Dành ưu tiên tối đa cho doanh nghiệp trong nước xây dựng đường sắt tốc độ cao

Tránh lệ thuộc vào nhà thầu ngoại

Đại biểu Trần Hoàng Ngân (Đoàn thành phố Hồ Chí Minh) đánh giá cao Chính phủ cũng như các đơn vị liên quan đã nghiên cứu, khảo sát, tổ chức nhiều hội thảo khoa học liên quan đến chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam. Theo đại biểu, đường sắt tốc độ cao được nhiều quốc gia đưa vào sử dụng từ hàng chục năm nay, đem lại thuận tiện cho người dân cũng như khách du lịch, nhà đầu tư quốc tế.

Phân tích sự cần thiết của việc xây dựng đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam, đại biểu Trần Hoàng Ngân cho rằng, đây là phương tiện giao thông tốc độ cao nên yêu cầu về kỹ thuật rất nghiêm ngặt, không vì chi phí hay nguồn thu mà không tập trung cho vấn đề này.

“

“Đây là dự án đầu tư rất lớn với số tiền hơn 67 tỷ USD nên phải huy động vốn trong nước và sử dụng vốn vay ưu đãi nước ngoài, hạn chế sử dụng ODA. Trong đó, chi phí xây lắp khoảng 50% tổng số vốn đầu tư, nên chúng ta cần sử dụng vật liệu trong nước hoặc huy động các doanh nghiệp trong nước có năng lực chuyên môn để tham gia dự án”, đại biểu Trần Hoàng Ngân kiến nghị.

Bày tỏ sự cần thiết của việc xây dựng dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam, đại biểu Hoàng Văn Cường (Đoàn Hà Nội) cho rằng, đây là một dự án đầu tư rất lớn, có tầm quan trọng đối với sự phát triển lâu dài và ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực phát triển của đất nước. Do vậy, cần phải được đánh giá rất kỹ, với góc nhìn đa chiều để lựa chọn được phương án phù hợp nhất.

Theo đại biểu Đoàn Hà Nội, đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam phải đảm nhận chức năng vận tải lưỡng dụng cả hành khách và hàng hóa (không phải chỉ vận tải hàng hóa trong trường hợp cần thiết). Nếu không vận tải hàng hóa thì sẽ không giải quyết được nút thắt về logistics, không đáp ứng được nhu cầu vận tải hàng hóa dọc hành lang kinh tế Bắc - Nam và không liên vận với hệ thống đường sắt quốc tế.

Từ phân tích trên, đại biểu Hoàng Văn Cường cho rằng, việc đầu tư dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam phải thực hiện theo phương thức chuyển giao công nghệ để làm chủ quá trình đầu tư và phát triển ngành công nghiệp đường sắt trong nước.

Đại biểu nêu bài học kinh nghiệm từ 2 tuyến đường sắt đô thị tại Hà Nội (Cát Linh - Hà Đông, Nhổn - Ga Hà Nội) và tuyến Bến Thành - Suối Tiên (thành phố Hồ Chí Minh), do nhà thầu nước ngoài thi công trọn gói, khi điều kiện không đáp ứng là nhà thầu nước ngoài dừng dự án và yêu cầu xử phạt thời gian chờ đợi. Thêm vào đó, quá trình vận hành, sửa chữa thay thế sẽ lệ thuộc mãi mãi vào nhà cung cấp nước ngoài.

“Nếu dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam tiếp tục đấu thầu chọn nhà cung cấp nước ngoài như đã làm với các tuyến đường sắt đô thị không chỉ rủi ro về thời gian chưa biết khi nào hoàn thành, vốn có thể đội lên bao nhiêu chưa biết và nguy hại hơn sẽ lệ thuộc mãi mãi vào các nhà cung cấp nước ngoài”, đại biểu Hoàng Văn Cường băn khoăn.

Chuẩn xác lại tổng mức đầu tư của dự án

Đề cập về công nghệ, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (Đoàn Hải Dương) cho biết, Chính phủ đã đề xuất công nghệ chạy trên ray, công nghệ đoàn tàu động lực phân tán với tàu khách, tàu hàng áp dụng công nghệ động lực tập trung, thông tin tín hiệu áp dụng như một số nước. Tuy nhiên, đại biểu đặt câu hỏi hiện chưa rõ công nghệ theo khung tiêu chuẩn nào, tỷ lệ nội địa hóa là bao nhiêu?

Từ đó đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn đề nghị Bộ Giao thông Vận tải có định hướng lựa chọn công nghệ hiện đại, nhưng phải bảo đảm tính phổ quát nhằm nâng cao tính cạnh tranh trong việc lựa chọn đối tác cung cấp sản phẩm và sẵn sàng chuyển giao công nghệ cho Việt Nam; đề án phát triển công nghiệp cần xây dựng lộ trình và nguồn lực cụ thể để bảo đảm việc chuyển giao và tiếp nhận công nghệ phù hợp với tiến độ dự án.

Về tổng mức đầu tư gắn với hiệu quả dự án, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn nêu, hồ sơ dự án chưa áp giá đền bù, hỗ trợ tái định cư năm 2024 theo Luật Đất đai mới, chưa tính chi phí để nâng cấp tuyến đường sắt Bắc - Nam hiện có để phục vụ vận tải hàng hóa.

Vì thế, đại biểu đề nghị khi lập Báo cáo nghiên cứu khả thi cần đánh giá kỹ tác động của quá trình tái cơ cấu thị phần của 5 phương thức vận tải (bao gồm cả vốn đầu tư công cho đường bộ cao tốc, cảng thủy, cảng hàng không, nâng cấp đường sắt hiện hữu, đầu tư các tuyến đường sắt kết nối với Trung Quốc, Lào, Campuchia và đường sắt đô thị…) để bảo đảm cân đối được nguồn lực đầu tư công cho các lĩnh vực theo chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2025-2023, tầm nhìn 2045, cũng như chuẩn xác lại tổng mức đầu tư của dự án.

Để bảo đảm tiến độ dự án cơ bản hoàn thành toàn tuyến vào năm 2035, đại biểu cho rằng cần phải huy động tối đa nguồn lực trong và ngoài nước để triển khai dự án. “Đây là dự án khó, mới, chưa có tiền lệ vì vậy cần đặc biệt lưu ý đến công tác thuê tư vấn quốc tế có năng lực để hỗ trợ chủ đầu tư quản lý dự án, lựa chọn tư vấn thiết kế, tư vấn thẩm tra có năng lực thực sự để dự án đạt tiến độ nhanh nhất, chất lượng cao nhất. Tiếp tục rà soát và đề xuất các chính sách đặc thù để tháo gỡ các khó khăn vướng mắc trong quá trình triển khai các bước tiếp theo”, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn nêu quan điểm.

Để triển khai dự án có hiệu quả, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn Bà Rịa - Vũng Tàu) đề nghị Bộ Giao thông Vận tải tham mưu cho Chính phủ về lựa chọn công nghệ và tiêu chuẩn kỹ thuật; xem xét việc kết hợp nhiều phương thức huy động vốn khác nhau. Bên cạnh đó, dự án đi qua 20 tỉnh, thành phố đòi hỏi giải phóng mặt bằng lớn với tổng diện tích đất sử dụng ước tính khoảng 10.827ha và tái định cư cho khoảng 120.836 người.

Đây là thách thức không nhỏ nên đại biểu cho rằng, cần thực hiện chặt chẽ các chính sách bồi thường, hỗ trợ người dân tái định cư và ưu tiên hỗ trợ đào tạo nghề, tạo việc làm mới để người dân sớm ổn định cuộc sống. Đồng thời, cần có giải pháp bảo vệ môi trường hiệu quả, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường tự nhiên, hệ sinh thái và các nguồn tài nguyên nước dọc tuyến đường sắt.

Khẳng định với tinh thần “bàn làm, không bàn lùi”, đại biểu Tạ Văn Hạ (Đoàn Quảng Nam) lưu ý việc phát triển dự án phải được tính toán trong quy hoạch của chính ngành Giao thông, bảo đảm khai thác hài hòa cả đường sắt, hàng không, đường bộ. Theo đại biểu, nhiều tỉnh duyên hải miền Trung đã có cảng hàng không rồi, vấn đề hiện nay là khai thác thế nào cho khỏi lãng phí.