiện vận tải thải lượng lớn khí carbon ra môi trường.

Dự báo đến năm 2030, khi thương mại điện tử Việt Nam đạt quy mô 100 tỷ USD, lượng phát thải có thể lên tới hơn 800.000 tấn rác thải nhựa và phải tốn rất nhiều nguồn lực để giải quyết vấn đề này.

Xanh hóa thương mại điện tử từ đâu?

Theo các chuyên gia, để khắc phục những mặt trái của thương mại điện tử, các nhà bán hàng, doanh nghiệp cần sử dụng phương tiện giao hàng thân thiện với môi trường; xây dựng logistics thông minh, tối ưu hóa vận chuyển và giao hàng. Bên cạnh đó, khâu đóng gói cần khuyến khích sử dụng bao bì tái chế, đồng thời giảm số lượng bao bì đóng gói tại các khâu. Các nhà bán lẻ cần có những giải pháp thay đổi thói quen tiêu dùng hướng tới giao hàng xanh.

Thực tế cho thấy logistics là một cấu phần quan trọng của thương mại điện tử, do đó chuyển đổi logistics xanh chính là cách hiệu quả để thương mại điện tử xanh hơn. Trong đó, việc tối ưu hóa chi phí vận chuyển không những giúp doanh nghiệp logistics cắt giảm chi phí mà còn đóng góp đáng kể vào việc giảm lượng phát thải. Để làm được điều này, doanh nghiệp logistics cần đầu tư vào phương tiện vận tải tiết kiệm nhiên liệu, thân thiện môi trường sử dụng năng lượng điện tái tạo, hydrogen, LNG...; sử dụng container thông minh, tối ưu lộ trình, giảm phương tiện chạy rỗng, số hóa quản lý kho bãi...

Hiện ngày càng nhiều doanh nghiệp tích cực triển khai các giải pháp nhằm hạn chế tối đa phát thải ra môi trường. Như Công ty cổ phần Di chuyển xanh và thông minh GSM triển khai dịch vụ giao hàng bằng xe máy điện VinFast trên ứng dụng Xanh SM từ cuối năm 2023. Tổng Công ty cổ phần Bưu chính Viettel (Viettel Post) cũng đã áp dụng mô hình “bưu cục di động” được thiết kế trên xe tải có ứng dụng công nghệ chia sẻ dữ liệu để kết nối giữa các bưu cục và giữa các bưu tá. Cùng với đó, hàng hóa được chia chọn, phân tuyến trực tiếp ngay trên xe và thực hiện quy trình xuất, nhập kho qua ứng dụng di động để nhanh chóng xử lý những công đoạn tiếp theo. Với mô hình này, Viettel Post đã cắt giảm được các khâu trung gian, giảm 15% quãng đường vận chuyển và số lượng xe trung chuyển. Nhờ đó giảm lượng khí thải ra môi trường, hạn chế luân chuyển hàng hóa, giúp tối giản việc bọc gói chống sốc cho bưu phẩm...

Để thúc đẩy nhanh logistics xanh, Chính phủ đã phê duyệt Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí metan với ngành giao thông vận tải.

Mới đây, Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2026 - 2030 của Bộ Công Thương cũng đặt ra các giải pháp nhằm đạt được mục tiêu đến năm 2030 tỉ lệ sản phẩm thương mại điện tử sử dụng bao bì nhựa giảm xuống còn tối đa 45%; tỉ lệ sản phẩm thương mại điện tử sử dụng bao bì là chất liệu có thể tái chế đạt 50%; tỉ lệ doanh nghiệp ứng dụng năng lượng sạch trong logistics cho thương mại điện tử đạt ít nhất 40%; tỉ lệ doanh nghiệp áp dụng tiêu chuẩn chuỗi cung ứng xanh cho thương mại điện tử đạt ít nhất 50%.

Cùng với đó Dự thảo Luật Thương mại điện tử đang được Bộ Công Thương xây dựng đã định hướng cụ thể hành vi "kinh doanh sạch" trong thương mại điện tử. Trong tháng 10 tới, dự luật này sẽ được Chính phủ trình Quốc hội xem xét và sớm thông qua với kỳ vọng không chỉ giải quyết được thách thức môi trường như một yêu cầu cấp bách mà còn tăng sức cạnh tranh cho thương mại điện tử, tiến tới một nền kinh tế số phát triển vững bền.