Xử lý vi phạm trong lĩnh vực đất đai: Cần thêm cơ chế cho chính quyền cơ sở

Để quy định thực sự đi vào cuộc sống, cùng với quyết tâm chính trị và sự vào cuộc của các xã, phường khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, điều cần thiết hiện nay là bổ sung cơ chế thực thi hiệu quả hơn cho cấp cơ sở.

Siết chặt kỷ cương trong quản lý đất đai

Theo Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Xuân Đại, trong quá trình xây dựng Nghị quyết số 09/2025/NQ-HĐND, Sở chủ động tham mưu UBND thành phố nâng mức xử phạt lên gấp 2 lần so với quy định tại Nghị định số 123/2024/NĐ-CP ngày 4-10-2024 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai đối với 71 hành vi vi phạm.

Nghị quyết đã được HĐND thông qua, thực hiện trước cả lộ trình dự kiến, cho thấy tính cấp thiết và tinh thần chủ động cao trong quản lý đất đai. Tăng mức xử phạt là yêu cầu bắt buộc trong bối cảnh giá trị đất đai ngày càng cao, vi phạm diễn biến tinh vi. Xử lý nghiêm minh sẽ góp phần lập lại trật tự, đặc biệt ở những địa bàn giáp ranh, vùng đang chịu áp lực chuyển đổi mục đích sử dụng đất, xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp.

Đáng chú ý, Nghị quyết số 09/2025/NQ-HĐND không chỉ thể hiện quyết tâm siết chặt kỷ cương trong quản lý đất đai của thành phố, mà còn quy định cụ thể 71 hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai, áp dụng mức xử phạt từ Điều 8 đến Điều 29 của Nghị định số 123/2024/NĐ-CP. Trong đó, nhiều hành vi phổ biến như: Chuyển mục đích sử dụng đất trồng lúa, đất rừng, đất nông nghiệp không đúng quy định; xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp, chiếm đất công, không đăng ký biến động đất đai… đều được liệt kê chi tiết, kèm theo mức phạt rõ ràng. Một số hành vi vi phạm nghiêm trọng như chiếm đất công, làm biến dạng địa hình, gây suy thoái đất cũng được quy định mức phạt tối đa lên tới 500 triệu đồng đối với cá nhân, 1 tỷ đồng đối với tổ chức.

Với hệ thống hành vi vi phạm, điều khoản, địa bàn, đối tượng và mức phạt được lượng hóa cụ thể như vậy, hành lang pháp lý để xử lý vi phạm đất đai ở Hà Nội đã đầy đủ, sẵn sàng đi vào thực tiễn. Ngoài ra, quy trình xử lý vi phạm về đất đai, trật tự xây dựng cũng được rút gọn theo hướng cho phép chính quyền cấp xã chủ động ra quyết định cưỡng chế đối với trường hợp vi phạm rõ ràng, không phải chờ hướng dẫn nhiều cấp. Cơ chế pháp lý cho phép cấp xã xử lý ngay từ khi phát hiện dấu hiệu vi phạm như san nền trái phép, đổ cọc móng…, qua đó góp phần không để phát sinh các vụ việc vi phạm đất đai phức tạp, kéo dài.

Cần thêm cơ chế hỗ trợ chính quyền cơ sở

Hành lang pháp lý, chế tài đã có là điều kiện cần, nhưng chưa đủ. Từ ngày 1-7-2025, mô hình chính quyền địa phương 2 cấp chính thức vận hành tại các địa phương, trong đó, chính quyền cấp xã được giao nhiều thẩm quyền hơn trong công tác quản lý đất đai. Tuy nhiên, để thực sự phát huy hiệu lực, rất cần cơ chế hỗ trợ chính quyền cấp cơ sở tương xứng, đủ mạnh, sát thực tiễn...

Theo Trưởng phòng Kinh tế xã Phượng Dực Nguyễn Tiến Đạt, chính quyền cấp xã đang gánh áp lực rất lớn trong giữ gìn kỷ cương sử dụng đất, đặc biệt trong bối cảnh vi phạm có xu hướng diễn biến tinh vi, phức tạp hơn.

“Chúng tôi vừa phải làm công tác hành chính, vừa giám sát địa bàn rộng, dân cư đông, trong khi đó, nhân lực mỏng, cán bộ địa chính kiêm nhiệm nhiều việc. Có những trường hợp vi phạm xảy ra vào ban đêm hoặc ngoài giờ hành chính, xã không có lực lượng trực chuyên trách để kịp thời phát hiện, xử lý”, ông Đạt chia sẻ.

Thực tế, nhiều vụ vi phạm đất đai diễn ra theo "kịch bản" quen thuộc: Tổ chức, cá nhân tự ý san lấp mặt bằng, dựng cột bê tông, đổ mái tôn, lắp container chỉ trong vài giờ đồng hồ, rồi khóa cổng, bất hợp tác khi bị kiểm tra. Do thiếu công cụ hỗ trợ, thiếu đội phản ứng nhanh và chưa được trang bị công nghệ giám sát từ xa..., nên cán bộ xã thường bị đặt vào thế khó, bị động. Ghi nhận cho thấy, chỉ trong hai tuần đầu tháng 7-2025, các xã, phường trên toàn địa bàn thành phố đã phát hiện và xử lý nhiều vụ vi phạm đất đai, trật tự xây dựng.

Theo Chủ tịch UBND xã Hòa Xá Dương Tuấn Anh, phần lớn vụ việc xảy ra vào buổi tối hoặc cuối tuần, thời điểm không có lực lượng tuần tra. Hơn nữa, quy trình xử lý, đo đạc, xác minh nguồn gốc đất, lập biên bản hiện trường… đều cần thời gian và nhân lực.

Từ thực trạng trên, nhiều ý kiến cho rằng, cần nhanh chóng ban hành cơ chế đặc thù cho cấp xã trong quản lý đất đai. Trước hết là bổ sung lực lượng chuyên trách tại cấp xã, có thể theo mô hình “Tổ quản lý đất đai và trật tự xây dựng cơ sở” trực 24/7, được trang bị công cụ hỗ trợ như máy ảnh, thiết bị đo đạc, máy tính bảng cập nhật dữ liệu đất đai theo thời gian thực. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong giám sát, xử lý vi phạm, tích hợp với cơ sở dữ liệu đất đai dùng chung toàn thành phố, từ đó rút ngắn thời gian xác minh hiện trạng sử dụng đất. Đồng thời, các cấp, ngành cần tiếp tục nâng cao nhận thức của người dân, đặc biệt tại các vùng ven đô - nơi đang đô thị hóa nhanh, áp lực chuyển đổi mục đích sử dụng đất lớn... rất dễ nảy sinh vi phạm nếu chính quyền cơ sở không nắm chắc địa bàn.

Như vậy, cùng với hành lang pháp lý đã tương đối hoàn thiện, điều cần thiết lúc này là thành phố nên có cơ chế đồng bộ để hỗ trợ cấp xã, phường. Chỉ khi chính quyền cơ sở được trao đủ thẩm quyền, nhân lực, phương tiện... thì việc ngăn chặn vi phạm đất đai từ sớm, từ xa mới đạt hiệu quả như mong muốn.