Giải thưởng Trần Đại Nghĩa 2025: Vinh danh trí tuệ Việt phục vụ đất nước

Ngày 16-5, tại Hà Nội, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã tổ chức Lễ trao Giải thưởng Trần Đại Nghĩa năm 2025. Lễ trao giải không chỉ là dịp tôn vinh trí tuệ khoa học Việt Nam, mà còn truyền tải một thông điệp mạnh mẽ, khẳng định vai trò then chốt của khoa học công nghệ trong phát triển đất nước.

Giải thưởng Trần Đại Nghĩa được Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam thành lập từ năm 2015 nhằm tôn vinh các công trình nghiên cứu khoa học xuất sắc, đã được triển khai ứng dụng hiệu quả vào thực tiễn tại Việt Nam. Các công trình đoạt giải không chỉ có giá trị học thuật, mà còn góp phần trực tiếp giải quyết những vấn đề cấp bách, cụ thể của đất nước - từ nông nghiệp, tài nguyên, môi trường đến năng lượng, y tế...

Đến nay, Giải thưởng Trần Đại Nghĩa đã trở thành một trong những giải thưởng khoa học uy tín tại Việt Nam, được cộng đồng khoa học đánh giá cao.

Phát biểu tại buổi lễ, Phó thủ tướng Chính Phủ Nguyễn Chí Dũng chúc mừng các cá nhân, tập thể nhận giải thưởng Trần Đại Nghĩa năm 2025.

“Các đồng chí là những tấm gương tiêu biểu về tinh thần sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chấp nhận rủi ro, dám chịu trách nhiệm. Tôi mong rằng các tác giả đoạt giải thưởng tiếp tục phát huy truyền thống tốt đẹp của ngành khoa học và công nghệ, đóng góp nhiều hơn cho sự nghiệp xây dựng, phát triển và bảo vệ Tổ quốc”- Phó thủ tướng Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh.

Phó thủ tướng Nguyễn Chí Dũng đề nghị Hội đồng Giải thưởng Trần Đại Nghĩa nghiên cứu lại quy chế để giải thưởng từ việc trao 3 năm/lần thành 1 năm/lần, đối tượng, lĩnh vực trao giải mở rộng hơn để kịp thời động viên, khuyến khích các chuyên gia, các nhà khoa học tham gia vào giải quyết các bài toán lớn của đất nước.

Năm nay, Giải thưởng Trần Đại Nghĩa được trao cho 2 công trình:

Công trình 1: Công nghệ hồ treo thu trữ nước vách núi – Cứu cánh cho vùng núi cao thiếu nước

Tác giả: PGS.TSKH. Vũ Cao Minh (Viện Các Khoa học Trái đất); TS. Vũ Văn Bằng (Viện Công nghệ nước và môi trường, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam), KS. Nguyễn Chí Tôn (Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hà Giang).

Tình trạng thiếu nước sinh hoạt và nước tưới ở các vùng núi cao luôn là bài toán nan giải nhiều thập kỷ qua. Địa hình hiểm trở, điều kiện thời tiết khắc nghiệt khiến cho việc dẫn nước, khoan giếng hay xây hồ chứa truyền thống gặp nhiều khó khăn, chi phí cao và thiếu tính bền vững.

Trong bối cảnh đó, nhóm tác giả đã phát triển một công nghệ độc đáo – hồ treo thu trữ nước vách núi – sử dụng chính địa hình dốc cao để thu gom và tích trữ nước mưa trong mùa ẩm, cung cấp nước cho sinh hoạt và canh tác trong mùa khô.

Đây có thể coi là công trình kết tinh từ tâm huyết và thực tiễn gắn bó với đồng bào vùng cao, công nghệ hồ treo vách núi được thiết kế và triển khai nhằm thu và trữ nước mưa tại các khu vực địa hình hiểm trở, nơi thiếu nước sinh hoạt và sản xuất kéo dài. Với cấu trúc đặc biệt, tiết kiệm chi phí và phù hợp địa hình núi đá, giải pháp này giúp ổn định đời sống người dân, phát triển nông nghiệp bền vững, đồng thời góp phần gìn giữ văn hóa và sinh kế của các cộng đồng dân tộc thiểu số.

Công trình 2: Nghiên cứu, phát triển sản xuất tủ điện trung thế – Làm chủ công nghệ, nâng tầm công nghiệp Việt

Tác giả: KS. Phạm Đình Thắng; KS. Đoàn Kỳ Bá; KS. Bùi Văn Đam của Công ty Cổ phần Kỹ thuật Công nghiệp Á Châu

Trong bối cảnh quá trình chuyển đổi số, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đang diễn ra mạnh mẽ, nhu cầu về thiết bị điện, đặc biệt là tủ điện trung thế phục vụ các nhà máy, khu công nghiệp, hệ thống điện quốc gia là rất lớn. Tuy nhiên, phần lớn các thiết bị này vẫn phụ thuộc vào nhập khẩu, chi phí cao và khó kiểm soát về kỹ thuật, đặc biệt khi vận hành trong môi trường khí hậu nồm ẩm của Việt Nam.

Xuất phát từ thực tiễn đó, nhóm tác giả đã nghiên cứu và phát triển thành công hệ thống tủ điện trung thế, đạt tiêu chuẩn chất lượng quốc tế.

Đây là công trình mang tính đột phá trong lĩnh vực công nghiệp – điện lực, với mục tiêu làm chủ công nghệ sản xuất tủ điện trung thế tại Việt Nam, tiến tới nội địa hóa thiết bị, giảm chi phí đầu tư và giảm phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu. Không chỉ góp phần hiện đại hóa ngành điện, công trình còn giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt trên thị trường công nghệ cao, mở ra nhiều triển vọng trong việc phát triển hạ tầng công nghiệp quốc gia.

Theo Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, hai công trình được vinh danh năm nay tuy ở hai lĩnh vực khác nhau – một gắn với vùng cao, nông nghiệp và dân sinh; một gắn với công nghiệp, năng lượng và công nghệ cao – nhưng đều chung một mẫu số: phục vụ đất nước bằng tri thức và sáng tạo của người Việt Nam.

Chính từ sự gắn bó với thực tiễn, từ khát vọng làm chủ công nghệ, từ trách nhiệm với cộng đồng và niềm tự hào dân tộc, các nhà khoa học đã kiên trì vượt qua khó khăn, rút ngắn khoảng cách giữa nghiên cứu và ứng dụng – điều mà Giải thưởng Trần Đại Nghĩa luôn hướng tới.

Cũng theo ban tổ chức, việc trao Giải thưởng Trần Đại Nghĩa 2025 có ý nghĩa đặc biệt, diễn ra đúng vào dịp chào mừng 50 năm thành lập Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (20/5/1975 - 20/5/2025) và hưởng ứng Ngày Khoa học và Công nghệ Việt Nam 18-5. Với những đóng góp cụ thể, thiết thực, một lần nữa, Giải thưởng Trần Đại Nghĩa 2025 khẳng định: Khoa học – công nghệ không chỉ là công cụ phát triển, mà còn là động lực tự cường, là hành trình đi đến tương lai thịnh vượng của Việt Nam.