Đổi mới tư duy làm luật theo hướng kiến tạo cơ chế, môi trường

Chủ trì hội thảo có các đồng chí: Phan Đình Trạc, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Nội chính Trung ương; Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Hội đồng lý luận Trung ương, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. Về phía Bộ Tư pháp, có đồng chí Nguyễn Hải Ninh, Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Tư pháp.

Hội thảo nhận được sự quan tâm và hưởng ứng rất lớn của các ban, bộ, ngành, địa phương, các chuyên gia, nhà nghiên cứu, luật sư, doanh nhân... với hơn 80 chuyên đề, bài tham luận được gửi tới Hội thảo.

Hội thảo tập trung làm rõ một số điểm chính: Nhận diện đầy đủ bối cảnh, các yêu cầu đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật để thúc đẩy phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới; Nhận diện đầy đủ nội hàm của đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới; Đánh giá mức độ đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật trong từng lĩnh vực của hệ thống pháp luật theo định hướng đã được xác định trong Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng và Nghị quyết số 27-NQ/TƯ ngày 9-11-2022 của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Đáng chú ý, theo GS.TS Hoàng Thế Liên, nguyên Thứ trưởng Thường trực Bộ Tư pháp, trước yêu cầu phát triển đất nước, nhất là yêu cầu bứt phá, tăng tốc trong kỷ nguyên mới để đến năm 2045 nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao là ba điểm nghẽn lớn đã được Đảng ta chỉ ra: Thể chế, hạ tầng và nhân lực, trong đó, điểm nghẽn về thể chế, pháp luật được đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định là điểm nghẽn của điểm nghẽn, cần được tập trung đột phá, mở đường cho sự phát triển đất nước.

Theo hướng đi này, phải đổi mới tư duy làm luật theo hướng không chỉ để quản lý mà phải kiến tạo cơ chế, môi trường nhằm khuyến khích sự phát triển, sáng tạo, giải phóng sức sản xuất, khơi dậy mọi nguồn lực của xã hội. Tập trung nghiên cứu thấu đáo để có cơ sở để xử lý tốt, đồng bộ, hài hòa và hợp lý mối quan hệ lớn “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”; trên cơ sở đó, xây dựng thể chế, chính sách, pháp luật, cơ chế vận hành tổng thể, đồng bộ, thống nhất và khả thi, bảo đảm việc tổ chức, vận hành thông suốt, nhịp nhàng một cách bền vững, hiệu quả của các thiết chế quan trọng trong hệ thống chính trị, trong xã hội, tạo sức mạnh tổng hợp thúc đẩy sự phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Tiếp tục đổi mới và phát huy ba trụ cột phát triển: Một nhà nước pháp quyền hiện đại được đổi mới cả chất và lượng, một nền kinh tế thị trường phát triển đầy đủ và một xã hội dân chủ phát triển ở trình độ cao, trong đó, thượng tôn Hiến pháp và pháp luật là nguyên tắc chủ đạo, chi phối các tương tác trong xã hội và mối quan hệ giữa ba trụ cột này.

Song song đó, cần đổi mới cơ chế pháp lý theo hướng bảo đảm tiếng nói của người dân, của xã hội ngày càng mạnh mẽ, ngày càng có trọng lượng trong công việc của Nhà nước. Muốn vậy, cần phát huy vai trò của các tổ chức chính trị xã hội với tư cách là đối tác quan trọng của Nhà nước trong việc thực hiện các mục tiêu đề ra. Nhà nước cần tạo khung pháp lý đầy đủ cho người dân thực hiện các quyền cơ bản, đồng thời, quy định rõ trách nhiệm đối với các cơ quan nhà nước trong việc bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân, tạo điều kiện để công dân tương tác hiệu quả với Nhà nước.

Các ý kiến tại hội thảo cũng thống nhất rằng, quá trình đổi mới tư duy xây dựng và thi hành pháp luật cần gắn công tác xây dựng pháp luật với công tác tổ chức thi hành pháp luật.

Theo đó, những yếu tố bảo đảm thi hành pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật phải được đặt ra, cân nhắc kỹ lưỡng trong quá trình soạn thảo pháp luật; tính khả thi của pháp luật phải được đánh giá nghiêm túc trong tất cả các giai đoạn của xây dựng pháp luật; tăng cường khảo sát thực tiễn, đảm bảo sự tham gia rộng rãi và thực chất của nhân dân trong xây dựng pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh cho hay, trong xây dựng pháp luật, việc xây dựng chính sách rất quan trọng. Nhưng hiện nay, việc xây dựng đánh giá tác động chính sách chưa tốt, có hồ sơ mang tính hình thức, kinh phí hạn chế, phân bổ chưa kịp thời. Vì vậy, nên cân nhắc lập Quỹ xây dựng chính sách với cơ chế công khai, minh bạch...

Về xây dựng pháp luật, phải tiếp cận thực tế và thực tiễn, bảo đảm phù hợp với điều kiện thực tế của đất nước, giải đáp vướng mắc của cuộc sống và tìm ra con đường phát triển từ thực tiễn.

Kết luận hội thảo, đồng chí Phan Đình Trạc, Trưởng ban Nội chính Trung ương đánh giá, các ý kiến tham luận là nguồn tư liệu tham khảo quý cho việc xây dựng, hoàn thiện các chủ trương, định hướng của Đảng liên quan đến xây dựng, thi hành pháp luật trong Dự thảo các Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV và trước mắt là xây dựng văn bản chỉ đạo mang tầm chiến lược của Bộ Chính trị về “Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới” trong thời gian tới.

Đồng chí Phan Đình Trạc đề nghị Bộ Tư pháp tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh tiếp thu đầy đủ các ý kiến tâm huyết, trí tuệ của các vị đại biểu, chuyên gia, nhà khoa học, sớm hoàn thiện và gửi kết quả hội thảo đến các cơ quan có thẩm quyền tham khảo trong công tác tham mưu, hoạch định đường lối, chính sách của Đảng, xây dựng và thực thi pháp luật.

Các cơ quan của Quốc hội, các ban, bộ, ngành tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Bộ Tư pháp trong công tác xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật, đồng thời, tăng cường giám sát công tác tổ chức thi hành Hiến pháp, pháp luật.