Quy định chặt chẽ các điều kiện miễn trừ trách nhiệm để tránh lạm quyền, vụ lợi

Bảo đảm công khai, minh bạch thông tin

Thảo luận tại tổ, nhiều đại biểu nhất trí cao với việc cần thiết ban hành Luật Tình trạng khẩn cấp, vì đây là yêu cầu khách quan xuất phát từ thực tiễn và phù hợp với Hiến pháp 2013. Trong bối cảnh thiên tai, dịch bệnh, sự cố môi trường và những thách thức an ninh ngày càng phức tạp, hệ thống pháp luật hiện hành chủ yếu dựa trên Pháp lệnh về tình trạng khẩn cấp năm 2000 đã không còn phù hợp.

Quan tâm đến nguyên tắc hoạt động trong tình trạng khẩn cấp (Điều 3), đại biểu Nguyễn Thị Lan (Đoàn Hà Nội) cho rằng, dự thảo đã quy định rõ các nguyên tắc cốt lõi, bám sát Hiến pháp 2013 và pháp luật quốc tế; trong đó, có nguyên tắc hạn chế quyền con người trong tình trạng khẩn cấp theo hướng cần thiết và không phân biệt đối xử; quy định rõ việc miễn trừ trách nhiệm để khuyến khích quyết định kịp thời của người thực thi công vụ.

Tuy nhiên, để hoàn thiện Dự thảo Luật, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo xem xét bổ sung và làm rõ hơn về nguyên tắc hạn chế quyền con người, quyền công dân không chỉ “thật sự cần thiết” mà còn phải “tương xứng với tính chất và mức độ nguy hiểm của tình trạng khẩn cấp” để bảo đảm đúng tinh thần Hiến pháp 2013 và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Đồng thời, bổ sung nguyên tắc bảo đảm công khai, minh bạch thông tin và tăng cường vai trò giám sát của Quốc hội, MTTQ Việt Nam và các tổ chức nhân quyền trong quá trình áp dụng biện pháp khẩn cấp. Đặc biệt, cần quy định chặt chẽ hơn các điều kiện miễn trừ trách nhiệm để tránh lạm quyền, bảo đảm quyết định của người thực thi công vụ phải dựa trên căn cứ khách quan, không vì mục đích vụ lợi cá nhân.

Nhấn mạnh sự cần thiết phải ban hành Luật Tình trạng khẩn cấp, đại biểu - Hòa thượng Thích Bảo Nghiêm (Đoàn Hà Nội) cho rằng, cần định nghĩa cụ thể, chi tiết về các loại tình trạng khẩn cấp (an ninh, y tế, thiên tai, quốc phòng…) và tiêu chí rõ ràng cũng như xây dựng cơ chế kiểm soát quyền lực chặt chẽ.

“Cơ quan soạn thảo cần rà soát tính thống nhất với các luật hiện hành, tránh chồng lấn, mâu thuẫn pháp luật. Trong đó, tăng cường bảo vệ quyền con người bằng cách quy định nguyên tắc, điều kiện và giới hạn rõ ràng của các biện pháp khẩn cấp”, đại biểu Thích Bảo Nghiêm kiến nghị.

Bổ sung nguyên tắc bảo đảm quyền con người trong dẫn độ

Đại biểu Đỗ Đức Hồng Hà (Đoàn Hà Nội) quan tâm đến dự thảo Luật Dẫn độ. Về phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng, đại biểu cho rằng cần sửa đổi bổ sung đối tượng là “tổ chức quốc tế” hoặc “chủ thể được công nhận có quyền yêu cầu dẫn độ theo điều ước quốc tế” nhằm tạo điều kiện thi hành luật linh hoạt hơn trong các mối quan hệ hợp tác đa phương.

Theo đại biểu, trong Điều 1 của dự thảo Luật cần bổ sung nguyên tắc ưu tiên áp dụng điều ước quốc tế về dẫn độ mà Việt Nam là thành viên khi có mâu thuẫn với luật nội địa; đồng thời cần bổ sung nguyên tắc bảo đảm quyền con người trong dẫn độ và làm rõ cụm từ “tập quán quốc tế” để bảo đảm tính minh bạch.

Đại biểu Đỗ Đức Hồng Hà cũng kiến nghị cơ quan soạn thảo cần làm rõ khái niệm “tội phạm nghiêm trọng” và quy định rõ các trường hợp không dẫn độ, như: Tội phạm chính trị, có nguy cơ tử hình; làm rõ phạm vi áp dụng hình phạt tối thiểu từ 1 năm trở lên là theo pháp luật Việt Nam hay theo nước yêu cầu dẫn độ. Đặc biệt, cần bổ sung quy định cụ thể để lấy ý kiến Chủ tịch nước trong trường hợp nước ngoài yêu cầu không thi hành án tử hình.

Đại biểu Lê Nhật Thành (Đoàn Hà Nội) quan tâm đến trình tự, thủ tục bắt người trong trường hợp khẩn cấp để dẫn độ (Điều 33). Theo đại biểu, nên bổ sung quy định về trình tự, thủ tục bắt người trong trường hợp khẩn cấp để dẫn độ khi chưa có yêu cầu dẫn độ chính thức từ phía nước ngoài nếu đáp ứng được 2 điều kiện: Cung cấp đủ thông tin và cam kết thực hiện đầy đủ các nội dung theo quy định tại khoản 2 Điều 33 của dự thảo Luật.

Đại biểu phân tích, các quốc gia đều có quy định sẽ bắt tạm giam người có thông báo đỏ của Interpol hoặc người bị yêu cầu bắt khẩn cấp để dẫn độ trong một khoảng thời gian nhất định. Sau khi bắt được đối tượng này, các quốc gia sẽ thông báo cho nhau và đề nghị nước được thông báo gửi yêu cầu dẫn độ. Nếu không được yêu cầu dẫn độ trong khoảng thời gian nêu trên, các quốc gia đó sẽ thả người.

Trong khi đó, đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh (Đoàn Lào Cai) quan tâm đến khoản 1, Điều 4 quy định nguyên tắc thực hiện dẫn độ; đồng thời đề nghị bổ sung cụm từ “tôn trọng quyền con người”.

Đại biểu cho rằng, đây là nguyên tắc mang tính nền tảng trong pháp luật quốc tế và đã được ghi nhận tại nhiều điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. “Việc bảo đảm quyền con người trong dẫn độ là yêu cầu pháp lý phổ quát, nhất là trong các vụ việc có liên quan đến khả năng người bị dẫn độ đối mặt với án tử hình, tra tấn hoặc xét xử không công bằng tại nước yêu cầu”, đại biểu nêu.

Đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh đề nghị bổ sung cụm từ “các hiệp định về dẫn độ” để cụ thể hóa các loại điều ước quốc tế liên ngành có liên quan hoặc tránh trùng lẫn với các điều ước đa lĩnh vực.

Về áp dụng nguyên tắc dẫn độ, đại biểu cho biết tại dự thảo Luật có quy định 2 khoản quy định nội dung này. Cụ thể, trong trường hợp cần thiết, Bộ Công an lấy ý kiến Bộ Ngoại giao và các cơ quan có liên quan trước khi quyết định. Tuy nhiên, có nhiều nội dung liên quan đến lấy ý kiến các trường hợp cần thiết như các vụ việc phức tạp có yếu tố quốc tế hoặc ảnh hưởng đến quan hệ ngoại giao của hai nước hay liên quan đến các điều ước quốc tế, cam kết song phương, nhân quyền… Vì vậy, trong Luật cần làm rõ mối quan hệ của việc này, trong trường hợp nào là cần lấy ý kiến Bộ Ngoại giao để bảo đảm quyền con người.