Nỗi lo về chất lượng nguồn nhân lực

Nguồn nhân lực tại TP Hồ Chí Minh hiện nay không đủ đáp ứng yêu cầu để vận hành, làm chủ các máy móc thiết bị hiện đại. Đây là nỗi lo lớn trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng.

Thiếu lao động chất lượng cao

Theo quy hoạch, các khu công nghiệp sẽ mở rộng thêm nên việc phát triển nguồn nhân lực chuẩn bị cho các doanh nghiệp là yêu cầu bức thiết nhằm cung ứng cho thành phố và các khu vực lân cận. Tuy nhiên, việc phát triển nguồn nhân lực trong thời kỳ hội nhập không chỉ là số lượng mà đòi hỏi phải nâng cao chất lượng, chuyên môn, tay nghề và tác phong làm việc công nghiệp.

Ông Lâm Quốc Việt, Quản lý sản xuất Nhà máy lắp ráp xe đạp điện, xe máy tại Khu công nghiệp Cát Lái, Thành phố Hồ Chí Minh, cho biết số công nhân của Nhà máy có bằng cao đẳng, đại học chỉ chiếm khoảng 20%, phần lớn tập trung ở bộ phận hành chính, số còn lại là công nhân trực tiếp tham gia sản xuất hầu hết chỉ tốt nghiệp phổ thông trung học.

“Doanh nghiệp nào cũng mong muốn tuyển dụng được những công nhân tay nghề cao, nhanh chóng làm chủ máy móc, thiết bị. Tuy nhiên, có một thực tế sinh viên tốt nghiệp các trường cao đẳng, đại học và các em mới chỉ tốt nghiệp phổ thông trung học, khi được nhận vào doanh nghiệp đều phải đào tạo lại. Do đó, thay vì tuyển dụng các em sinh viên ra trường đã trên 20 tuổi thì nhiều doanh nghiệp lựa chọn lao động có độ tuổi trẻ hơn để có thể kéo dài thời gian làm việc”, ông Việt cho biết.

Từ thực tế này, hầu hết các doanh nghiệp trong khu chế xuất - khu công nghiệp ở TP Hồ Chí Minh chọn cách tuyển lao động phổ thông, sau đó tổ chức đào tạo, hướng dẫn vận hành máy móc thiết bị trong dây chuyền sản xuất. Tuy nhiên, theo đánh giá của nhiều doanh nghiệp, cách làm này cũng chỉ có mang tính thời vụ, giải quyết tình thế để phục vụ sản xuất. Vì rằng, lao động chưa được đào tạo hoàn chỉnh về chuyên môn, kỹ thuật, nên tác phong và kỷ luật công nghiệp kém, sự hợp tác làm việc trong tổ nhóm chưa cao, chưa quen với môi trường công nghiệp nên năng suất, hiệu quả thấp. Một số doanh nghiệp đưa công nhân đi đào tạo tại nước ngoài, sau đó đưa về Việt Nam để quản lý điều hành, thay thế chuyên gia nước ngoài, nhưng số này chiếm tỷ lệ không đáng kể.

Tình trạng thiếu nhân lực chất chất lượng cao thể hiện rõ nét ở Khu Công nghệ cao Thành phố Hồ Chí Minh (SHTP) nơi có mặt có rất nhiều tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới. Trong tổng số hơn 24.000 lao động đang làm việc tại khu công nghệ cao thì lao động trình độ từ cao đẳng, đại học, thạc sĩ, tiến sĩ chỉ chiếm khoảng 30%. Riêng Tập đoàn Nidec (Nhật Bản) trong Khu Công nghệ cao chiếm đến 50% tổng số lao động toàn khu, đa số là lao động phổ thông với mức lương thấp.

Theo ông Dương Minh Tâm, Phó Trưởng ban Quản lý Khu Công nghệ cao TP Hồ Chí Minh, phần Nghiên cứu chủ yếu vẫn ở các công ty nước ngoài, trong khi phần Triển khai tại SHTP rất khiêm tốn. Nguồn nhân lực có khả năng tiến hành hoạt động khoa học công nghệ tại Khu vẫn còn ở tỉ lệ khá thấp để đạt sự đột phá về kết quả hoạt động khoa học công nghệ.

Ông Nguyễn Thanh Tùng, Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm và Hỗ trợ doanh nghiệp (HEPZA) cũng cho biết, các ngành nghề trong khu chế xuất - khu công nghiệp đa dạng nên có tính chuyên môn cao. Việc tuyển dụng lao động gặp khó khan, đặc biệt là các lĩnh vực mang tính kỹ thuật thuộc các ngành công nghệ thông tin, thiết kế, điện tử, hóa chất, dược phẩm… luôn thiếu hụt công nhân lành nghề.

Đào tạo chưa hiệu quả

Tiến sĩ Bùi Thế Đức, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương cho rằng, công tác đào tạo nguồn nhân lực, nhất là đội ngũ công nhân có tay nghề cao ở các khu công nghiệp - khu chế xuất trong cả nước hiện nay còn nhiều yếu kém, bất cập. Trong đó, đáng chú ý là việc kết nối giữa đào tạo với sử dụng lao động ở các doanh nghiệp còn hạn chế, chất lượng và cơ cấu nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu và nhu cầu của các doanh nghiệp.

“Khoảng 80% lao động trong khu chế xuất - khu công nghiệp là lao động phổ thông. Thực tế hiện nay nhiều lao động sau khi đào tạo chưa đáp ứng được yêu cầu của các doanh nghiệp, do đó rất nhiều doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài không muốn nhận sinh viên tốt nghiệp do không tin tưởng vào chất lượng của nhiều cơ sở đào tạo ở Việt Nam. Các doanh nghiệp đã thực hiện việc đào tạo ngay tại doanh nghiệp mình”, ông Bùi Thế Đức cho biết.

Chính những lý do trên đã dẫn đến một nghịch lý, đó là mặc dù các khu chế xuất, khu công nghiệp luôn thiếu lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật nhưng các doanh nghiệp vẫn không muốn tuyển lao động đã qua đào tạo, dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp cao. Riêng quý I năm 2016, cả nước có 225.000 người có trình độ cử nhân trở lên thất nghiệp, trong khi đó nhiều khu công nghiệp - khu chế xuất chỉ có khoảng 20% lao động qua đào tạo có bằng chuyên môn kỹ thuật.

Về vấn đề này, ông Nguyễn Văn Bé, Chủ tịch Hiệp hội các Doanh nghiệp khu công nghiệp TP Hồ Chí Minh cho rằng, để khu chế xuất - khu công nghiệp có được nguồn nhân lực ổn định thì cần phải có kế hoạch chuẩn bị giữa doanh nghiệp và cơ sở đào tạo, trong đó chương trình đào tạo phải sát hợp với từng ngành nghề và có tính chuyên môn cao, đặc biệt là các ngành nghề có hàm lượng chất xám cao để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Cần chú trọng đào tạo lực lượng lao động sơ cấp nghề và đội ngũ lao động quản lý nhằm cải thiện năng suất lao động, nâng cao khả năng cạnh tranh và phù hợp với nhà tuyển dụng sử dụng các thiết bị mới, từng bước đáp ứng nhu cầu nhân lực cho nền kinh tế hội nhập.

“Người lao động cần phải chủ động hơn nữa cho tương lai của mình. Các bạn sinh viên, học sinh phải xác định được khả năng của mình và nhu cầu của xã hội. Công nhân khi đã có việc làm cũng cần tranh thủ mọi sự ưu tiên của doanh nghiệp, điều kiện của bản thân để học tập, sáng tạo, nâng cao tay nghề, kỹ năng, tác phong công nghiệp để nhanh chóng thích nghi với hướng phát triển kinh tế của đất nước”, ông Nguyễn Văn Bé chia sẻ.

Bên cạnh đó, Nhà nước cũng cần có các chính sách đối với giáo dục nghề nghiệp, khuyến khích doanh nghiệp tham gia vào quá trình đào tạo nghề. Các doanh nghiệp cần tạo điều kiện về thời gian, tài chính hỗ trợ công nhân tiếp tục học tập, nâng cao tay nghề, học tập chuyên môn nghiệp vụ, ngoại ngữ, vi tính… Các tổ chức chính trị, chính trị xã hội, nhất là tổ chức Công đoàn trong các khu chế xuất - khu công nghiệp cần hoạt động tích cực và hiệu quả hơn nữa, quan tâm chăm sóc đời sống vật chất, văn hóa, tinh thần cho người lao động đầy đủ. Tổ chức công đoàn cần phối hợp tốt với chủ doanh nghiệp xây dựng quan hệ lao động hài hòa, tránh nảy sinh những vấn đề phức tạp, nhất là trong khối doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.