Thu phí báo điện tử: Mở đường cho một xu hướng mới về truyền thông

Mô hình này được ví như con đường khó khăn nhưng là con đường duy nhất để báo chí tìm về với độc giả đích thực của mình, những người sẵn sàng trả tiền để được đọc những gì mình cần.

Thu phí để được đọc báo theo nhu cầu

Hiện nay, một số tờ báo ở nước ta đã mạnh dạn áp dụng việc thu phí đọc báo điện tử, trong đó nổi bật là Báo điện tử VietnamPlus (TTX Việt Nam), Tạp chí điện tử Ngày Nay (Liên hiệp Các hội UNESCO Việt Nam) và Báo điện tử Vietnamnet.

Cách thức mà 3 tờ báo này áp dụng là thu phí “mềm”, tức là họ vẫn cho phép độc giả đọc phần lớn tin bài miễn phí, chỉ thu phí một số bài viết đặc biệt (chiếm dưới 5% tổng số tin bài xuất bản hằng ngày). Các tòa soạn này áp dụng thu phí cho những bài phân tích dưới góc nhìn đa chiều, và quan trọng hơn là có nhiều thông tin mang tính độc quyền, đặc sắc, thu hút sự quan tâm của công chúng. Để thực hiện thanh toán, bạn đọc chỉ cần đăng nhập thông qua tài khoản trên hệ thống hoặc bằng tài khoản Facebook, Google, Zalo.

Được biết đến là tờ tạp chí có “bước đi ngược” khi phát báo in miễn phí nhưng lại thu phí báo điện tử, Tạp chí điện tử Ngày Nay đang định vị chuyên mục Special Today thu phí. Bạn đọc có thể lựa chọn hình thức thanh toán để đọc các bài viết theo từng bài, theo tuần, theo tháng, theo quý, theo năm.

Cụ thể, Tạp chí Ngày Nay thực hiện gói 1 tuần là 10 nghìn đồng, 1 tháng là 25 nghìn đồng, 6 tháng là 100 nghìn đồng, 1 năm là 180 nghìn đồng. Còn với Vietnamnet, giá mua 1 bài đang đọc là 3 nghìn đồng, mua gói 3 tháng là 399 nghìn đồng, mua gói 6 tháng là 599 nghìn đồng, mua gói 1 năm là 999 nghìn đồng.

Theo nhà báo Phạm Hữu Quang, Phó Tổng Biên tập Tạp chí Ngày Nay, đó là những bài viết chuyên sâu, là những góc nhìn, phân tích từ các chuyên gia, các cây bút nổi tiếng, người có ảnh hưởng tới xã hội. “Việc thu phí là áp lực khiến chúng tôi nỗ lực từng ngày để làm sao có tác phẩm báo chí chuẩn mực, chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu của bạn đọc” - ông Quang nhấn mạnh.

Ngoài 3 tờ báo nói trên, Báo Người Lao Động đã ra mắt Cổng thu phí đọc báo điện tử Người Lao Động với tên gọi “Dành cho bạn đọc VIP” vào cuối năm 2022. Đây là chuyên mục phục vụ bạn đọc sẵn sàng bỏ tiền để đọc những sản phẩm báo chí đặc biệt (special), chất lượng, chuyên sâu về các vấn đề đang diễn ra trong nước và quốc tế.

Chia sẻ tại phiên thảo luận với chủ đề: “Đa dạng nguồn thu các cơ quan báo chí” trong khuôn khổ Diễn đàn Báo chí Việt Nam vừa qua, nhà báo Tô Đình Tuân, Tổng Biên tập Báo Người Lao Động cho biết, hiện đã có hơn 30 nghìn tài khoản đăng ký. Số lượng này chưa phải quá nhiều, doanh thu cũng chưa cao nhưng đã góp phần nâng tầm giá trị cho nền báo chí cách mạng Việt Nam, cất lên tiếng nói để thay đổi thói quen của người đọc báo, xem trọng giá trị của bài báo hơn.

Khó, nhưng vẫn phải đi

Mặc dù là xu thế trong thời gian tới, nhưng việc áp dụng thu phí báo điện tử vẫn đang gặp vô vàn khó khăn. Bởi, nhìn chung tâm lý của người Việt Nam vẫn thích dùng miễn phí, người dùng chưa quen với việc bỏ tiền ra mua thông tin. Một vấn đề khác là bạn đọc trả tiền đọc báo đã khó, nhưng “giữ chân” bạn đọc còn khó hơn.

Theo nhiều chuyên gia, cách duy nhất để giữ được bạn đọc chính là câu chuyện nội dung có bản quyền, kết hợp với các yếu tố công nghệ mới.

Là người có nhiều năm nghiên cứu, giảng dạy trong lĩnh vực báo chí, Tiến sĩ Trần Bá Dung, nguyên Trưởng ban Nghiệp vụ, Hội Nhà báo Việt Nam, khẳng định, để thay đổi nhận thức, thói quen là rất khó nhưng không thể không làm. Bởi, khi cơ quan chủ quản liên tục cắt giảm kinh phí, thậm chí không nuôi tờ báo của mình thì cơ quan báo chí phải tìm cho mình một lối đi riêng. Nguồn thu của cơ quan báo chí hiện nay đa phần là từ quảng cáo của các doanh nghiệp, tuy nhiên, nguồn thu này cũng đang bị cạnh tranh gay gắt bởi mạng xã hội.

“Trên thế giới người ta đã áp dụng thu phí báo điện tử từ rất lâu rồi, tôi nghĩ dù khó thì chúng ta vẫn phải làm. Việc thu phí báo điện tử tạo ra một nền báo chí minh bạch hơn, đòi hỏi nhà báo phải chăm chút, tỉ mỉ, chuyên nghiệp hơn trong tác nghiệp cũng như áp dụng công nghệ hiện đại để tạo ra sản phẩm đặc sắc. Thử đặt ra bài toán, mỗi ngày bạn đọc “bơi” giữa “biển” thông tin nhưng nhiều nguồn thiếu tin cậy, chưa kể góc nhìn của người viết, của tòa soạn cũng có thể thiếu sự sàng lọc. Việc lựa chọn những sản phẩm thu phí sẽ giúp bạn đọc tiết kiệm thời gian, công sức tìm kiếm, kiểm chứng” - ông Dung phân tích.

Là tờ báo đầu tiên áp dụng thu phí điện tử, nhà báo Trần Tiến Duẩn, Tổng Biên tập Báo điện tử VietnamPlus nhận định, trong tương lai, việc trả phí khi đọc báo sẽ trở thành chuyện bình thường và là xu hướng tất yếu. Doanh thu từ độc giả được chứng minh là cách thức bền vững nhất, chứ không thể phụ thuộc vào quảng cáo. Nếu VietnamPlus tạo được uy tín với các bài báo có chất lượng có giá trị tham khảo, những bài phóng sự điều tra sâu sắc và nhân văn, đưa ra được giải pháp trong các vấn đề lớn, hoặc trình làng những dự án báo chí độc đáo, giàu thông tin và hữu ích cho xã hội thì tức khắc độc giả sẽ tìm đến tờ báo và sẵn sàng bỏ một số tiền nhất định để được đọc.

Tuy nhiên, theo ông Duẩn, một trong những rào cản với việc thu phí độc giả hiện nay chính là bản quyền tác phẩm báo chí chưa được bảo vệ. Chẳng hạn, một bài báo hay vừa đăng ở một báo nào đó ngay lập tức bị copy. Đây là một trong những nguyên nhân khiến xu hướng thu phí độc giả đọc báo điện tử ở Việt Nam dễ bị thất bại ngay từ trong trứng nước.

PGS.TS Trần Quang Diệu, Giám đốc Trung tâm Ứng dụng công nghệ thông tin, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, khẳng định, trong bối cảnh các cơ quan báo chí đang thực hiện việc sắp xếp, đổi mới hoạt động theo định hướng của Đảng và Nhà nước để xây dựng nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại thì đa dạng hóa nguồn thu của các cơ quan báo chí, truyền thông là cần thiết. Một trong những cách thức để thực hiện điều này là định hướng và triển khai các hoạt động đa dạng nguồn thu thông qua thu phí bạn đọc. Thực tiễn cho thấy, trên thế giới, nhiều cơ quan báo chí đã thành công khi áp dụng mô hình thu phí bạn đọc bằng cách đa dạng hóa các phương thức phát hành dựa trên nền tảng số. Với các cơ quan báo chí, truyền thông, cần quan tâm các yếu tố: Xác định mô hình thu phí phù hợp; triển khai mô hình tòa soạn số để tái cơ cấu, xây dựng các sản phẩm báo chí truyền thông phù hợp và cá nhân hóa với nhu cầu của công chúng; làm tốt khâu bản quyền; đẩy mạnh hoạt động xây dựng và nhận diện thương hiệu...

Dẫu còn nhiều gian nan, nhưng ở thời điểm hiện tại, hoạt động thu phí của những tờ báo đi đầu nói trên được coi là mang tính mở đường cho một xu hướng mới về truyền thông.