Hành trình mở đất phương Nam qua các giai thoại đặc sắc

Tác phẩm không chỉ ghi lại những dấu mốc quan trọng trong công cuộc mở mang bờ cõi phương Nam dưới thời các chúa Nguyễn, mà còn phục dựng các giai thoại lịch sử dựa trên nguồn tư liệu có hàm lượng thông tin cao, như các bộ chính sử “Đại Nam thực lục”, “Quốc triều chính biên”, “Đại Việt sử ký toàn thư”; tư liệu gốc; tư liệu do người nước ngoài ghi chép... Bằng lối kể chuyện hấp dẫn, các nhân vật lịch sử như chúa Tiên Nguyễn Hoàng, chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên, Nguyễn Hữu Cảnh, công nương Ngọc Vạn… đã hiện lên sinh động, gắn liền với những quyết sách, hành động và tâm thế đặc biệt để tiến về phía Nam.

Một ví dụ điển hình là câu chuyện về lời sấm truyền “Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân” của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm đã giúp mở ra một hướng đi cho Nguyễn Hoàng, đồng thời bắt đầu tiến trình Nam tiến kéo dài hơn hai thế kỷ.

Tác phẩm cũng cho thấy việc mở đất ngoài phương cách dùng vũ lực, nhiều khi phải bắt đầu bằng các giải pháp ngoại giao, văn hóa, và cả các mối quan hệ gia tộc. Một trong những minh chứng tiêu biểu được tác phẩm tái hiện là cuộc hôn nhân giữa công nương Ngọc Vạn và quốc vương Chân Lạp Chey Chettha II - sự kiện vừa mang tính chất chính trị, vừa là một bước đi ngoại giao mềm dẻo. Nhờ cuộc hôn nhân này, cùng với sự hậu thuẫn của chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên, triều đình Đàng Trong đã thiết lập được cơ sở thu thuế tại Prey Nokor, từ đó đặt nền móng cho sự hình thành của Sài Gòn - Gia Định sau này.

Cuốn sách cũng dành nhiều dung lượng để nói đến những nhân vật như Nguyễn Hữu Cảnh - người có công xác lập chủ quyền của Đại Việt tại vùng đất Sài Gòn - Gia Định vào cuối thế kỷ XVII; hay Mạc Cửu - người dâng đất Hà Tiên cho chúa Nguyễn. Những nhân vật này đều được kể lại mộc mạc, gần gũi khiến người đọc nhớ lâu hơn.

Không chỉ là câu chuyện của triều chính, tác phẩm còn nhắc đến đời sống văn hóa - xã hội, tín ngưỡng của vùng đất mới, từ phong tục tập quán, cách ăn mặc, sự tiếp xúc với Phật giáo đến mối quan hệ giữa người Việt với các dân tộc bản địa và cả cộng đồng Hoa kiều, người Minh Hương, thương nhân phương Tây. Nhờ đó, người đọc có thể thấy được tính đa dạng, phức hợp mà cũng rất giàu bản sắc của phương Nam ngay từ buổi đầu hình thành.

Mỗi giai thoại trong cuốn sách đều được kể súc tích kèm theo lời bình, nhận định cô đọng của tác giả ở phía cuối, như một sự gợi mở để bạn đọc tự tìm ra những giá trị lịch sử, nhân văn qua mỗi câu chuyện gắn với bức tranh chính sử của dân tộc.

“Chúa Nguyễn và các giai thoại mở đất phương Nam” thành công trong việc “kể” lại lịch sử Nam tiến qua những câu chuyện dân gian gần gũi với độc giả, đồng thời mở ra nhiều hướng tiếp cận học thuật đáng suy ngẫm.