Hồi sinh tinh hoa sân khấu bằng cách làm mới

Những sáng tạo mạnh dạn, đầy tâm huyết gần đây của các đơn vị nghệ thuật với các vở diễn vang bóng, đang tạo khởi sắc cho sân khấu Thủ đô.

Những “bom tấn” sân khấu trở lại

Ngay từ đầu tháng 6, vở kịch “Tôi và chúng ta” của tác giả Lưu Quang Vũ do Nhà hát Kịch Hà Nội dàn dựng, đã chính thức tái ngộ khán giả Thủ đô. Đặc biệt hơn, tác phẩm được chọn mở màn cho chương trình “Sân khấu truyền hình” của Đài Phát thanh và Truyền hình Hà Nội, từ đó lan tỏa đến khán giả cả nước.

Gần 40 năm sau lần công diễn đầu tiên, câu chuyện về những va chạm giữa tư duy bảo thủ và tinh thần đổi mới trong một xí nghiệp quốc doanh vẫn giữ nguyên sức nặng thời sự, nhất là trong bối cảnh đất nước đang bước vào một kỷ nguyên mới, đòi hỏi sự sáng tạo, quản trị minh bạch và vai trò của công dân chủ động. Nhà hát Kịch Hà Nội đã quyết định đưa “Tôi và chúng ta” trở lại với diện mạo mới, để phản ánh những vấn đề thời cuộc một cách gần gũi, tinh tế, không khiên cưỡng.

Giữ vai trò đạo diễn của phiên bản mới năm 2025, Nghệ sĩ nhân dân Trung Hiếu chia sẻ, “Tôi và chúng ta” được tác giả Lưu Quang Vũ viết năm 1984 và một năm sau ra mắt chính thức, ngay lập tức gây tiếng vang lớn trên cả nước. Khán giả phải xếp hàng dài để mua được vé dù có ngày diễn 3-4 suất. Vở diễn được nhà hát dựng lại lần 2 năm 2003 và lần trở lại này, đạo diễn cho biết muốn mang đến một góc nhìn mới mẻ, đậm chất thời đại 4.0 với sân khấu tối giản mà linh hoạt; ánh sáng, âm thanh hiện đại; tiết tấu mạnh mẽ hơn; ngôn ngữ cũng gần gũi, bắt “trend” thời đại.

Cũng từ một kịch bản sân khấu kinh điển của tác giả Lưu Quang Vũ, đã thành công trên sân khấu kịch, chèo, cải lương…, Nhà hát Múa rối Thăng Long vừa dựng lại vở kịch rối “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” với nhiều sáng tạo mới lạ.

Theo Nghệ sĩ ưu tú Lê Chí Kiên, “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” đã được ông dàn dựng và ra mắt năm 2016, giành giải Tiết mục thử nghiệm rối xuất sắc trong Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm lần thứ 3 tại Hà Nội. Song, ông vẫn tiếp tục tìm tòi dàn dựng lại tác phẩm với ý tưởng táo bạo hơn. Đó là, bên cạnh rối người, con rối, phiên bản lần này có rối bóng, thiết kế thành 3 tầng diễn giao thoa. Âm nhạc kết hợp giữa chất liệu truyền thống như xẩm, chèo, chầu văn với nhạc hiện đại như rap, hiphop… phù hợp với giới trẻ.

Nhà hát Chèo Hà Nội tiếp tục kiên trì đưa các vở chèo cổ mẫu mực của bộ môn nghệ thuật truyền thống này trở lại. Sau “Quan Âm Thị Kính”, “Trương Viên”, “Lưu Bình - Dương Lễ”, mới đây, nhà hát cho ra mắt vở “Trinh Nguyên”. Vở diễn tiếp tục do Nghệ sĩ nhân dân Trần Quốc Chiêm phục dựng, giữ đúng tinh thần nguyên bản, từ lời ca, tiếng hát đến lối diễn, tuy nhiên, được chỉnh lý một số chi tiết để gần gũi với khán giả hôm nay. Đặc biệt, lớp diễn viên trẻ đảm nhận toàn bộ vở diễn đã thổi yếu tố đương đại vào tác phẩm.

Trước đó, Nhà hát Cải lương Hà Nội đã phục dựng vở “Kiều” từng gây tiếng vang khắp đất Bắc trong những năm 1990. Phiên bản mới do Nghệ sĩ ưu tú Thanh Vân phục dựng hướng đến khán giả trẻ, được mạnh dạn đầu tư thiết kế sân khấu, ánh sáng, đặc biệt là âm nhạc có tính đương đại như jazz trên nền nhạc âm hưởng dân gian…

Kế thừa và đổi mới

Sự trở lại của các vở diễn sân khấu kinh điển không chỉ thỏa mãn nỗi nhớ của những khán giả lớn tuổi. Bằng hình thức mới, ngôn ngữ mới, các tác phẩm này đang tiếp cận gần hơn với thế hệ trẻ.

Khán giả Trần Thanh Hà (21 tuổi, sinh viên Trường Đại học Văn hóa Hà Nội) chia sẻ sau khi xem vở “Trinh Nguyên”: “Ban đầu tôi đi xem vì tò mò, nhưng đã bị cuốn vào tác phẩm. Tôi thấy các nghệ sĩ diễn rất sinh động, âm nhạc rất hay, không nghĩ nghệ thuật chèo lại thú vị đến vậy”.

Ông Trần Đức Thành (63 tuổi, cán bộ hưu trí phường Hàng Buồm, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) xúc động nói: “Tôi xem “Tôi và chúng ta” từ mấy chục năm trước. Nay thưởng thức lại vẫn thấy rất xúc động và bất ngờ vì cách làm mới, hiện đại, nhiều trải nghiệm hơn”.

Để dựng lại vở diễn “Tôi và chúng ta” hay “Trinh Nguyên”, Nhà hát Kịch Hà Nội và Nhà hát Chèo Hà Nội đã mời nhiều gương mặt tham gia biểu diễn thành công tác phẩm phiên bản trước đây như các Nghệ sĩ nhân dân Hoàng Cúc, Thu Hà, Thu Huyền, Minh Thu… để hỗ trợ, truyền dạy, chia sẻ cảm xúc, thậm chí là tương tác tạo nên những ý tưởng sáng tạo mới.

“Chúng tôi muốn kế thừa những yếu tố thành công của vở diễn phiên bản trước, nhưng không dựng lại theo kiểu hoài niệm. Điều quan trọng là cách thể hiện phù hợp với bối cảnh và thẩm mỹ đương đại”, Nghệ sĩ nhân dân Trung Hiếu, Giám đốc Nhà hát Kịch Hà Nội cho hay.

Theo Nghệ sĩ ưu tú Thanh Hiền, Giám đốc Nhà hát Múa rối Thăng Long, việc phục dựng vở kịch rối “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” nằm trong Kế hoạch bảo tồn và phát huy nghệ thuật ca kịch truyền thống Thủ đô Hà Nội giai đoạn 2021-2025 do UBND thành phố Hà Nội ban hành. Vở kịch rối cũng sẽ được biểu diễn để phục vụ sân khấu học đường, giúp cho học sinh có thêm những trải nghiệm sâu sắc, cụ thể hơn về tác phẩm được học trong chương trình phổ thông.

Theo dõi sát sao việc bảo tồn và phát huy nghệ thuật truyền thống Thủ đô, Nghệ sĩ nhân dân Trần Quốc Chiêm, Chủ tịch Hội Liên hiệp văn học nghệ thuật Hà Nội cho rằng, hầu hết các vở diễn kinh điển, mẫu mực của nghệ thuật sân khấu đều có giá trị lâu bền, nhưng nếu dàn dựng theo lối cũ thì sẽ khó hấp dẫn được khán giả hôm nay. Nỗ lực của các đơn vị nghệ thuật Hà Nội thời gian gần đây giúp nghệ thuật sân khấu tiếp tục sống, lan tỏa và phát triển bền vững trong đời sống đương đại, đóng góp tích cực vào phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Thủ đô.