Sắp xếp bộ máy nhà nước: Tăng hiệu quả, kiểm soát quyền lực chặt chẽ hơn

Xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh khi sắp xếp

Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh cho biết, việc ban hành Nghị quyết nhằm tạo cơ sở pháp lý thực hiện việc sắp xếp tổ chức bộ máy của các cơ quan nhà nước ở Trung ương và địa phương. Qua đó xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh khi thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước, tránh khoảng trống pháp luật, bảo đảm hoạt động bình thường, liên tục, thông suốt của bộ máy nhà nước và toàn xã hội. Đồng thời, không làm gián đoạn việc thực hiện điều ước quốc tế, thỏa thuận quốc tế; bảo đảm quyền con người, quyền công dân theo quy định của pháp luật.

Nghị quyết được bố cục gồm 15 điều, với các nội dung cơ bản. Trong đó, Điều 1 xác định cụ thể phạm vi điều chỉnh bao gồm: Nguyên tắc xử lý; việc thay đổi tên gọi của cơ quan, tổ chức, đơn vị, chức danh có thẩm quyền; việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, chức danh có thẩm quyền theo quy định của pháp luật, của điều ước quốc tế, thỏa thuận quốc tế và việc xử lý một số vấn đề khác khi thực hiện sắp xếp.

Nghị quyết áp dụng trong các trường hợp thành lập, tổ chức lại (bao gồm việc sắp xếp, kiện toàn lại tổ chức các cơ quan dưới các hình thức chia, tách, sáp nhập, hợp nhất, chuyển đổi hoặc điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn), thay đổi tên gọi, thay đổi mô hình, cơ cấu tổ chức, giải thể cơ quan để thực hiện chủ trương của Đảng về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.

Điều 2 quy định nguyên tắc chung trong việc xử lý một số vấn đề liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước. Từ Điều 3 đến Điều 12 quy định về nguyên tắc cụ thể để xử lý một số vấn đề liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước.

Về tên gọi và việc sử dụng con dấu của cơ quan, chức danh có thẩm quyền (Điều 3), quy định nguyên tắc chuyển đổi tên gọi của cơ quan, chức danh có thẩm quyền theo tên gọi của cơ quan, chức danh tiếp nhận chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn đó; đồng thời quy định cơ quan, chức danh có thẩm quyền có thay đổi sau khi sắp xếp tổ chức bộ máy được sử dụng con dấu, thực hiện thủ tục đăng ký mẫu con dấu, thu hồi con dấu theo quy định của pháp luật.

Về thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, người có thẩm quyền (Điều 4), quy định khi sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, người có thẩm quyền được thực hiện theo nguyên tắc chuyển giao cho cơ quan, người có thẩm quyền tiếp nhận chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn đó tiếp tục thực hiện.

Nghị quyết này sẽ có hiệu lực thi hành từ ngày 1-3-2025 và được thực hiện đến hết ngày 28-2-2027. Trường hợp cần kéo dài thời hạn áp dụng, Chính phủ báo cáo Quốc hội xem xét, quyết định tại kỳ họp thứ hai, Quốc hội hóa XVI (tháng 10-2026).

Tăng cường kiểm soát quyền lực và tránh lạm dụng

Trình bày báo cáo thẩm tra dự thảo Nghị quyết, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, Ủy ban Pháp luật tán thành sự cần thiết ban hành và đánh giá cao sáng kiến của Chính phủ trong việc xây dựng, trình Quốc hội ban hành Nghị quyết quy định về xử lý một số vấn đề liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước.

Hồ sơ dự thảo Nghị quyết đã bảo đảm đầy đủ theo quy định của pháp luật; dự thảo Nghị quyết đã được tiếp thu, hoàn thiện một bước theo ý kiến Kết luận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và ý kiến thẩm tra sơ bộ của Thường trực Ủy ban Pháp luật, đủ điều kiện trình Quốc hội xem xét, quyết định.

Về thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính (Điều 8), Ủy ban Pháp luật đề nghị Chính phủ quan tâm chỉ đạo các cơ quan có liên quan chủ động theo dõi, kiểm tra, kịp thời bổ sung nội dung hướng dẫn về thủ tục đề nghị, phạm vi trách nhiệm của các cơ quan, cá nhân đề nghị và người có thẩm quyền ra quyết định xử phạt trong việc tiếp nhận, xử lý và xử phạt vi phạm hành chính tại khoản 2 Điều 8 nếu cần thiết để bảo đảm rõ ràng, thuận tiện trong quá trình thực hiện, hạn chế việc né tránh, đùn đẩy trách nhiệm, làm ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý nhà nước.

Về việc xử lý đối với văn bản, giấy tờ đã được ban hành trước khi thực hiện sắp xếp (Điều 10), Ủy ban Pháp luật tán thành với các quy định như thể hiện tại Điều 10. Tuy nhiên, đề nghị tiếp tục rà soát các vấn đề có thể phát sinh sau khi sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước liên quan đến việc xử lý đối với văn bản quy phạm pháp luật, văn bản hành chính.

Đặc biệt là thẩm quyền sửa đổi, bổ sung văn bản quy phạm pháp luật đã được cơ quan, người có thẩm quyền thuộc đối tượng thực hiện sắp xếp ban hành trước đó để bảo đảm thuận lợi, hiệu quả, tránh lãng phí thời gian, công sức trong quá trình triển khai thực hiện.

Về trách nhiệm công khai thông tin (Điều 12), ông Hoàng Thanh Tùng cho rằng, để người dân, doanh nghiệp và các đối tượng khác có liên quan có thể tiếp cận, tra cứu các nội dung về sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước một cách thuận lợi, dễ dàng, đề nghị quy định rõ bên cạnh việc công khai trên cổng thông tin điện tử, trang thông tin điện tử của cơ quan tiếp nhận chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn thì các nội dung liên quan đến trách nhiệm giải quyết, xử lý của các cơ quan thuộc chính quyền địa phương cần được công khai một cách tập trung tại cổng thông tin điện tử của UBND cấp tỉnh, UBND cấp huyện.

Đồng thời, bổ sung quy định về trách nhiệm hướng dẫn cách thức liên thông, cung cấp, chia sẻ thông tin giữa các cơ quan để bảo đảm thực hiện yêu cầu công khai thông tin nói trên.

Về giải quyết các vấn đề phát sinh khi sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước (Điều 13), Ủy ban Pháp luật tán thành sự cần thiết giao Chính phủ, Chánh án Tòa án nhân dân Tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao xem xét, ban hành văn bản, giải quyết các vấn đề phát sinh sau sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước thuộc thẩm quyền của Quốc hội để tăng tính chủ động, linh hoạt của các cơ quan trong việc kịp thời xử lý các vấn đề, tình huống phát sinh sau khi sắp xếp mà chưa được điều chỉnh trong Nghị quyết.

Có ý kiến đề nghị xác định rõ thẩm quyền này chỉ áp dụng đối với các vấn đề phát sinh khi sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước thuộc thẩm quyền của Quốc hội mà chưa được quy định, dự liệu tại Nghị quyết này hoặc đã được quy định tại Nghị quyết này nhưng không còn phù hợp với thực tiễn sau khi sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước.

Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng, do đây là nội dung thuộc thẩm quyền của Quốc hội nên cần ban hành văn bản quy phạm pháp luật, có thể theo trình tự, thủ tục rút gọn, để thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn này nhằm bảo đảm yêu cầu về tính minh bạch, kiểm soát quyền lực và tránh lạm dụng.