Philippines bắt giữ cựu Tổng thống Rodrigo Duterte:Động thái tiềm ẩn nhiều biến động

Động thái này tuân theo lệnh truy nã của Tòa án Hình sự quốc tế (ICC) với cáo buộc liên quan đến chiến dịch chống ma túy gây tranh cãi của ông khi còn đương nhiệm (từ năm 2016 đến 2022). Giới quan sát cho rằng, điều này có thể sẽ dẫn đến nhiều biến động chính trị đối với Philippines.

Chiến dịch chống ma túy của cựu Tổng thống Rodrigo Duterte là một hành động gây tranh cãi trong lịch sử Philippines. Dù được một bộ phận người dân ủng hộ vì giúp giảm tỷ lệ tội phạm, nhưng hoạt động này dẫn đến hàng nghìn cái chết không qua xét xử - điều được cho là vi phạm quyền con người.

Chiến dịch của ông Rodrigo Duterte nhanh chóng thu hút sự chú ý của cộng đồng quốc tế. Liên hợp quốc và một số tổ chức về quyền con người liên tục lên án chiến dịch, yêu cầu Chính phủ Philippines chịu trách nhiệm.

Vào tháng 2-2018, ICC đã mở cuộc điều tra sơ bộ về những cáo buộc đối với ông Rodrigo Duterte - khi đó là Tổng thống Philippines, vì đã phạm tội ác chống lại loài người.

Theo số liệu chính thức, chiến dịch chống ma túy của ông Rodrigo Duterte, bắt đầu từ khi ông nhậm chức tổng thống vào năm 2016, đã dẫn đến cái chết của khoảng 6.200 người. Tuy nhiên, các tổ chức quốc tế ước tính con số này có thể lên đến 30.000 người, bao gồm cả những người sử dụng ma túy và thường dân, trong đó có trẻ em.

Hoạt động điều tra của ICC chứng kiến bước ngoặt vào tháng 3-2019, khi ông Rodrigo Duterte quyết định rút Philippines khỏi tòa án này. Động thái này gây nhiều tranh cãi, với không ít cáo buộc cho là để tránh sự điều tra. Tuy nhiên, ICC vẫn tiếp tục tiến hành điều tra sơ bộ các hành vi vi phạm được cho là đã xảy ra trước khi Philippines chính thức rút khỏi tổ chức này.

Tới tháng 9-2021, ICC tuyên bố mở cuộc điều tra chính thức về hành vi vi phạm quyền con người trong cuộc chiến chống ma túy ở Philippines. Mặc dù Manila khi đó tuyên bố không hợp tác, nhưng ICC cho biết, đã thu thập được bằng chứng từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm các tổ chức phi chính phủ và nhân chứng.

Vào tháng 3-2024, ICC chính thức ban hành lệnh bắt giữ cựu Tổng thống Rodrigo Duterte với cáo buộc phạm tội ác chống lại loài người. Lệnh này dựa trên bằng chứng về các vụ giết người không qua xét xử, tra tấn và các hành vi khác trong chiến dịch chống ma túy. Lệnh bắt giữ của ICC đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc truy cứu trách nhiệm các lãnh đạo có hành động vi phạm nhân quyền. Tuy nhiên, việc bắt giữ và xét xử ông Rodrigo Duterte là một thách thức lớn.

Sau khi ICC ban hành lệnh bắt giữ, cựu Tổng thống Rodrigo Duterte bác bỏ mọi cáo buộc, tuyên bố sẽ không hợp tác với tòa án. Cựu lãnh đạo Philippines cho rằng, chiến dịch của mình là cần thiết để bảo vệ đất nước khỏi nạn ma túy và không hối hận về những hành động đã thực hiện. Bản thân Chính phủ Philippines dưới thời Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. cũng có lập trường tương tự về việc phải đẩy lùi nạn ma túy, nhưng ưu tiên phương pháp ít bạo lực hơn.

Dù từng chỉ trích phương pháp chống ma túy của người tiền nhiệm, Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. cũng đã tuyên bố, Manila sẽ không hợp tác với ICC vì nước này đã rút khỏi tòa án. Tuy nhiên, nhiều tổ chức vẫn tiếp tục kêu gọi Manila hợp tác để đưa cựu lãnh đạo ra xét xử.

Thực tế này tạo ra áp lực đối với Tổng thống Marcos Jr., buộc ông phải cân nhắc việc liệu có nên dẫn độ ông Duterte đến trụ sở của ICC ở The Hague (Hà Lan) hay xét xử ngay trong nước. Đây là một quyết định không dễ dàng.

Bởi lẽ, theo giới quan sát, việc bắt giữ lần này là một bước ngoặt trong lịch sử Philippines và có thể định hình lại bối cảnh chính trị của quốc gia này trong những năm tới. Sự kiện này dự kiến sẽ làm leo thang căng thẳng chính trị giữa Tổng thống đương nhiệm Ferdinand Marcos Jr. và Phó Tổng thống Sara Duterte, là con gái của ông Duterte.

Việc bắt giữ cũng có thể ảnh hưởng đến cuộc bầu cử giữa kỳ sắp tới vào tháng 5, tác động đến quyền lực của các gia đình chính trị có ảnh hưởng nhất trong nước. Trên trường quốc tế, lựa chọn dẫn độ - được giới luật gia cho là vẫn khả thi theo Đạo luật Cộng hòa số 9851 của Philippines - tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa Manila với các cường quốc.

Có thể thấy, việc bắt giữ cựu Tổng thống Rodrigo Duterte đang đặt Chính phủ của Tổng thống Ferdinand Marcos Jr trước những lựa chọn đầy khó khăn. Mọi động thái liên quan tiếp theo chắc chắn sẽ tác động to lớn tới bối cảnh chính trị của quốc gia này trong nhiều năm tới đây.

Theo ICC, The Philippine Star, Wall Street Journal