Nền tảng để vững bước trên chặng đường mới

Theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, sự nghiệp giáo dục nước nhà phải quyết liệt đổi mới căn bản và toàn diện hơn nữa để giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến của khu vực châu Á vào năm 2030 và đạt trình độ tiên tiến của thế giới vào năm 2045. Để đạt mục tiêu đó, bên cạnh những cơ hội, giáo dục Việt Nam cũng đối mặt với nhiều thách thức. Với niềm tin về truyền thống văn hóa, lịch sử và sự chung sức, trách nhiệm của hệ thống chính trị, sự quyết tâm của ngành Giáo dục, mục tiêu ấy đang dần trở thành hiện thực.

Minh triết về một nền giáo dục: Ai cũng được học hành

Gắn bó với giáo dục nhiều năm, đồng thời là người sáng lập Trường Trung học phổ thông Đinh Tiên Hoàng (quận Ba Đình) - mô hình giáo dục nhân văn, sẵn sàng tiếp nhận tất cả học sinh “có cá tính” trong gần 40 năm qua, TS.NGƯT Nguyễn Tùng Lâm, Phó Chủ tịch Hội Khoa học tâm lý giáo dục Việt Nam chia sẻ, công cuộc đổi mới giáo dục hiện nay có mục đích cao cả, vận dụng và hiện thực hóa mong ước của Bác Hồ là “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”. Trong bức thư gửi học sinh nhân ngày khai giảng tháng 9-1945, Bác căn dặn: “Ngày nay, các em được may mắn hơn cha anh là được tiếp thu một nền giáo dục của một nước độc lập. Một nền giáo dục mới sẽ đào tạo các em nên những người công dân hữu ích cho nước Việt Nam, một nền giáo dục làm phát triển hoàn toàn những năng lực sẵn có của các em”.

Có thể thấy, ngay từ những ngày đầu dựng nước, Bác Hồ đã đưa ra minh triết về một nền giáo dục mới của nước Việt Nam, đó là ngoài việc đào tạo những công dân hữu ích, thì còn bảo đảm ai cũng được học hành. Theo TS Nguyễn Tùng Lâm, để làm được điều đó không thể ngày một ngày hai mà cần có quá trình, có những điều kiện nhất định. Khát vọng xây dựng nền giáo dục Việt Nam nhân văn và thực tiễn ấy đã được khẳng định qua nhiều giai đoạn với sự quyết tâm, kiên trì.

Trên cương vị Bộ trưởng Giáo dục đầu tiên của Việt Nam, cũng là thủ lĩnh ngành Giáo dục lâu nhất, GS.TS Nguyễn Văn Huyên đã nỗ lực xây dựng nền quốc học nhân dân, xây dựng một hệ thống giáo dục hoàn chỉnh từ mẫu giáo, phổ thông đến đại học. Những câu chuyện về GS Nguyễn Văn Huyên trong tư liệu ngành cho thấy đóng góp to lớn của ông đối với sự nghiệp giáo dục, trong đó có việc chủ trì tổ chức cuộc cải cách giáo dục lần thứ nhất (năm 1950) và cuộc cải cách giáo dục lần thứ hai (năm 1956). Hai cuộc cải cách giáo dục này đã tạo ra mô hình giáo dục mới, gắn kết giáo dục với nhiệm vụ chính trị của đất nước, với thực tiễn cuộc sống, tạo nền móng vững chắc cho sự phát triển của nền giáo dục xã hội chủ nghĩa sau này. Trong gần 30 năm trên cương vị Bộ trưởng, GS Nguyễn Văn Huyên rất coi trọng nhiệm vụ phổ cập giáo dục, cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và đặc biệt là đẩy mạnh phong trào thi đua “Hai tốt” trong toàn ngành. Trong cuốn “Di sản Giáo dục Việt”, GS Nguyễn Xuân Thịnh nhận định: “Nguyễn Văn Huyên không chỉ là một Bộ trưởng, ông là một kiến trúc sư của nền giáo dục Việt Nam hiện đại”. Dưới sự lãnh đạo của Bộ trưởng Nguyễn Văn Huyên, nền giáo dục Việt Nam đã có bước chuyển mình mạnh mẽ từ mầm non, phổ thông đến đại học. Ông đặt ra mục tiêu xóa mù chữ, phổ cập giáo dục tiểu học, đồng thời chú trọng phát triển giáo dục trung học và đại học. Ông cũng là người đề xướng việc đưa giáo dục lịch sử, văn hóa dân tộc vào chương trình giáo dục nhằm khơi dậy lòng tự hào dân tộc và tinh thần yêu nước trong thế hệ trẻ. Quan điểm giáo dục xuyên suốt trong gần 3 thập kỷ của người thủ lĩnh ngành Giáo dục khi ấy, đến nay vẫn còn nguyên giá trị và ngày càng được củng cố với ý nghĩa vừa khoa học, vừa phù hợp thực tiễn và nhân văn, đó là “Giáo dục không chỉ là truyền đạt kiến thức, mà còn là bồi dưỡng nhân cách” và việc đầu tư cho giáo dục luôn được coi trọng với niềm tin, đó chính là đầu tư cho tương lai của đất nước.

Nỗ lực trên hành trình đổi mới

Trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử, đến nay, quan điểm giáo dục toàn diện, bảo đảm ai cũng được học hành ngày càng được cụ thể hóa bằng những chủ trương, chính sách phù hợp, hiệu quả. Với quan điểm giáo dục mầm non là bậc học nền tảng, tạo tiền đề để học sinh có kiến thức, kỹ năng học tập tốt một cách bền vững ở các cấp học sau, năm 2010, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ em 5 tuổi giai đoạn 2010 - 2025. Việc phổ cập giáo dục, xóa mù chữ được đưa vào Nghị quyết đại hội Đảng toàn quốc nhiều nhiệm kỳ. Năm 2000, 63/63 tỉnh, thành phố đã đạt chuẩn quốc gia về phổ cập giáo dục tiểu học và xóa mù chữ. Trên cơ sở phát huy kết quả này, Ban Chấp hành Trung ương ban hành Chỉ thị số 61-CT/TW ngày 28-12-2000 về việc thực hiện phổ cập giáo dục trung học cơ sở.

Kiên trì quan điểm đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho tương lai của đất nước, trong mọi hoàn cảnh, kể cả trong lúc đất nước còn nhiều khó khăn, ngân sách dành cho giáo dục luôn được ưu tiên. Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương ngày 4-11-2013 “Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” tiếp tục khẳng định quan điểm chỉ đạo: Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân; đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Nghị quyết số 29-NQ/TW cũng khẳng định: “Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội”. Sự quyết tâm, nỗ lực kiên trì quan điểm, chủ trương về giáo dục từ ngày đầu thành lập nước đến nay đã đem lại thành quả tự hào.

Về thành quả sau 10 năm thực hiện đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn nhận định: Đất nước ta vừa mới thoát nghèo và đang trên đường phấn đấu trở thành nước phát triển có thu nhập trung bình cao. Nhưng về giáo dục và đào tạo, Việt Nam đã đạt được những kết quả lớn, trong đó có một vài chỉ số mà không phải nước phát triển nào cũng đạt được. Chẳng hạn, tỉ lệ người biết chữ trên 16 tuổi đạt hơn 97%; cả nước đã hoàn thành phổ cập giáo dục cho trẻ 5 tuổi, phổ cập giáo dục tiểu học và trung học cơ sở; giáo dục phổ thông đứng thứ 53 trên thế giới. Nhiều năm liền, Việt Nam thuộc tốp 10 các quốc gia có thành tích thi Olympic quốc tế dành cho học sinh phổ thông cao nhất, có những môn thi vào nhóm 3 hoặc 5 nước có thành tích tốt nhất. Cả nước có gần 7 triệu người đã tốt nghiệp đại học, 24 triệu người đang đi học ở các bậc học, trình độ khác nhau. Đặc biệt, giáo dục phổ thông đã thay đổi mạnh mẽ, chuyển hướng tích cực từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực, kỹ năng của người học...

Mới đây nhất, Kết luận số 91-KL/TW ngày 12-8-2024 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW một lần nữa khẳng định kết quả đạt được về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đồng thời cũng chỉ ra những tồn tại cần khắc phục để đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, đưa giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến của khu vực châu Á vào năm 2030 và đạt trình độ tiên tiến của thế giới vào năm 2045.

Nhìn lại hành trình đã qua, có thể thấy, càng khó khăn, áp lực thì tinh thần Việt trong ngành Giáo dục càng thể hiện rõ với quyết tâm, nỗ lực cao hơn. Những kết quả đạt được cùng các quyết sách đúng đắn, kịp thời của Đảng, Nhà nước là nền tảng để giáo dục và đào tạo tiếp tục vững bước ở chặng đường mới, góp phần nâng chất lượng đào tạo nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp phát triển đất nước ở kỷ nguyên vươn mình.