Quản lý thuốc lá thế hệ mới: Cần khung pháp lý đồng bộ

Nhiều chuyên gia cho rằng, khung pháp lý này cần đồng bộ, cân bằng để hạn chế những hệ lụy nếu chỉ chọn thiên lệch từng loại sản phẩm để quản lý.

Thiếu cơ sở pháp lý

Một khảo sát điều tra tình hình sử dụng thuốc lá tại 34 tỉnh, thành phố vào năm 2020 của Viện Chiến lược và Chính sách y tế (Bộ Y tế) cho thấy, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử đã tăng tới 18 lần (từ 0,2% năm 2015 lên 3,6% năm 2020), đặc biệt tập trung cao ở nhóm tuổi 15 - 24 tuổi.

Theo Khoản 1, Điều 2, Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2012, thuốc lá được định nghĩa “là sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá, được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác”. “Nguyên liệu thuốc lá” theo Điều 2.3 của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá được định nghĩa là “lá thuốc lá dưới dạng rời, tấm đã sơ chế tách cọng, sợi thuốc lá, cọng thuốc lá và nguyên liệu thay thế khác dùng để sản xuất thuốc lá”. Như vậy, thuốc lá thế hệ mới dù là thuốc lá làm nóng hay thuốc lá điện tử có chứa nicotin đều là sản phẩm thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Theo các số liệu công bố, thuốc lá điện tử đang chiếm 90% thuốc lá thế hệ mới nhập lậu vì nhu cầu của người tiêu dùng, trong khi thuốc lá làm nóng chỉ chiếm khoảng 10%. Đặc biệt, thuốc lá điện tử có 2 dạng: Hệ thống đóng và hệ thống mở. Trong đó, loại hệ thống mở cho phép người dùng điều chỉnh dung dịch pha trộn với các chất khác hoặc sử dụng trái với mục đích ban đầu của nhà sản xuất, dẫn đến tiềm ẩn nhiều rủi ro cho sức khỏe người dùng. Trong khi đó, việc xử lý thuốc lá điện tử nhập lậu gặp nhiều vướng mắc.

Do thiếu cơ sở pháp lý, lực lượng chức năng chỉ có thể xử lý dưới dạng hàng hóa do nước ngoài sản xuất, không có hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc, không đủ sức răn đe người vi phạm. Nếu không sớm đưa thuốc lá điện tử vào quy định quản lý, thì sẽ tạo cơ hội cho các đường dây buôn lậu tiếp tục hoành hành.

Do đó, các chuyên gia khẳng định, việc ban hành quy định kiểm soát thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin không chỉ giúp cơ quan quản lý kiểm soát loại hàng hóa đặc biệt này, mà còn giúp người dùng tiếp cận với các sản phẩm được kiểm soát nghiêm ngặt, bảo đảm phù hợp với tiêu chuẩn, quy chuẩn, giảm thiểu các rủi ro cho sức khỏe.

Hoàn thiện chính sách để quản lý đồng bộ

Trước bất cập về pháp lý cũng như tác hại của thuốc lá thế hệ mới: Tác hại đối với sức khỏe, tình trạng buôn lậu, việc mua, bán, sử dụng khá phổ biến..., các chuyên gia cho rằng, cần thực hiện đồng bộ việc đưa cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng vào quy định quản lý. Nếu không quản lý đồng bộ sẽ dẫn đến bất cập, hậu quả khó lường. Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cũng đã đề nghị có chính sách quản lý đối với cả thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử.

Tại cuộc tọa đàm do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa tổ chức về sản phẩm thuốc lá mới, các chuyên gia cùng đi đến đồng thuận: Quản lý hoặc thí điểm quản lý đồng bộ, đồng thời thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử là phương án tốt nhất. Về vấn đề này, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ Công Thương Kiều Dương khẳng định: Việc ban hành một khung pháp lý đồng bộ, đồng thời là cần thiết, giúp giải quyết dứt điểm những bất cập hiện nay đối với cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng, góp phần đẩy lùi tình trạng nhập lậu, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng cho cơ quan quản lý thị trường.

Tại phiên chất vấn và trả lời chất vấn kỳ họp thứ tư, Quốc hội khóa XV, vừa diễn ra, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, Bộ Công Thương đã có 2 tờ trình về việc ban hành nghị quyết thí điểm chính sách quản lý đối với các loại hình thuốc lá thế hệ mới, chủ yếu là thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Trên cơ sở đó, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Công Thương thống nhất với Bộ Y tế về chính sách quản lý đối với các loại hình thuốc lá thế hệ mới.

Bộ Công Thương đã có 2 cuộc làm việc với Bộ Y tế và vẫn đang trong quá trình rà soát, thống nhất quan điểm để hoàn thiện chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới. Bộ Công Thương dự kiến đưa sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vào là đối tượng điều chỉnh của nghị định thay thế Nghị định số 67/2013/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá về kinh doanh thuốc lá để có hình thức quản lý phù hợp với yêu cầu của thực tiễn. Bộ Công Thương sẽ trình Chính phủ ban hành nghị định nêu trên trong quý IV-2023.