Tinh thần Việt Nam trong kỷ nguyên mới

Những ngày kỷ niệm lớn trong năm 2025 cùng thời điểm 40 năm đất nước đổi mới và đang trên ngưỡng cửa bước vào Kỷ nguyên vươn mình làm bừng nở trong ta niềm tự hào to lớn cũng như sự thôi thúc mạnh mẽ về Tinh thần Việt Nam, yếu tố quyết định nhất làm nên sức mạnh vô song của dân tộc ta trong suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước.

Câu hỏi Việt Nam - chân lý Việt Nam

Trong cuộc đời công tác của mình, tôi đã có dịp gặp gỡ, bàn luận với nhiều nhà văn, nhà báo, nhà nghiên cứu, chính khách nước ngoài về điều mà họ gọi là “Câu hỏi Việt Nam”. Mỗi người một cách đề cập, nhưng tựu trung họ đều muốn được cùng lý giải vì sao Việt Nam có thể "vượt cạn" lạ kỳ cả trong chiến tranh và thời bình, nhất là khi đối mặt với tình thế hiểm nghèo nhất để có thể tồn tại, phát triển như ngày nay.

Bí quyết lớn nhất là gì? Đó chính là Tinh thần Việt Nam!

Tinh thần Việt Nam ngời sáng trước hết bằng lòng yêu nước, tự lực tự cường “đem sức ta mà giải phóng cho ta”, không chịu khuất phục trước bất cứ thế lực xâm lược nào, được hun đúc trong chân lý ”Không có gì quý hơn độc lập, tự do”.

Nhiều học giả cho rằng, Việt Nam là một hiện tượng kỳ thú đặc biệt của lịch sử thế giới. Đây là nơi từng hội tụ những mâu thuẫn lớn của thời đại, nơi diễn ra những cuộc chiến khốc liệt rất khác lạ giữa những đối thủ rất không cân sức. Vào lúc Việt Nam bắt đầu cuộc đụng đầu lịch sử với những kẻ xâm lược mạnh hơn gấp nhiều lần, không mấy ai dám tin là Việt Nam sẽ thắng. Đến khi Việt Nam thắng, người ta lại khó giải đáp được theo lôgic thông thường câu hỏi lớn: Vì sao những kẻ xâm lược hùng mạnh đó lại thua ở Việt Nam? Nhiều nhà nghiên cứu quốc tế coi đó là những cuộc “vượt cạn” trong chiến tranh đặc sắc bậc nhất của một dân tộc ẩn chứa trong mình sức mạnh lạ kỳ.

Trên dải đất hình chữ S có 54 dân tộc sinh sống với sự đa dạng về tôn giáo, tín ngưỡng, bản sắc văn hóa, nhưng không có mâu thuẫn, xung khắc tôn giáo và dân tộc mà luôn chung sống trong tinh thần hòa hợp, đại đoàn kết dân tộc bền vững. Ở mỗi thời điểm lịch sử phải đối mặt với thử thách hiểm nghèo, sống còn thì tinh thần yêu nước và đại đoàn kết toàn dân tộc càng được củng cố, nêu cao, trở thành sức mạnh vô song, lập nên những kỳ tích, chiến công hiển hách.

Những thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử trong 40 năm đổi mới tạo nên một bệ phóng đáng tin cậy để đất nước ta bước vào kỷ nguyên mới. Bệ phóng đó không chỉ được xây đắp bằng giá trị vật chất, mà còn bằng nguồn năng lượng tinh thần mạnh mẽ, bằng tư thế, vị thế quốc tế chưa từng có. Đó còn là niềm hứng khởi đang lan tỏa trong các tầng lớp nhân dân trước những xác quyết mạnh mẽ mang tính đột phá của Đảng và Nhà nước ta nhằm loại bỏ lực cản, khơi thông những điểm nghẽn để đất nước tiến nhanh hơn, vững chắc hơn.

Trong “kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”, lòng yêu nước, tinh thần đại đoàn kết, trí tuệ và bản lĩnh Việt Nam cần được tập trung cao độ để đạt mục tiêu là nước phát triển, thu nhập cao ở cột mốc lịch sử 100 năm thành lập nước vào năm 2045. Hai mươi năm không phải là một thời gian quá dài để đạt mục tiêu vĩ đại đó. Vì vậy, bản lĩnh, trí tuệ của toàn dân tộc, tâm sức của mọi con dân đất Việt từ mọi phương trời (hơn 100 triệu người trong nước và trên 5,3 triệu người ở nước ngoài) cần được hội kết và tỏa sáng ở một cấp độ mới cao hơn để hiện thực hóa bằng được khát vọng hùng cường, phồn vinh, hạnh phúc.

Khả năng thích nghi, ứng phó đầy bản lĩnh

Sau chiến tranh lạnh Đông - Tây, thế cuộc một lần nữa đặt Việt Nam vào một trong những trung tâm nhạy cảm nhất của đời sống quốc tế. Khi hệ thống XHCN ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ trong một cú sốc lịch sử "vô tiền khoáng hậu", không ít người đã tiên đoán rằng chế độ cộng sản ở đất nước vừa bị chiến tranh tàn phá nặng nề, lại bị bao vây cấm vận này sẽ không trụ lại được lâu, ngày “đắm thuyền” không còn xa. Nhưng khả năng thích ứng để vượt qua tình thế nan giải lại là một tố chất đặc biệt của Việt Nam. Mới hay, ẩn số của phương trình thời đại lại nằm ngay ở nội lực Việt Nam, tinh thần Việt Nam! Trong cú sốc thời cuộc, chúng ta không những không sụp đổ mà còn tạo dựng được thế và lực mới.

Nằm ở vùng xung yếu và vô cùng nhạy cảm của cuộc đua tranh quyền lực toàn cầu, Việt Nam phải luôn tìm cách xử lý phù hợp nhất các mối quan hệ quốc tế, các tầng lợi ích đan xen. Từ trong chiến tranh ngày trước cho đến thời bình hôm nay, việc giải bài toán chiến lược đối ngoại quan trọng bậc nhất - quan hệ Việt - Trung và quan hệ Việt - Mỹ, luôn thử thách bản lĩnh, trí tuệ và sự năng cảm của người Việt Nam ta.

Nhìn ra toàn cầu, có thể thấy không ít nước có hoàn cảnh tương tự đã bị cuốn vào vòng xoáy của cuộc đua tranh quyền lực giữa các nước lớn, trở thành công cụ, con bài chiến lược, thậm chí là chiến trường đẫm máu của dạng “chiến tranh ủy nhiệm”. Mất quyền tự chủ, thở bằng bình ô xy của người khác, đánh mất mình là bài học đắt giá nhất trong mối bang giao quốc tế. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, Việt Nam đã tìm ra phép “cân bằng động” trong quan hệ với các nước lớn để hóa giải bão tố, sóng ngầm từ cạnh tranh chiến lược giữa họ.

Trước sự giằng kéo phức tạp và nhạy cảm của tam giác chiến lược Mỹ - Trung - Nga, các sự kiện đối ngoại lớn của Việt Nam trong hai năm 2023 và 2024 đã trở thành phép thử ở cường độ rất cao chính sách đối ngoại độc lập, tự chủ của Việt Nam. Trong lúc Mỹ và Nga gần như đối đầu trực tiếp trong cuộc chiến ở Ukraine, trong bối cảnh Mỹ và Trung Quốc đang coi nhau là đối thủ trong cuộc cạnh tranh chiến lược căng thẳng, thì Việt Nam đã đón nguyên thủ ba cường quốc hàng đầu thế giới là Tổng thống Mỹ Joe Biden (9-2023) và Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình (12-2023) và Tổng thống Nga V. Putin (6-2024).

Đó chính là tư thế chiến lược, vị thế chiến lược của Việt Nam trong “kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”. Từ nay, Việt Nam có quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, đầy đủ với cả ba cường quốc Trung Quốc, Nga và Mỹ. Có thể thấy rõ, mặc dù theo đuổi mục tiêu chiến lược khác nhau, thậm chí xung đột nhau, nhưng các nước lớn đều tôn trọng chính sách đối ngoại độc lập, tự chủ của Việt Nam.

Tinh thần hòa hiếu, vượt qua hận thù

“Lấy đại nghĩa để thắng hung tàn”, hòa hiếu là một truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam, càng được tỏa sáng trong kỷ nguyên mới. Với chính sách “gác lại quá khứ, mở ra tương lai”, Việt Nam đã thiết lập quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với tất cả các nước lớn trước đây đã đưa quân xâm lược Việt Nam. Đó là điều không dễ thấy trong lịch sử bang giao quốc tế. Tinh thần nhân văn Việt Nam đã trở thành một luồng ánh sáng đẹp có sức cảm hóa và thuyết phục trong xây dựng bang giao quốc tế. Cách đây 20 năm, Hà Nội được UNESCO vinh danh là Thành phố Vì hòa bình. Ánh sáng hòa bình đã lan đi khắp thế giới sau cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ - Triều năm 2019 tại Hà Nội, thêm một lần nữa làm rạng tỏa tinh thần hòa hiếu, sức thuyết phục từ chính sách đối ngoại tự chủ, cân bằng, ôn hòa của dân tộc Việt Nam.

Từ một nước bị bao vây, cấm vận, đến nay, chúng ta đã thiết lập quan hệ ngoại giao với 194 nước, trong đó có 9 nước đối tác chiến lược toàn diện, 11 nước đối tác chiến lược và 12 nước đối tác toàn diện. Từ chỗ thường xuyên thiếu đói, long đong chạy ăn, Việt Nam trở thành nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới. Tăng trưởng kinh tế năm 2024 đạt 7,09%, GDP bình quân đầu người đạt 4.700 USD. Quy mô nền kinh tế đạt 476,3 tỷ USD, đứng thứ 5 trong ASEAN, đứng thứ 34 trên thế giới. Kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2024 đạt mức kỷ lục gần 800 tỷ USD, trong đó xuất khẩu hơn 400 tỷ USD, xuất siêu gần 25 tỷ USD. Nước ta thuộc nhóm 15 nước đang phát triển thu hút FDI lớn nhất thế giới, năm 2024 đạt 40 tỷ USD. Giá trị thương hiệu Việt Nam đạt 507 tỷ USD, xếp thứ 32/193 quốc gia.

Vượt lên chính mình - quyết tháo gỡ các điểm nghẽn

Chúng ta biết đất nước mình vừa rất giàu tiềm năng, đồng thời lại vẫn đang thiếu nhiều điều cốt yếu. Đó là những "nút thắt cổ chai" trong tiến trình phát triển. Nước ta vẫn đứng trước nguy cơ sa vào “bẫy thu nhập trung bình”.

Toàn hệ thống của chúng ta phải được nâng lên một trình độ mới, phải đột phá mạnh mẽ vào ba điểm nghẽn lớn: Thể chế, hạ tầng, nguồn nhân lực. Cần phải phá tung điểm nghẽn về thể chế - “điểm nghẽn của mọi điểm nghẽn”. Đầu năm 2025, qua rà soát sơ bộ bước đầu, có tới 184 luật, 200 nghị định liên quan cần sửa đổi, chưa kể các quyết định của Thủ tướng, nghị quyết, nghị định của Chính phủ. Phải hoàn thiện pháp luật theo hướng khơi thông mọi nguồn lực, mở rộng không gian đổi mới sáng tạo để “người dân được làm những điều luật pháp không cấm”. Phải chấm dứt quan điểm “không quản được thì cấm”. Cần đột phá tư duy để thực sự chuyển từ một nền hành chính quản lý sang nền hành chính kiến tạo và phục vụ. Một bộ máy nhiều tầng nhiều nấc trung gian, chồng chéo với biết bao quy trình thủ tục rườm rà, phức tạp sẽ che lấp ánh sáng của sự minh bạch, nơi sẽ là mảnh đất tốt cho những tính toán vụ lợi và tệ trốn tránh trách nhiệm.

Vấn đề “nóng” nhất trong xã hội ta vào thời điểm này chính là tinh gọn bộ máy toàn hệ thống chính trị. Điểm khác biệt để việc tinh gọn bộ máy lần này được coi là cuộc cách mạng trước hết ở tinh thần quyết liệt, thể hiện ở cách làm trực diện, trực tiếp, cụ thể với định danh, định lượng, mốc thời gian được xác định rõ ràng với một tinh thần khẩn trương chưa từng thấy. Không có bước thử nghiệm mà thực sự làm ngay, làm trước hết từ Trung ương Đảng, Chính phủ, Quốc hội rồi đến các địa phương, các ngành, các cấp trong toàn hệ thống. Không khí sôi động đã bắt đầu ngay từ cuối năm 2024 và càng khẩn trương hơn trong những ngày đầu năm 2025 theo tinh thần “vừa chạy, vừa xếp hàng” nhằm hoàn tất việc tinh gọn trước khi đại hội Đảng các cấp tiến hành để đến đầu năm 2026, Đại hội Đảng XIV chính thức tuyên bố bắt đầu “kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”. Nhưng “vừa chạy, vừa xếp hàng” vẫn phải trật tự và nền nếp. Muốn vậy, cần một cấp độ khoa học tổ chức cao hơn hẳn mức thông thường. Quyết liệt nhưng không cực đoan, duy ý chí. Khẩn trương nhưng vẫn phải thỏa đáng, thấu đáo và thấu cảm. Giảm đầu mối, bớt nhân sự nhưng không để trống trận địa, bỏ sót chức năng, nhiệm vụ. Hết sức tránh tình trạng người giỏi rời đi, người kém ở lại trong bộ máy công quyền.

Tinh gọn để bộ máy nhẹ hơn, linh hoạt hơn, có sức bật xa hơn. Bộ máy chỉ vận hành hiệu năng, hiệu quả khi quyền lực được trao cho người đủ độ tin cậy cả về năng lực và phẩm hạnh. Tinh gọn bộ máy là chuyện đại sự liên quan đến con người. Vì thế, quyết liệt nhưng phải nhân văn! Phải làm đúng phương châm “con người là trung tâm”, không ai bị bỏ rơi. Không thể vì tinh gọn mà xáo trộn nhân tâm, bất an tâm lý xã hội!

Tinh gọn bộ máy chính là khả năng tự nhìn nhận được những hạn chế, những điểm yếu, thể hiện bản lĩnh vượt qua chính mình của người Việt Nam, quyết từ bỏ lề thói cũ để thắng nghèo nàn, lạc hậu. Đây không chỉ là thay đổi cách thức vận hành, cải cách quy trình của bộ máy công quyền mà nhìn xa hơn còn góp phần định hình tư duy phát triển của dân tộc và tương lai của đất nước.

Tinh thần Việt Nam đang trở thành một động lực vĩ đại trong kỷ nguyên phát triển mới. Một sinh khí mới mẻ đang lan tỏa trên mọi miền đất nước. Đã cảm nhận rõ một nguồn năng lượng lớn từ các quyết sách chiến lược, từ việc phê chuẩn, chỉ đạo, điều hành, thiết kế thi công những công trình trọng điểm quốc gia. Đó là việc Quốc hội đã quyết định chủ trương xây dựng đường sắt cao tốc Bắc - Nam dài 1.541km, tốc độ 350km/h với tổng số vốn đầu tư 67,34 tỷ USD hoàn thành trước năm 2035; dự án xây dựng Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận... Việc dành tới 312 tỷ USD đến năm 2050 để xây dựng hệ thống đường sắt hiện đại bao gồm đường sắt cao tốc Bắc - Nam và hệ thống đường sắt đô thị ở Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh... cho thấy rõ quyết tâm tháo bỏ điểm nghẽn về hạ tầng. Dưới sự chỉ đạo trực tiếp, sát sao của Thủ tướng Chính phủ, mục tiêu 3.000km đường cao tốc năm 2025 và mục tiêu 5.000km đường cao tốc năm 2030 sẽ về đích. Công trình xây dựng sân bay Long Thành - dự án cảng hàng không lớn nhất từ trước đến nay với công suất 100 triệu hành khách/năm đang nỗ lực để hoàn thành trước ngày 31-12-2025. “Chiến dịch thần tốc” xây dựng mạch 3 đường dây 500kV dài 519km đi qua 9 tỉnh chỉ trong 6 tháng được coi như một kỳ tích, là một minh chứng sinh động cho tinh thần vào cuộc mới.

Trên ngưỡng cửa của kỷ nguyên mới, những trang đời mới của cả dân tộc cũng như của mỗi con dân đất Việt đang mở ra. Thế nước đang lên! Thế Việt Nam là thế của một quốc gia nằm ở điểm hội tụ của những nền văn minh lớn, của những luồng giao lưu quan trọng, của những mối quan hệ quốc tế phức tạp và nhạy cảm nhất. Vận hội là đây, thử thách cũng là đây! Trong thế đó, ẩn chứa những nguồn lực sung mãn, mà nguồn lực quý báu nhất, quyết định nhất là con người Việt Nam cần cù, thông minh, quả cảm, năng động, giàu lòng nhân ái...

Một trong những mấu chốt quan trọng bậc nhất là Việt Nam phải xây dựng và vận hành được một thể chế quản trị quốc gia hữu hiệu hơn nữa với những cơ chế có thể giải phóng sức lao động, sáng tạo sung mãn của người Việt Nam.