Cuộc chiến chống thuốc giả: Không thể chậm trễ, không có ngoại lệ

Dù các cơ quan chức năng đã triển khai nhiều đợt kiểm tra, xử lý quyết liệt, thuốc giả vẫn len lỏi qua nhiều kênh phân phối, từ các nhà thuốc truyền thống đến các nền tảng bán hàng trực tuyến. Những vụ việc bị phát hiện gần đây không chỉ là hồi chuông cảnh tỉnh, mà còn là lời cảnh báo mạnh mẽ về một cuộc chiến chống thuốc giả ngày càng cam go, phức tạp hơn bao giờ hết.

Bức tranh đáng báo động

Vấn nạn thuốc giả không còn là hiện tượng hiếm gặp hay xảy ra riêng lẻ tại một vài địa phương mà đã trở thành mối đe dọa lan rộng trên phạm vi toàn quốc. Theo báo cáo của Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế), trong tháng cao điểm phòng chống hàng giả (từ 15-5 đến 15-6-2025), lực lượng chức năng đã kiểm tra đột xuất 38 cơ sở sản xuất, kinh doanh dược phẩm, mỹ phẩm, phát hiện tới 17 cơ sở vi phạm. Trong số đó, một cơ sở bị tạm dừng sản xuất do không đạt tiêu chuẩn GMP (thực hành tốt sản xuất thuốc), cùng hơn 840 ống thuốc Milgamma N - loại thuốc điều trị các bệnh thần kinh - bị tiêu hủy do không đảm bảo chất lượng.

Đáng chú ý, tại Hà Nội, hai nhà thuốc lớn là Đức Anh và An An cũng bị phát hiện buôn bán thuốc giả. Cụ thể, nhà thuốc Đức Anh bán thuốc Nexium (một loại thuốc điều trị bệnh dạ dày phổ biến) giả cùng nhiều thuốc nhập lậu, không rõ nguồn gốc. Nhà thuốc An An bị phát hiện bán thuốc Theophylline extended-release tablets (một loại thuốc dùng để điều trị các bệnh hô hấp) giả. Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy thuốc giả không chỉ xuất hiện ở các sản phẩm ít được kiểm soát mà còn len lỏi vào nhóm thuốc kê đơn, vốn được quản lý nghiêm ngặt nhất.

Ngoài ra, theo số liệu mới nhất từ Cục Quản lý Dược, trong những tháng đầu năm 2025, hệ thống kiểm nghiệm đã lấy trên 16.000 mẫu thuốc để kiểm tra, phát hiện 16 mẫu không đạt chất lượng. Tuy nhiên, đây mới chỉ là phần nổi của tảng băng chìm, bởi công tác kiểm tra chủ yếu tập trung vào các mẫu nghi ngờ, chưa thể bao phủ toàn bộ thị trường dược phẩm.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ví thuốc giả như “vũ khí giết người thầm lặng” tại những quốc gia có hệ thống quản lý còn nhiều kẽ hở, trong đó có Việt Nam. Bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga (Bộ Quốc phòng), phân tích, thuốc giả có thể không chứa hoạt chất, chứa sai hoạt chất hoặc sai liều lượng, thậm chí giả mạo nhà sản xuất. Điều này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe bệnh nhân mà còn làm tăng nguy cơ kháng thuốc, khiến bệnh trở nên khó chữa hơn, thậm chí đe dọa tính mạng. Đặc biệt, với những bệnh lý mạn tính như đái tháo đường, tim mạch hay ung thư, việc sử dụng thuốc giả đồng nghĩa với việc đánh mất cơ hội sống.

Không chỉ dừng lại ở thuốc chữa bệnh, tình trạng giả mạo còn lan rộng sang lĩnh vực thực phẩm chức năng và sản phẩm bảo vệ sức khỏe, nhóm hàng hóa có sự mập mờ giữa thuốc và thực phẩm, với mức độ kiểm soát thấp hơn nhưng lại được tiêu thụ mạnh trên thị trường. Điều đáng lo ngại là người tiêu dùng thường chủ quan, dễ tin vào quảng cáo và thiếu kỹ năng phân biệt hàng thật - giả.

Các chuyên gia y tế cảnh báo tình hình càng trở nên nghiêm trọng khi các nền tảng số trở thành kênh phân phối lý tưởng cho thuốc và thực phẩm chức năng giả. Người tiêu dùng hiện dễ dàng mua hàng chỉ với vài cú click chuột trên mạng xã hội, ứng dụng mua sắm hay các sàn thương mại điện tử. Tuy nhiên, chính sự tiện lợi này lại bị lợi dụng để trà trộn hàng giả, hàng kém chất lượng. Trong khi đó, khung pháp lý hiện hành chưa theo kịp tốc độ phát triển của thương mại điện tử, thiếu các quy định cụ thể và cơ chế kiểm tra, giám sát phù hợp.

Thêm vào đó, năng lực kiểm tra, phát hiện thuốc giả của cơ quan chức năng vẫn còn nhiều hạn chế. Hệ thống kiểm nghiệm thuốc hiện nay gồm 3 viện trung ương và 62 trung tâm tại các tỉnh, nhưng vẫn thiếu thiết bị kiểm tra hiện đại và chưa đủ năng lực để thực hiện kiểm nghiệm nhanh tại chỗ...

Đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ, bền bỉ và quyết liệt

Thuốc giả không chỉ gây hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe mà còn kéo theo những hệ lụy lớn về kinh tế và xã hội. Theo bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, người sử dụng thuốc giả có nguy cơ không khỏi bệnh, thậm chí gặp các biến chứng nguy hiểm như tổn thương gan, thận, tim mạch hoặc tử vong do phản ứng phụ. Điều này làm gia tăng gánh nặng cho hệ thống y tế khi phải điều trị các biến chứng, kéo dài thời gian nằm viện và tăng chi phí khám, chữa bệnh. Về mặt kinh tế, thuốc tân dược giả gây thiệt hại lớn cho ngành dược và quốc gia. Hệ thống y tế buộc phải tăng chi phí điều trị, tiêu tốn nguồn lực như giường bệnh, nhân lực và thuốc men, đồng thời phát sinh thêm chi phí kiểm nghiệm, điều tra và xử lý. Đáng lo ngại hơn cả là hệ lụy xã hội khi người dân mất niềm tin vào ngành Y tế. Ngay cả những thuốc kê đơn cũng bị nghi ngờ, kéo theo sự hoài nghi về trách nhiệm và đạo đức của bác sĩ, dược sĩ.

Trước diễn biến phức tạp và nguy hại của thuốc giả, cuộc chiến chống lại nạn thuốc giả cần được xác định là ưu tiên quốc gia, mang tính chiến lược lâu dài và toàn diện. Đây không chỉ là nhiệm vụ của riêng ngành Y tế mà còn là trách nhiệm chung của toàn hệ thống chính trị, các cơ quan quản lý, doanh nghiệp dược và người dân. Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên nhiều lần nhấn mạnh: “Phải đấu tranh quyết liệt, xử lý nghiêm minh, không có vùng cấm, không có ngoại lệ. Chống thuốc giả là trách nhiệm của toàn xã hội”.

Để công tác phòng, chống thuốc giả đạt hiệu quả thực chất, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp cả về chiều rộng lẫn chiều sâu. Trước hết, cần sửa đổi và nâng cao mức xử phạt hành chính, hình sự nhằm tạo sức răn đe đủ mạnh. Bộ Y tế đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ và được chấp thuận việc tăng mức xử phạt đối với các hành vi liên quan đến sản xuất, kinh doanh thuốc giả. Bên cạnh đó, cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đột xuất tại các cơ sở sản xuất, phân phối dược phẩm - đặc biệt là những doanh nghiệp có dấu hiệu vi phạm hoặc sản phẩm bị nghi ngờ là giả. Đồng thời, việc ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao năng lực cho hệ thống kiểm nghiệm là then chốt để phát hiện sớm và loại bỏ thuốc giả khỏi chuỗi cung ứng.

Liên quan đến giải pháp công nghệ, bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng cho rằng, việc áp dụng mã QR, công nghệ blockchain để truy xuất nguồn gốc thuốc, cũng như sử dụng trí tuệ nhân tạo để giám sát thị trường dược phẩm sẽ giúp tăng cường khả năng kiểm soát. Một bước tiến quan trọng khác là xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về các loại thuốc đang lưu hành, nhằm minh bạch hóa thị trường, hỗ trợ hiệu quả công tác truy xuất, kiểm tra và xử lý vi phạm.

Về mặt pháp lý, cần khẩn trương rà soát và siết chặt các quy định liên quan đến hoạt động bán thuốc trực tuyến, quảng cáo thuốc trên môi trường số; kiểm soát chặt chẽ hơn đối với thuốc kê đơn; đồng thời minh bạch hóa quy trình cấp phép lưu hành và quản lý giá thuốc.

“Trong cuộc chiến chống thuốc giả, vai trò của đội ngũ y bác sĩ, dược sĩ và người dân là hết sức quan trọng. Nhân viên y tế cần nâng cao cảnh giác, tư vấn đầy đủ và chính xác cho người bệnh, đồng thời chủ động báo cáo kịp thời các trường hợp nghi ngờ liên quan đến thuốc giả. Người dân cũng cần được tuyên truyền để nâng cao ý thức phòng ngừa, chỉ mua thuốc tại các cơ sở uy tín, có hóa đơn, chứng từ rõ ràng và tuyệt đối tránh sử dụng thuốc không rõ nguồn gốc từ các kênh bán hàng không chính thống” - bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng nhấn mạnh.

Thuốc giả không chỉ là vấn đề pháp lý, mà còn là thách thức nghiêm trọng về đạo đức, y tế và xã hội. Chỉ khi mỗi cá nhân, tổ chức - từ cơ quan quản lý, cơ sở y tế đến người tiêu dùng - nhận thức đầy đủ mối nguy và chủ động chung tay hành động, thì mới có thể đẩy lùi “bóng ma” thuốc giả và bảo vệ vững chắc sức khỏe cộng đồng.