Di sản vô giá của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác đối với các thế hệ thầy thuốc

Di sản của ông để lại vẫn còn nguyên giá trị và được các thế hệ thầy thuốc ngành Y tế Việt Nam kế thừa, sử dụng, nhằm góp phần vào công cuộc chăm sóc sức khỏe nhân dân.

“Lương y như từ mẫu” trở thành “kim chỉ nam”

Đại danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (còn có tên là Lê Hữu Huân) sinh năm Giáp Thìn 1724 tại làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương (nay là xã Liêu Xá, huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên). Quê mẹ của ông ở thôn Bàu Thượng, xã Tình Diệm, nay là xã Quang Diệm, huyện Hương Sơn, Hà Tĩnh.

Thuở nhỏ Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác sớm được theo cha học tập ở kinh thành Thăng Long và nổi tiếng là cậu học trò thông minh, toàn diện. Sau một cơn bạo bệnh được thầy thuốc Trần Độc chữa trị và quý mến truyền thụ cho tất cả các kiến thức về y dược, danh y Lê Hữu Trác nhanh chóng hiểu sâu y lý, tìm thấy sự say mê ở sách y học.

Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác là người đầu tiên đưa ra những quan điểm mới về y đức trong lịch sử y học Việt Nam. Y đức cũng là một trong những tư tưởng lớn nhất được thể hiện rõ nét qua các tác phẩm của ông (trong bài Y huấn cách ngôn và các tập Dương án, Âm án, Y lý thâu nhàn, Thượng Kinh ký sự).

Lê Hữu Trác luôn coi nghề y là một nhân thuật - một nghệ thuật của lòng thương người và trách nhiệm đối với bệnh nhân.

Theo ông, một thầy thuốc giỏi không chỉ cần có kiến thức y học sâu rộng mà cần phải có tấm lòng từ bi, biết cảm thông và chia sẻ với nỗi đau của người bệnh. Hơn nữa, người thầy thuốc phải luôn đặt lợi ích của bệnh nhân lên trên hết, phải xem việc cứu người là sứ mệnh cao cả, chứ không phải là một nghề nghiệp chỉ để vụ lợi, kiếm sống.

Tư tưởng này đã góp phần quan trọng xây dựng nên nền tảng y đức của y học Việt Nam. Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên, cuộc đời của Đại danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác là hình ảnh cao đẹp của người thầy thuốc với kiến thức uyên thâm, với tinh thần trách nhiệm cao cả trong nghề nghiệp, lòng nhẫn nại, tận tâm, đức hy sinh và lòng thương yêu người bệnh vô bờ bến. Ông xứng đáng là người đã dựng “ngọn cờ đỏ thắm” trong nền Y học nước nhà, là tấm gương sáng chói về y đức, y đạo, y thuật cho đời sau noi theo.

Trong tác phẩm “Y huấn cách ngôn”, ông đã dành nhiều trang viết để nói về trách nhiệm và đạo đức của người thầy thuốc. Ông nhấn mạnh rằng, người thầy thuốc không chỉ chữa bệnh bằng kiến thức y học mà còn phải đặt cái tâm lên hàng đầu, phải thương yêu bệnh nhân và chăm sóc họ một cách tận tụy, chu đáo, không phân biệt giàu nghèo, sang hèn.

Hải Thượng Lãn Ông cũng đặc biệt nhấn mạnh rằng, người thầy thuốc không được phép chữa bệnh vì danh lợi, mà phải luôn coi việc cứu người là sứ mệnh cao cả.

Tư tưởng “Lương y như từ mẫu” đã trở thành “kim chỉ nam” cho nhiều thế hệ thầy thuốc sau này và vẫn còn nguyên giá trị đối với ngành y học hiện đại. Đây không chỉ là một di sản về y học mà còn là một di sản về đạo đức, nhân cách, góp phần xây dựng một nền y học nhân văn, lấy bệnh nhân làm trung tâm.

Coi trọng chăm sóc sức khoẻ toàn diện

Một trong những đóng góp to lớn khác của Hải Thượng Lãn Ông là sự phát triển của y học dược liệu và việc khai thác tri thức y học từ thiên nhiên. Danh y Lê Hữu Trác rất coi trọng việc sử dụng các loại thảo dược trong điều trị bệnh. Ông đã nghiên cứu sâu rộng về các loại dược liệu có sẵn trong tự nhiên. Ông cho rằng, mỗi loại cây cỏ đều có dược tính và có thể được sử dụng để chữa bệnh nếu biết cách kết hợp và sử dụng đúng cách.

Dựa trên thực tế dược liệu Việt Nam, ông có những sáng tạo độc đáo, tạo nên nhiều bài thuốc quý hiếm, chữa bệnh cứu người thành công. Ông phát hiện 305 vị thuốc nam; sưu tầm, thu thập 2.854 vị thuốc nam hay của các bậc tiền bối, nhất là Nam dược của Thiền sư Tuệ Tĩnh.

Đặc biệt, trong bộ sách “Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh” gồm 28 tập, 66 quyển, bao gồm đủ các lĩnh vực trong y học: Y đức, y lý, y thuật, dược, di dưỡng và được xem là bộ “Bách khoa Toàn thư” về y học. Đây không chỉ là bộ sách quý về y học mà còn được các nhà nghiên cứu đánh giá cao về giá trị văn học bởi cách kể chuyện hấp dẫn của tác giả.

Những nghiên cứu về dược liệu của ông không chỉ có giá trị trong thời điểm đó mà còn tiếp tục được áp dụng trong y học hiện đại. Sự quan tâm của Hải Thượng Lãn Ông đến dược liệu từ thiên nhiên đã đặt nền móng cho sự phát triển của ngành dược liệu Việt Nam. Hiện nay, nhiều bài thuốc từ cây cỏ trong tự nhiên vẫn được sử dụng rộng rãi trong điều trị bệnh.

Phương pháp điều trị của Lê Hữu Trác không chỉ dừng lại ở việc chữa triệu chứng mà còn bao gồm việc chăm sóc toàn diện cho bệnh nhân. Tiến sĩ-bác sĩ Nguyễn Đình Anh, Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ (Bộ Y tế) cho biết, danh y Lê Hữu Trác luôn khuyến khích người bệnh thay đổi lối sống và chế độ ăn uống để giúp cơ thể tự phục hồi từ bên trong.

Điều đó cho thấy, ông đã hiểu rõ rằng sức khỏe không chỉ phụ thuộc vào việc dùng thuốc mà còn ở việc duy trì một lối sống lành mạnh và điều hòa cảm xúc.

Quan điểm này rất gần với khái niệm y học toàn diện ngày nay, trong đó việc chăm sóc sức khỏe không chỉ dừng lại ở việc điều trị bệnh tật mà còn tập trung vào việc cải thiện toàn bộ trạng thái tinh thần và thể chất của bệnh nhân.

Tại Phiên họp lần thứ 42 ngày 21-11-2023 của Đại Hội đồng Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) đã thông qua Nghị quyết phê chuẩn danh sách các “Danh nhân Văn hóa và sự kiện lịch sử niên khóa 2023-2024”, trong đó có hồ sơ kỷ niệm 300 năm ngày sinh của danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác. Đây là sự ghi nhận và đánh giá cao của cộng đồng quốc tế đối với những đóng góp của Đại danh y với xã hội, cộng đồng, nhất là tư tưởng nhân văn “sống vì mọi người” và tinh thần “học tập suốt đời”.