Tại sao cần phải thuê giám đốc?

Theo nhận xét của nhiều đơn vị kiểm toán trong nước và quốc tế, hiệu quả hoạt động của một số TCty, doanh nghiệp nhà nước (DNNN) còn rất thấp. Một trong những nguyên nhân của tình trạng ấy là sự không rõ ràng về việc thực thi nhiệm vụ, quyền hạn của đại diện chủ sở hữu - Hội đồng quản trị doanh nghiệp (HĐQT) và người điều hành doanh nghiệp - tổng giám đốc (TGĐ), giám đốc (GĐ), (gọi chung là GĐ).

Để sắp xếp, đổi mới và nâng cao hiệu quả của DNNN, một trong những giải pháp quan trọng của Chính phủ là tổ chức lại HĐQT để thực sự là đại diện của chủ sở hữu trực tiếp tại TCty; thực hiện thí điểm cơ chế HĐQT ký hợp đồng thuê GĐ điều hành TCty; tuyển chọn, ký hợp đồng thuê giám đốc giỏi để điều hành DN.

Như vậy, thuê GĐ là một yêu cầu trong giai đoạn hiện nay, nhằm đạt được hai mục tiêu: Phân tách rõ ranh giới giữa đại diện chủ sở hữu và người điều hành DN; tuyển chọn được người điều hành DN có năng lực.

Việc phân tách ranh giới nêu trên, về phương diện luật pháp đã có các quy định rõ ràng và đã được nêu tại Luật DNNN-2003.

Nhưng trong thực tế, Luật DNNN chưa được thể chế hóa và thực hiện tốt. Trước hết, việc thể chế hóa luật, quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của HĐQT và GĐ đối với từng ngành, từng DN chưa thực hiện tốt, chưa tạo ra được hành lang pháp lý cụ thể để cho hai đối tượng này hoạt động tách bạch như luật đã quy định.

Việc cơ cấu HĐQT, tổ chức nhân sự của HĐQT hiện nay mang nặng tính hình thức, chưa đáp ứng, chưa bảo đảm thực lực cho HĐQT cũng như Chủ tịch HĐQT hoạt động. Vì vậy, HĐQT của DN chưa thực sự thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình để bảo đảm việc bảo toàn và sử dụng có hiệu quả đồng vốn, tài sản mà họ được giao quản lý. Nhiều trường hợp Chủ tịch HĐQT chưa thể hiện rõ nhiệm vụ, quyền hạn của mình trong một số việc như: Tổ chức nghiên cứu chiến lược phát triển, phương án đổi mới tổ chức của DN; lập chương trình, kế hoạch hoạt độngcủa HĐQT; tổ chức theo dõi và giám sát việc thực hiện nghị quyết, quyết định của HĐQT; đình chỉ những quyết định của GĐ trái với nghị quyết, quyết định của HĐQT; tổ chức của Ban kiểm soát (BKS), do HĐQT thành lập để giúp HĐQT kiểm tra, giám sát tính hợp pháp, chính xác và trung thực trong quản lý, điều hành hoạt động kinh doanh, trong ghi chép sổ kế toán, báo cáo tài chính và việc chấp hành điều lệ Cty, nghị quyết, quyết định của HĐQT, quyết định của Chủ tịch HĐQT. Mặc dù Luật DNNN-2003 quy định thành viên BKS làm việc theo chế độ chuyên trách... nhưng nhiều DN bố trí nhân sự chỉ có trưởng BKS hoạt động chuyên trách, các thành viên khác đều kiêm nhiệm chức danh khác trong bộ máy điều hành. Có nhiều ý kiến cho rằng, hoạt động của BKS trong DN thiếu cả hình thức và nội dung, “chiếu lệ” qua loa. Thậm chí, có ngành chức năng còn nhận xét rằng có tình trạng BKS bị vô hiệu hóa ! Khi thực hiện cơ chế HĐQT thuê GĐ, những tồn tại trên cần phải được khắc phục triệt để.

Theo cơ chế cũ, với mô hình DN chưa có HĐQT, GĐ là “tối cao” trong DN. Khi chuyển đổi sang cơ chế quản lý điều hành mới, có Chủ tịch HĐQT vẫn còn có thói quen “chấp hành”, nể nang “sự điều hành” của GĐ đối với công việc và quyền hạn của mình. Và vấn đề lớn hơn là các chủ sở hữu (các bộ) đang thực hiện việc quản lý người đại diện cho mình (HĐQT tại DN) như thế nào. Có ý kiến cho rằng, nhiều năm qua cấp chủ sở hữu chưa quan tâm thích đáng đến việc kiểm tra, giám sát DN về phương diện đánh giá kết quả hoạt động kinh doanh và hoạt động quản lý của HĐQT, công việc điều hành của GĐ. Cũng có thể bởi một số chủ sở hữu (cấp bộ) chưa có một bộ phận chuyên thực hiện việc quản lý DN. Những chức năng, nhiệm vụ đó đang được bố trí phân tán ở một số vụ... Một khi chủ sở hữu thực sự quan tâm, chắc chắn rằng cái ranh giới cần phân định đã nêu ở trên sẽ rõ ràng hơn. Nên chăng, đã đến lúc chủ sở hữu cấp bộ cần có một bộ phận chuyên trách để giải quyết nhiệm vụ kiểm tra, giám sát các DN của mình. Bộ phận đó có thể cơ cấu theo hình thức tổ, ban hoặc là cục chuyên ngành.

Khi các tồn tại trên được giải quyết sẽ tạo điều kiện cho việc thực hiện cơ chế HĐQT thuê GĐ điều hành DN.

HNM