Khắc phục sụt giảm xuất khẩu rau quả: Yếu tố sống còn là chất lượng

Để duy trì và mở rộng thị trường, các doanh nghiệp cần tăng cường kiểm soát vùng trồng, hệ thống truy xuất nguồn gốc, trong đó, bảo đảm chất lượng hoa quả phải luôn được coi là yếu tố mang tính sống còn.

Hệ lụy khó lường

Vụ việc nhiều lô sầu riêng của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc bị phát hiện không bảo đảm các chỉ tiêu an toàn thực phẩm (chứa Cadimi, Vàng O...) đang tác động tiêu cực đối với ngành hàng có kim ngạch tỷ đô này. Điều này không chỉ cảnh báo về việc bảo đảm an toàn thực phẩm mà còn đặt ra thách thức lớn về năng lực quản lý chất lượng và uy tín xuất khẩu của nông sản Việt Nam.

Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên cho biết, từ đầu năm 2025, phản ứng từ phía thị trường nhập khẩu sầu riêng lớn nhất của Việt Nam là Trung Quốc (chiếm trên 90% thị phần) vô cùng cứng rắn. Nước này áp dụng biện pháp kiểm tra 100% đối với tất cả các lô hàng sầu riêng của Việt Nam thay vì kiểm tra theo xác suất như trước. Hàng chục mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói liên quan bị tạm đình chỉ xuất khẩu; 5 phòng lab xét nghiệm chất cấm của Việt Nam bị Trung Quốc không công nhận.

Do liên tiếp bị cảnh báo về an toàn thực phẩm nên xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam bị ảnh hưởng rất lớn: Nếu như các năm 2023, 2024, sầu riêng Việt Nam tăng trưởng "thần tốc", đạt kim ngạch lần lượt là 2,1 tỷ USD và khoảng 3,2 tỷ USD; có thời điểm vượt qua Thái Lan, chiếm lĩnh vị trí số 1 tại thị trường Trung Quốc thì sang năm 2025 hoàn toàn đảo ngược. Riêng 4 tháng đầu năm 2025, tổng giá trị xuất khẩu mặt hàng này chỉ đạt 183 triệu USD, giảm 60,9% so cùng kỳ, riêng thị trường Trung Quốc là 105,7 triệu USD, giảm 75,5%...

Bên cạnh đó, trong các tháng đầu năm 2025, rất nhiều lô hàng trái cây tươi của Việt Nam xuất khẩu như mít bị phía Trung Quốc cảnh báo không đáp ứng yêu cầu kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm, ảnh hưởng đến uy tín và thương hiệu nông sản Việt Nam. Có 3 lô hàng thanh long xuất khẩu sang Pháp, Hà Lan của Việt Nam cũng bị cảnh báo dư lượng thuốc trừ sâu vượt ngưỡng cho phép. Do vậy, tổng giá trị xuất khẩu hàng rau quả 5 tháng đầu năm 2025 chỉ đạt 2,24 tỷ USD, giảm 16% so với cùng kỳ năm 2024.

Đáng chú ý, đối với doanh nghiệp, việc mỗi container hàng trị giá hàng tỷ đồng có nguy cơ ách tắc tại cửa khẩu, thời gian thông quan từ 7-10 ngày kéo theo tăng chi phí lưu trữ, bảo quản, nguy cơ hư hỏng, có thể bị trả về... dẫn tới nhiều đơn vị phải tạm dừng hoạt động xuất khẩu. Trong khi đó, thời điểm này vào vụ thu hoạch chính của nhiều loại quả (sầu riêng, mít, thanh long, vải, mận…), những vấn đề đặt ra khiến khâu tiêu thụ gặp khó, doanh nghiệp và nông dân dễ thua lỗ...

Kiểm soát chặt chẽ chất lượng

Hiện nay, dư địa thị trường cho rau quả Việt Nam rất lớn nhưng để đạt mục tiêu đề ra và cạnh tranh xuất khẩu bền vững, đòi hỏi sản phẩm rau quả của Việt Nam phải nâng cao hơn nữa về chất lượng.

Tổng Giám đốc Công ty TNHH Sản xuất thương mại dịch vụ Rồng Đỏ (thành phố Hồ Chí Minh) Mai Xuân Thìn chia sẻ, các doanh nghiệp muốn xuất khẩu bền vững thì sản phẩm phải đạt tiêu chuẩn chất lượng theo yêu cầu của đối tác. Do đó, doanh nghiệp cần tiếp tục liên kết với các hợp tác xã quản lý chặt chẽ mã số vùng trồng, kiểm soát chất lượng từ gốc; đồng thời đầu tư công nghệ bảo quản, tiếp cận tiêu chuẩn kỹ thuật quốc tế để đa dạng hóa sản phẩm, mở rộng thị trường tiêu thụ...

Còn theo Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Ngô Xuân Nam, để nông sản xuất khẩu thành công, việc minh bạch hóa, phối hợp chặt chẽ các biện pháp an toàn thực phẩm là điều kiện “sống còn”. Phía nhà cung ứng cần thay đổi tư duy sản xuất, đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe từ đối tác, chuyển hướng sang sản xuất xanh, bền vững; cần liên kết chặt chẽ giữa nông dân, hợp tác xã để tổ chức sản xuất đạt chuẩn trong từng khâu của chuỗi cung ứng. Về dài hạn, ngành rau quả cần tăng đầu tư chế biến sâu nhằm nâng cao giá trị gia tăng...

Để mục tiêu xuất khẩu rau quả đạt 8 tỷ USD trong năm 2025, cùng với xây dựng, quản lý tốt vùng trồng, việc cập nhật kịp thời yêu cầu kỹ thuật từ nhà nhập khẩu sẽ giúp rau quả Việt thâm nhập được vào các thị trường lớn.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy cho rằng, các tỉnh, thành phố cần tăng cường kiểm tra, giám sát vùng trồng, cơ sở đóng gói xuất khẩu; xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện chương trình giám sát an toàn thực phẩm và tiêu chuẩn chất lượng trái cây xuất khẩu tại vùng trồng, cơ sở đóng gói đã được cấp mã số kết hợp tuyên truyền, tập huấn, phổ biến rộng rãi quy định của nước nhập khẩu.

Đặc biệt, cơ quan chuyên môn cần thông báo tạm dừng toàn bộ mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói đối với trường hợp không tuân thủ quy định kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm. Các doanh nghiệp cần hình thành chuỗi liên kết khép kín, khuyến khích đầu tư kho lạnh, trung tâm logistics, cơ sở sơ chế hiện đại... Đây là những yếu tố then chốt nâng cao chất lượng và khả năng cạnh tranh của rau quả Việt trên thị trường quốc tế…