Chuyển đổi “xanh” - cơ hội "vàng" nâng tầm du lịch ViệtCosta Rica - nơi thiên nhiên trở thành một phần của đời sống

Không chỉ vậy, phía sau vẻ đẹp ấy là một câu chuyện sâu sắc hơn: Hành trình đưa du lịch trở thành động lực để tái tạo môi trường, nuôi dưỡng cộng đồng và định hình lại cách con người kết nối với tự nhiên.

Tựa như một vệt xanh nhỏ trên bản đồ, Costa Rica là một quốc gia nhỏ bé nằm lọt thỏm giữa Thái Bình Dương và vùng biển Caribbean, chiếm vỏn vẹn 0,03% diện tích thế giới, nhưng lại sở hữu đến 5% sự đa dạng sinh học toàn cầu. Từ những khu rừng mây huyền bí trên đỉnh núi Monteverde cho đến bờ biển cát trắng của Tamarindo, thiên nhiên nơi đây dường như vẫn giữ nguyên bản chất hoang sơ, bất chấp guồng quay phát triển du lịch.

Điều khiến Costa Rica trở nên đặc biệt không chỉ nằm ở cảnh sắc, quốc gia này đã sớm nhận ra du lịch có thể là con dao hai lưỡi: Nó giúp nuôi dưỡng kinh tế địa phương, nhưng cũng có thể dễ dàng đẩy hệ sinh thái vào rủi ro nếu không được kiểm soát. Đó là lý do Costa Rica đã đưa khái niệm “du lịch bền vững” tiến xa hơn một bước, trở thành “du lịch tái tạo”. Thay vì chỉ dừng lại ở việc “không gây hại” cho môi trường, du lịch tái tạo đề cao vai trò của du khách trong việc chủ động tham gia vào các hoạt động góp phần phục hồi thiên nhiên và hỗ trợ cộng đồng địa phương.

Nhờ đó, Costa Rica đã tạo nên những mô hình rất độc đáo, điển hình như The Corcovado Foundation hay Community Carbon Trees, đem lại cho du khách trải nghiệm tham gia trực tiếp vào các chương trình trồng rừng, giám sát quá trình tái tạo của rừng nguyên sinh.

Bên cạnh đó, các dự án bảo vệ rùa biển ở bán đảo Nicoya cũng mời gọi du khách chung tay cùng người dân bản địa bảo vệ ổ trứng và thả rùa con về biển. Các cộng đồng người Bribri và Maleku còn mở ra những chương trình du lịch văn hóa. Tại đây khách du lịch được học về cây thuốc, kỹ thuật canh tác bền vững, được lắng nghe những câu chuyện truyền đời về cách con người và thiên nhiên gắn bó mật thiết với nhau.

Tại San Gerardo de Dota, những homestay nhỏ xinh do người dân bản xứ điều hành mang lại cảm giác ấm cúng, gần gũi, là cầu nối để nguồn thu từ du khách được tái đầu tư vào các dự án cộng đồng như trường học, hệ thống tái chế rác thải hay bảo tồn chim Quetzal (loài chim huyền thoại của núi rừng Trung Mỹ).

Còn nếu dừng chân ở Lapa Rios Lodge thuộc bán đảo Osa, mỗi đêm nghỉ của du khách đều được trích để đóng góp vào quỹ phát triển cộng đồng và các chương trình bảo vệ rừng nhiệt đới. Đây là cách để kỳ nghỉ trở nên trọn vẹn và ý nghĩa hơn bao giờ hết.

Tuy nhiên, để xây dựng được ngành Du lịch “xanh” như hiện nay, Costa Rica từng phải đối mặt với không ít bài học đau xót. Những năm 1990, đất nước này chứng kiến tốc độ phát triển du lịch bùng nổ kéo theo rác thải nhựa, ô nhiễm nguồn nước, nạn săn bắt trái phép và sự xuất hiện ồ ạt của các khu nghỉ dưỡng xâm lấn rừng nguyên sinh. Lợi nhuận ngắn hạn khi ấy tưởng chừng là chiến thắng, nhưng lại tiềm ẩn rủi ro tàn phá hệ sinh thái về lâu dài. Nhờ việc sớm nhận ra những nguy cơ, thay vì khai thác du lịch bằng mọi giá, quốc gia này đặt ra một khung pháp lý vững chắc thông qua các chính sách đánh thuế có mục tiêu, xây dựng hệ thống chứng nhận Du lịch bền vững CST và phát triển mạng lưới các khu bảo tồn phủ kín gần 30% lãnh thổ quốc gia.

Điều thú vị là trong khi nhiều nơi trên thế giới coi bảo tồn và phát triển như hai thái cực đối nghịch, Costa Rica đã chứng minh điều ngược lại. Quốc gia này biến thiên nhiên thành một phần của đời sống, đưa việc bảo vệ môi trường thành lối sống cộng đồng, gắn liền với giá trị kinh tế bền vững. Ở đây, triết lý sống "Pura Vida" (tạm dịch: “Cuộc sống thuần khiết”), là câu cửa miệng chào hỏi, đồng thời mang ý nghĩa thể hiện lối sống chậm rãi, sống biết ơn và thân thiện với môi trường. Chính điều đó đã tạo nên nền tảng vững chắc để mô hình du lịch bền vững ở Costa Rica không trượt dài vào xu hướng “xanh giả tạo” như nhiều nơi khác.

Trên khắp Costa Rica, người dân đã chứng minh rằng du lịch có thể song hành cùng bảo tồn, rằng kinh tế địa phương không cần phải đánh đổi lấy môi trường và mỗi chuyến đi có thể trở thành chất xúc tác để tạo nên những thay đổi tích cực.

Việc phát triển du lịch bền vững nơi đây đã tạo ra hàng nghìn việc làm cho người dân địa phương, chủ yếu là tại các cộng đồng nông thôn và khu vực bảo tồn thiên nhiên. Nhiều hoạt động du lịch sinh thái đòi hỏi sự tham gia của nhiều ngành nghề, từ hướng dẫn viên du lịch, nhân viên khách sạn đến những người làm trong ngành nông sản hữu cơ và sản phẩm thủ công địa phương.

Nhờ đó, tình trạng thất nghiệp cũng được giảm bớt và tạo ra nguồn thu nhập ổn định. Theo thống kê, du lịch đóng góp 5 - 8% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP), thu về hơn 4 tỷ USD/năm. Có tới hơn 3 triệu lượt khách quốc tế tới thăm quốc gia bé nhỏ này hằng năm, trong đó phần lớn đến vì mô hình du lịch bền vững.

Giữa những diễn biến khó lường của biến đổi khí hậu và khủng hoảng sinh thái, Costa Rica giống như một khoảng lặng xanh hiếm hoi. Những gì quốc gia này làm đủ để truyền cảm hứng cho thế giới về một mô hình phát triển bền vững, nơi con người và thiên nhiên không tách rời mà nuôi dưỡng lẫn nhau.