Người gìn giữ nghệ thuật hoa chẻ cánh truyền thống Hà Nội

Với chị, mỗi bông hoa đu đủ không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật mà còn là biểu tượng của sự cần mẫn, khéo léo và tình yêu sâu đậm dành cho mảnh đất Hà thành.

Nâng tầm nghệ thuật

Chị Nguyễn Thị Thu sinh ra và lớn lên tại phố Hàng Bạc, nơi những nét đẹp văn hóa xưa cũ vẫn được gìn giữ trong nhiều nếp nhà. Ngay từ nhỏ, chị đã được bà ngoại truyền dạy cách tỉa hoa từ các loại rau củ để trang trí mâm cỗ ngày Tết. Trong số đó, chị đặc biệt ấn tượng với hoa đu đủ chẻ cánh - một nghệ thuật đòi hỏi sự tỉ mỉ, sáng tạo.

“Những năm 1980, hầu như nhà nào ở phố cổ cũng biết tỉa hoa đu đủ chẻ cánh để bày mâm cỗ Tết. Nhưng theo thời gian, nghề này dần mai một. Tôi không muốn một nét đẹp như thế bị lãng quên” - chị Thu chia sẻ. Cũng chính tình yêu với văn hóa Hà Nội đã thúc giục chị học hỏi, tìm tòi thêm nhiều kỹ thuật mới để biến những bông hoa giản dị ấy thành những tác phẩm nghệ thuật độc đáo.

Nghệ thuật tỉa hoa đu đủ chẻ cánh thoạt nhìn có vẻ đơn giản, nhưng để làm được một bông hoa hoàn hảo, người tỉa phải có đôi tay khéo léo và óc sáng tạo tinh tế.

Chị Thu cho biết, mỗi bông hoa được tạo thành từ việc chẻ mỏng từng cánh đu đủ, sau đó uốn nắn thành hình dáng hoa. Quan trọng nhất là phải làm sao để cánh hoa mềm mại, tự nhiên và giữ được màu sắc tươi sáng. Đặc biệt, không phải quả đu đủ nào cũng có thể tỉa hoa, chúng phải có độ già vừa đủ để cánh hoa không bị gãy, đồng thời phải giữ được tươi lâu. Chính sự khắt khe trong việc chọn nguyên liệu đã làm nên sự khác biệt trong các tác phẩm của chị.

Không dừng lại ở việc giữ nguyên nét truyền thống, chị Thu đã sáng tạo ra nhiều mẫu hoa mới từ quả đu đủ để phù hợp hơn với thị hiếu hiện đại. Chị kết hợp hoa đu đủ với các loại hoa quả khác để tạo thành những mâm cỗ vừa đẹp mắt, vừa ý nghĩa. Những tác phẩm của chị được nhiều nhà hàng, khách sạn cao cấp tại Hà Nội đặt làm để trang trí trong các sự kiện lớn. “Tôi muốn hoa đu đủ không chỉ là một phần của mâm cỗ truyền thống mà còn trở thành một phần của nghệ thuật trang trí đương đại” - chị Thu tâm sự.

Với chị Thu, mỗi bông hoa đu đủ không chỉ là sản phẩm nghệ thuật mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về tình cảm gia đình. Trong văn hóa Việt, mâm cỗ ngày Tết không chỉ dành để cúng gia tiên mà còn là dịp để các thành viên quây quần, sum vầy bên nhau. Những bông hoa đu đủ được tỉa tỉ mỉ như thay lời chúc cho một năm mới an khang, thịnh vượng. Chị nhớ lại: “Tôi từng gặp một cụ bà gần 90 tuổi, bà xúc động khi nhìn thấy hoa đu đủ trên mâm cỗ. Bà kể rằng, thời trẻ, mẹ bà cũng từng tỉa hoa như thế để bày cỗ ngày Tết. Nhìn những bông hoa ấy, bà như thấy lại cả một trời ký ức”.

Khát vọng vươn xa

Không chỉ dừng lại ở việc sáng tạo, năm 2015, chị Thu quyết định mở lớp dạy tỉa hoa đu đủ ngay tại nhà với mong muốn truyền nghề cho thế hệ trẻ. Nhiều bạn trẻ tại Hà Nội và các tỉnh lân cận đã tìm đến chị để học nghề. Trong số đó, có những người đã thành công mở lớp dạy tỉa hoa hoặc kinh doanh dịch vụ trang trí mâm cỗ.

Chị cũng đang ấp ủ dự án mở một trung tâm dạy nghề tại Hà Nội, kết hợp giữa tỉa hoa truyền thống và trang trí hiện đại để thu hút nhiều người trẻ, đồng thời lên kế hoạch tổ chức các workshop tại các trường học để giới thiệu nghệ thuật này đến với học sinh. Chị hy vọng, thông qua các buổi học, thế hệ trẻ sẽ thêm yêu và trân trọng những giá trị truyền thống.

Ngoài ra, chị Thu còn có ý định xuất bản một cuốn sách hướng dẫn tỉa hoa đu đủ, trong đó chia sẻ chi tiết các bước thực hiện cũng như những câu chuyện văn hóa gắn liền với loại hình nghệ thuật này. Cuốn sách sẽ là “cầu nối” đưa nghệ thuật tỉa hoa đu đủ đến gần hơn với cộng đồng quốc tế. Chị cũng đang hợp tác với một số nghệ nhân nước ngoài để giới thiệu nghệ thuật này tại các hội chợ quốc tế.

Nhà báo, chuyên gia ẩm thực Vũ Thị Tuyết Nhung cho rằng, nghệ thuật tỉa hoa đu đủ là một phần của văn hóa ẩm thực Hà Nội, nhưng sâu xa hơn, nó phản ánh sự khéo léo, tinh tế và tình yêu đối với cái đẹp của người Việt. Những bông hoa đu đủ được “chạm khắc” không chỉ để làm đẹp mâm cỗ mà còn gửi gắm những giá trị tinh thần và truyền thống, nhất là mỗi dịp Tết đến, xuân về.

“Giữa bối cảnh hiện đại, khi nhiều giá trị truyền thống dần mai một, việc bảo tồn và phát triển nghệ thuật tỉa hoa đu đủ có ý nghĩa quan trọng. Nó không chỉ là nghề thủ công mà còn là “cầu nối” giúp thế hệ trẻ hiểu thêm về văn hóa, lịch sử của cha ông. Chúng ta cần ghi nhận công sức của những người như chị Nguyễn Thị Thu, những người đang thầm lặng giữ gìn và phát huy nét đẹp truyền thống này. Đây không chỉ là bảo tồn một nghề mà còn là giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc” - bà Vũ Thị Tuyết Nhung nhấn mạnh.

Theo bà Vũ Thị Tuyết Nhung, nghệ thuật tỉa hoa đu đủ chẻ cánh không chỉ đòi hỏi sự kiên nhẫn, tỉ mỉ mà còn cần một tình yêu sâu sắc với cái đẹp. Đây không đơn thuần là một hình thức trang trí mà còn là cách người Việt bày tỏ lòng tri ân với tổ tiên qua những mâm cỗ ngày lễ, Tết. Nghệ thuật này phản ánh rõ nét văn hóa ứng xử của người Việt, luôn đề cao sự trân trọng và biết ơn quá khứ. Những nét đẹp truyền thống như nghệ thuật tỉa hoa đu đủ cần được bảo tồn không chỉ thông qua các hoạt động cộng đồng mà còn qua hệ thống giáo dục. Việc tổ chức các buổi ngoại khóa tại trường học, nơi học sinh được hướng dẫn và trải nghiệm nghệ thuật độc đáo này, sẽ góp phần khơi dậy tình yêu và niềm tự hào về văn hóa dân tộc trong thế hệ trẻ.

Giữa nhịp sống hiện đại, vẫn có những con người âm thầm gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, như chị Nguyễn Thị Thu. Bằng tình yêu nghề, sự sáng tạo và khát vọng đưa nghệ thuật tỉa hoa đu đủ chẻ cánh vươn xa, chị đã góp phần làm sống lại một nét đẹp văn hóa đặc trưng của Hà Nội. Mỗi bông hoa đu đủ do chị tỉa không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật tinh tế mà còn chứa đựng câu chuyện sâu sắc về tình yêu quê hương, sự gắn kết gia đình và khát vọng bảo tồn, lan tỏa những giá trị truyền thống đến thế hệ mai sau.