Sức mạnh ngoại giao đa phương

Thỏa thuận này mở ra cơ hội khôi phục quan hệ giữa hai quốc gia và củng cố ổn định khu vực Đông Nam Á.

Nhiều rủi ro từ xung đột biên giới

Trong những ngày cuối tháng 7, căng thẳng giữa Thái Lan và Campuchia leo thang thành cuộc xung đột biên giới nghiêm trọng. Đền Ta Moan Thom (tiếng Thái: Ta Muen Thom) trở thành điểm nóng xung đột vào ngày 24-7, khi binh sĩ hai bên cáo buộc nhau nổ súng trước tại khu vực này. Đụng độ nhanh chóng lan rộng cả về quy mô lẫn phạm vi, kéo sang nhiều khu vực khác dọc theo biên giới giữa hai nước. Cùng với việc hạ cấp quan hệ ngoại giao, cả hai bên đã triển khai vũ khí hạng nặng và tiến hành các cuộc khai hỏa nhằm vào mục tiêu trên lãnh thổ đối phương.

Xung đột kéo dài từ ngày 24 đến 28-7, trải rộng trên ít nhất 12 điểm nóng biên giới, với việc sử dụng pháo binh và rocket. Thái Lan thậm chí đã triển khai tiêm kích F-16 để tấn công căn cứ quân sự của Campuchia. Bạo lực đã khiến hơn 138.000 người phải sơ tán khỏi khu vực biên giới của Thái Lan, trong khi khoảng 140.000 người ở Campuchia cũng buộc phải rời bỏ nhà cửa. Vào thời điểm đó, Quyền Thủ tướng Thái Lan Phumtham Wechayachai cảnh báo đụng độ có thể leo thang thành chiến sự toàn diện.

Nếu kịch bản này xảy ra, cả hai nước sẽ chịu tổn thất nặng nề về kinh tế và xã hội. Theo Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Tài chính Thái Lan Pichai Chunhavajira, nước này sơ bộ đã thiệt hại khoảng 10 tỷ baht (tương đương 307 triệu USD) trong 5 ngày xung đột, bao gồm chi phí sơ tán và thiệt hại tài sản, chưa kể ảnh hưởng đến các hoạt động thương mại. Campuchia chưa công bố con số chính thức về thiệt hại, nhưng nền kinh tế và ngành du lịch của nước này đã chịu ảnh hưởng nghiêm trọng khi nhiều ngôi đền thu hút du khách nằm trong vùng giao tranh. TS Aat Pisanwanich, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Thương mại Quốc tế thuộc Đại học Phòng Thương mại Thái Lan, nhận định nếu giao tranh biên giới kéo dài một tháng, Bangkok và Phnom Penh có thể chịu thiệt hại kinh tế tối thiểu lên tới 60 tỷ baht (khoảng 1,86 tỷ USD).

Điểm sáng ngoại giao đa phương

Trước bối cảnh xung đột leo thang, cộng đồng quốc tế đã nhanh chóng vào cuộc nhằm “tháo ngòi nổ” và bước đầu đạt được những thành công đáng khích lệ. Theo các chuyên gia quan sát, nỗ lực hòa giải xung đột giữa Thái Lan và Campuchia thành công nhờ nhiều yếu tố, trong đó nổi bật là áp lực từ cộng đồng quốc tế thúc đẩy hai bên đối thoại, cùng với vai trò trung gian của Malaysia - nước Chủ tịch ASEAN, góp phần khẳng định vị thế của khối như một cơ chế hiệu quả trong giải quyết tranh chấp khu vực.

Cụ thể, ngay sau khi xung đột bùng phát, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đã nhóm họp khẩn cấp, yêu cầu cả hai bên tuân thủ luật nhân đạo quốc tế. Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) cũng kêu gọi Thái Lan và Campuchia kiềm chế, đồng thời bảo vệ quyền lợi của trẻ em trong bối cảnh chiến sự. Các quốc gia ASEAN bày tỏ lo ngại sâu sắc và kêu gọi hai bên giải quyết bất đồng bằng biện pháp hòa bình, dựa trên các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế. Nhiều nhà lãnh đạo khu vực cũng lên tiếng thúc giục đối thoại thay vì để tình hình leo thang bạo lực.

Trong một động thái đáng chú ý, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã điện đàm với lãnh đạo Thái Lan và Campuchia, đồng thời cảnh báo Washington sẽ tạm dừng một số hợp tác song phương nếu xung đột tiếp tục kéo dài. Về phía Trung Quốc, nước này kêu gọi hai bên “kiềm chế tối đa” và ủng hộ các cuộc đàm phán hòa bình. Mỹ và Trung Quốc là hai quốc gia có lợi ích kinh tế và chiến lược lớn tại cả Thái Lan và Campuchia.

Áp lực quốc tế đã thúc đẩy hai nước nhanh chóng hạ nhiệt căng thẳng, nhưng yếu tố then chốt dẫn đến thỏa thuận ngừng bắn chính là vai trò của ASEAN, cụ thể là Malaysia. Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim đã chủ trì cuộc gặp trực tiếp giữa Quyền Thủ tướng Thái Lan Phumtham Wechayachai và Thủ tướng Campuchia Hun Manet tại Putrajaya vào ngày 28-7, nơi hai bên đã đồng thuận ký kết thỏa thuận đình chiến vô điều kiện. Malaysia được cả hai bên tín nhiệm nhờ vị thế trung lập trong ASEAN, kinh nghiệm điều phối các xung đột khu vực, cũng như không có tranh chấp trực tiếp với Thái Lan và Campuchia, góp phần giảm bớt những lo ngại về thiên vị hay định kiến trong quá trình hòa giải.

Thỏa thuận đạt được bao gồm các điều khoản: Chấm dứt mọi hoạt động quân sự tại các khu vực tranh chấp; thiết lập đường dây nóng giữa hai bộ tổng tham mưu; đồng thời cam kết đẩy mạnh đối thoại ngoại giao thông qua kênh song phương và ASEAN. Cùng với đó, hai bên cũng nhất trí tổ chức hội nghị cấp cao an ninh biên giới lần thứ ba vào tháng 9 tại Siem Reap (Campuchia), mở ra cơ hội thiết lập “khu vực phát triển chung” thay vì duy trì sự đối đầu căng thẳng. Đáng ghi nhận, không chỉ giới ngoại giao mà cả người dân hai nước cũng thể hiện mong muốn hòa bình. Lễ thắp nến cầu nguyện đã được tổ chức tại nhiều tỉnh biên giới như Surin (Thái Lan) và Oddar Meanchey (Campuchia), thể hiện tinh thần đoàn kết và hy vọng về một tương lai ổn định, hòa hợp.

Vẫn còn nhiều việc phải làm

Việc đạt được thỏa thuận đình chiến giữa Thái Lan và Campuchia là một bước tiến đáng khích lệ. Nhiều quốc gia và tổ chức trên thế giới, trong đó có Việt Nam, Mỹ, Liên minh châu Âu (EU) và Liên hợp quốc, đã bày tỏ sự hoan nghênh trước kết quả này. Tuy nhiên, theo các nhà quan sát, thỏa thuận chỉ là bước khởi đầu trong hành trình hướng tới hòa bình bền vững, đòi hỏi nhiều nỗ lực hơn nữa từ các bên liên quan.

Lo ngại của cộng đồng quốc tế là có cơ sở, bởi thực tế đã xuất hiện những rủi ro ngay sau khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực. Mặc dù hai bên đã tiến hành các cuộc gặp giữa Tư lệnh Quân khu 4 của Campuchia với Tư lệnh Quân khu 2 phía Thái Lan tại cửa khẩu quốc tế O'Smach, tỉnh Oddar Meanchey; cũng như giữa Tư lệnh Quân khu 5 của Campuchia với Tư lệnh Quân khu 1 phía Thái Lan tại cửa khẩu quốc tế Poipet, tỉnh Banteay Meanchey, nhưng cuộc họp của Ủy ban Biên giới Khu vực (RBC) đã bị hoãn do phát sinh “tình hình an ninh dọc tuyến biên giới”. Bên cạnh đó, việc hóa giải tranh chấp lãnh thổ giữa Thái Lan và Campuchia tại vùng biên giới, đặc biệt quanh khu vực đền Preah Vihear, vẫn chưa tìm được “lối thoát” khả thi. Lịch sử căng thẳng kéo dài, cùng với yếu tố chủ nghĩa dân tộc và lợi ích địa chiến lược, khiến tình hình càng trở nên phức tạp. Điều này đòi hỏi không chỉ thiện chí chính trị mà còn cần sự cam kết lâu dài, sự tham gia tích cực của bên thứ ba trung lập và nỗ lực xây dựng lòng tin từ cả hai phía nhằm ngăn chặn nguy cơ tái diễn xung đột vũ trang.

Dù vậy, có thể khẳng định, với sự đồng thuận và quyết tâm chính trị hiện tại, xu hướng hợp tác Thái Lan và Campuchia đã được đặt vào quỹ đạo tích cực và nếu được thúc đẩy đúng hướng sẽ có thể ổn định vùng biên giới. Điều này cũng đúng với tinh thần mà Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Bùi Thanh Sơn đã nêu ra trong cuộc gặp với Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Thái Lan Maris Sangiampongsa tại Thủ đô Bangkok (Thái Lan): Thái Lan và Campuchia đều là những người bạn thân thiết của Việt Nam và Việt Nam sẵn sàng đóng một vai trò tích cực giúp hai nước thực hiện thỏa thuận ngừng bắn và hợp tác trên tinh thần hữu nghị, đoàn kết ASEAN, vì lợi ích lâu dài của cả hai bên và của khu vực.