Bộ trưởng Bộ Công thương Trần Tuấn Anh trả lời về 5 "siêu" dự án thua lỗ

Là người đầu tiên đặt câu hỏi cho Bộ trưởng, ĐB Nguyễn Tiến Sinh (Hoà Bình) trích lại báo cáo trước QH của Bộ trưởng Trần Tuấn Anh về các "siêu dự án" thua lỗ, kém hiệu quả do doanh nghiệp nhà nước (DNNN) làm chủ đầu tư tại kỳ họp này, trong đó thẳng thắn chỉ rõ nguyên nhân: không loại trừ những hành vi cố ý vi phạm pháp luật về hoạt động quản trị cũng như điều hành hoạt động đầu tư tại DNNN.

"Theo tôi hiểu, báo cáo của Bộ trưởng có đề cập đến sai phạm trong công tác quản trị DN, sai phạm trong công tác quản lý điều hành hoạt động đầu tư tại DN của cơ quan quản lý nhà nước. Đề nghị Bộ trưởng làm rõ hơn sai phạm này, trách nhiệm của cơ quan quản trị tại DN khi xây dựng dự án kém hiệu quả, đặc biệt là trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước trong quản lý đầu tư tại DN. Bộ trưởng có kiến nghị gì với Quốc hội, Chính phủ để khắc phục bất cập trong công tác quản lý đầu tư tại DN nhà nước, không để lặp lại tình trạng "con voi chui lọt lỗ kim" như đã xảy ra trong thời gian qua?"- ĐB Nguyễn Tiến Sinh nêu.

Trả lời chất vấn ĐB, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nêu, đối với 5 dự án thua lỗ, tồn đọng còn nhiều vướng mắc, thừa uỷ quyền của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công thương đã có báo cáo gửi đến các ĐB, có đánh giá sơ bộ. 5 dự án này gồm: Dự án Nhà máy sản xuất xơ sợi Đình Vũ; Dự án Nhà máy nhiên liệu sinh học Bio-Ethanol Dung Quất; Dự án mở rộng Nhà máy gang thép Thái Nguyên giai đoạn 2; Dự án Nhà máy bột giấy Phương Nam, tỉnh Long An; Dự án Nhà máy đạm Ninh Bình.

"Tuy nhiên, chúng tôi hiểu rằng ĐB và cử tri mong muốn làm rõ hơn nữa những nguyên nhân, tồn tại, bất cập và đặc biệt là hướng xử lý, khắc phục, bài học kinh nghiệm, xem xét trách nhiệm, tránh để xảy ra tình trạng tương tự  trong tương lai" - Bộ trưởng chia sẻ.

Bộ trưởng cho biết, 5 dự án này đều được xem xét, phê duyệt chủ trương đầu tư và thực hiện hoạt động đầu tư từ những năm 2003 đến năm 2008 và kéo dài đến nay.  Trong từng lĩnh vực, từng dự án cụ thể, đi sâu vào phân tích, do tính chất đặc thù của ngành, tính chất của dự án, có những nguyên nhân, diễn biến khác nhau:

Thứ nhất, về đặc điểm chung, tất cả những dự án này đều có quá trình triển khai kéo dài, thậm chí quá dài so với thời hạn đã được thẩm định phê duyệt. Thậm chí với dự án đạm Ninh Bình không những kéo dài về quá trình đầu tư mà còn không quyết toán được đầu tư mặc dù nhà máy đã đi vào vận hành.

Thứ hai, các dự án này đều được đầu tư vào thời điểm có biến động của thị trường thế giới, lại kéo dài quá lâu, vượt quá thời gian được phê duyệt đầu tư nên bị tác động, ảnh hưởng.

Thứ ba, về nguyên nhân dẫn đến các dự án kém hiệu quả, vướng mắc, thậm chí  có cả vi phạm, theo Bộ trưởng là do năng lực chủ đầu tư. Theo phân cấp của khung pháp lý,  các Tập đoàn, Tổng công ty 91 là người trực tiếp thực hiện hoạt động quản lý dự án đầu tư và với tư cách là chủ đầu tư, phải chịu trách nhiệm trực tiếp trong việc phê duyệt, thẩm định về phương án đầu tư cũng như những nội dung cụ thể của báo cáo khả thi, kể cả về công nghệ, việc tổ chức thực hiện đầu tư...

Thứ tư, năng lực còn hạn chế của các ban quản lí dự án cũng như các đối tượng trực tiếp được phân công giao nhiệm vụ quản lý dự án; năng lực trong tổ chức đàm phán, ký kết các hợp đồng thực hiện dự án... Chính sự hạn chế trong nguồn nhân lực và điều kiện dẫn đến dự án bị kéo dài, thực hiện không suôn sẻ, thậm chí nhiều dự án được thực hiện không đúng quy định trong hợp đồng cũng như nội dung đầu tư đã được phê duyệt. 

Trong quá trình thực hiện, các dự án có nhiều vướng mắc lớn liên quan đến các nhà thầu nước ngoài, đòi hỏi sự can thiệp của các bộ, cơ quan quản lý nhà nước các cấp. Tuy nhiên, những giải pháp đó không mang lại hiệu quả vì nhiều lý do. 

Chính vì vậy, cho đến nay, các dự án  tồn đọng đều không còn hiệu quả kinh tế, nếu có được đưa vào triển khai, vận hành thương mại thì cũng không đủ điều kiện cạnh tranh. Thậm chí ở một số dự án, doanh thu không bù đủ cho chi phí.

Vì vậy, quan điểm của Chính phủ cũng như các bộ, ngành là khi tổ chức đánh giá tồn tại của các dự án này thì phải đánh giá đầy đủ nguyên nhân khách quan và chủ quan, căn cứ vào các quy định chung của pháp lý để làm rõ trách nhiệm, rút ra bài học kinh nghiệm.

Về giải pháp cho các dự án này, Bộ trưởng cho rằng, các giải pháp phải được nghiên cứu, xem xét toàn diện, tổng thể, phù hợp với khuôn khổ pháp lý cũng như nguyên tắc của kinh tế thị trường, nhưng vẫn phải bảo đảm mục tiêu bảo toàn vốn, bảo vệ lợi ích tài sản và lợi ích của nhà nước, của các DN trong dự án. Đồng thời, những giải pháp này phải phù hợp với xu thế phát triển kinh tế thị trường và cam kết hội nhập quốc tế.

Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành phối hợp đánh giá toàn diện các dự án để báo cáo Chính phủ. Cụ thể, với dự án gang thép Thái Nguyên, xơ sợi Đình Vũ, các dự án về xăng sinh học, Bộ Công thương đã phối hợp với các bộ ngành nghiên cứu và có báo cáo giải trình Chính phủ, đề xuất một số giải pháp, biện pháp cụ thể. Chính phủ sau phiên họp của Quốc hội sẽ nghe, cho ý kiến tháo gỡ triệt để các dự án này. 

Về xem xét xử lý trách nhiệm cũng như bài học kinh nghiệm rút ra, bảo đảm không để tái diễn tình trạng tương tự, Bộ trưởng cho biết, công việc này phải được làm cẩn trọng, đánh giá đầy đủ theo quy định pháp lý. Đặc biệt, từng giai đoạn khác nhau, khung pháp lý đã có sự điều chỉnh và thay đổi nên cần đánh giá đúng theo từng giai đoạn cụ thể để xem xét rõ trách nhiệm các cấp, các DN, chủ đầu tư, BQL dự án, cá tổ chức, cá nhân...

Đồng thời, cần phân định làm rõ nguyên nhân khách quan, chủ quan, nguyên nhân có sự vô tình hay có chủ ý, thậm chí không loại trừ khả năng có sự cố tình làm sai, làm không đúng quy định trong quản trị của DN, quản trị dự án. Những nội dung này sẽ được làm rõ trong thời gian tới vì mỗi dự án có mức độ thực hiện khác nhau, tính chất đặc thù khác nhau, một số dự án đã có kết luận của thanh tra Chính phủ nhưng một số dự án mới có kết luận của kiểm toán nhà nước, một số dự án đang chịu tranh tra của Bộ Công thương...

"Chúng tôi sẽ tổng hợp báo cáo đầy đủ với Chính phủ và báo cáo cụ thể với ĐBQH sau. Tuy nhiên, trách nhiệm nếu có, đặc biệt có sự cố tình làm sai, chắc chắc sẽ phải được xem xét, kể cả về trách nhiệm hình sự", Bộ trưởng Trần Tuấn Anh khẳng định.

Nhận xét phần trả lời của Bộ trưởng Trần Tuấn Anh chưa đi thẳng vào nội dung câu hỏi của mình, ĐB Nguyễn Tiến Sinh (Hoà Bình ) đã tranh luận lại. ĐB muốn Bộ trưởng làm rõ hơn trách nhiệm quản lý nhà nước trong đầu tư, gây ra tình trạng thu lỗ và trách nhiệm quản trị DN. ĐB cũng bày tỏ lo ngại về tình trạng khoán trắng, buông lỏng quản lý đầu tư dự án tại các Tổng công ty 90, 91.

Trong phần trả lời bổ sung, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết, những dự án này thực hiện vào thời điểm các Tập đoàn, Tổng công ty 91 còn đang chịu sự chỉ đạo trực tiếp của Chính phủ và không có vai trò của bộ chủ quản. Do quá trình thực hiện kéo dài lâu, tính chất công nghệ , đặc thù từng dự án khác nhau nên việc đánh giá nguyên nhân và trách nhiệm ở từng khâu, từng bộ phận liên quan cần phải có thời gian. Việc này đã có sự chỉ đạo của Chính phủ. Ngoài Bộ Công thương, Thanh tra Chính phủ, Kiểm toán Nhà nước và nhiều cơ quan khác có liên quan đã tham gia vào việc đánh giá toàn diện, tổng thể các dự án này.

Bộ trưởng cũng cho biết, về trách nhiệm, nguyên nhân, biện pháp xử lý cụ thể, Bộ Công thương tiếp tục cần thời gian để hoàn tất công việc, báo cáo với Thủ tướng, Chính phủ có phương án xử lý triệt để, giải quyết dứt điểm. Tại các kỳ họp QH sau, nếu được sự uỷ quyền của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công thương sẽ tiếp tục báo cáo cụ thể về những dự án này.